У канцы верасня 2015 года ў штаб-кватэры ААН у Нью-Ёрку пройдзе найбуйнейшы за апошняе дзесяцігоддзе саміт, у ім прыме ўдзел Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка. Падзея ўнікальная па маштабе і характары правядзення. Большасць дзяржаўных лідараў, якія прыедуць на саміт, прымуць удзел і ў агульнай дыскусіі. Прэзідэнту Беларусі прадастаўлена пачэснае права выступіць у першы дзень агульнай дыскусіі Генеральнай асамблеі ААН. Пастаянны прадстаўнік Беларусі пры ААН Андрэй Дапкюнас у інтэрв'ю карэспандэнту БЕЛТА расказаў аб падрыхтоўцы і дэталях падзеі, а таксама аб чаканнях Беларусі ў сувязі з глабальнай сустрэчай на вышэйшым узроўні.
- Андрэй Вадзімавіч, у час нядаўняй сустрэчы з прэсай Прэзідэнт Беларусі згадаў аб сваім намеры прыняць запрашэнне Генеральнага сакратара ААН і ўдзельнічаць у саміце сусветных лідараў у штаб-кватэры ААН. У сувязі з чым склікаецца гэта сустрэча?
- Поўная назва сустрэчы на вышэйшым узроўні ў штаб-кватэры ААН, у якой плануе прыняць удзел Прэзідэнт Беларусі, шматслоўная і апісальная: "Саміт ААН для прыняцця парадку дня развіцця на перыяд пасля 2015 года". Для лёгкасці ўспрымання яго часта называюць прасцей - саміт ААН 2015 года. Пройдзе ён на працягу трох дзён - з 25 па 27 верасня.
Як зразумела з назвы мерапрыемства, прычынай для яго склікання стала завяршэнне работы над распрацоўкай новага глабальнага парадку дня ў галіне сацыяльна-эканамічнага развіцця. Больш лаканічна гэты дакумент называюць "Парадак дня 2030". Па сутнасці, гэта план дзеянняў сусветнай супольнасці, своеасаблівая глабальная дарожная карта ў галіне ўстойлівага развіцця на бліжэйшыя 15 гадоў.
- А ці не маглі б вы коратка растлумачыць, у чым жа сэнс Мэт устойлівага развіцця і чым яны прынцыпова адрозніваюцца ад прынятых паўтара дзесяцігоддзя таму Мэт развіцця тысячагоддзя?
- Мэты ўстойлівага развіцця - гэта ўзгодненае міжнароднае бачанне прыярытэтных арыенціраў сацыяльна-эканамічнага развіцця ў свеце на бліжэйшыя 15 гадоў.
Для дзяржаў, што сталі на шлях развіцця, і міжнародных арганізацый, якія аказваюць ім дапамогу ў развіцці, гэта бачанне - мандат і план дзеянняў на аказанне садзейнічання. Для больш развітых дзяржаў, стратэгія развіцця якіх заснавана пераважна на выкарыстанні сваіх сіл (сярод іх і Беларусь), гэта бачанне - падказка, сістэма каардынат, магчымасць зверкі гадзіннікаў і сінхранізацыі з перадавым сусветным вопытам у галіне развіцця.
І ў першым, і ў другім выпадках галоўны суб'ект рэалізацыі Мэт устойлівага развіцця адзін і той жа: кожная дзяржава - член ААН. Яму належыць суверэннае права фармулявання стратэгіі нацыянальнага развіцця, як і адказнасць за вынікі яе ажыццяўлення.
Можна сказаць, што Мэты ўстойлівага развіцця сталі своеасаблівым пераемнікам Мэт развіцця тысячагоддзя, рашэнне аб распрацоўцы якіх прынята ў ААН у 2000 годзе на Саміце тысячагоддзя.
Галоўнымі адметнымі асаблівасцямі Мэт устойлівага развіцця ў параўнанні з Мэтамі развіцця тысячагоддзя мне бачацца наступныя. Па-першае, у параўнанні са сваім папярэднікам Мэты ўстойлівага развіцця маюць больш комплексны і ўсёабдымны характар. Так, восем Мэт развіцця тысячагоддзя і 21 адна накіраваная на іх дасягненне задача ахоплівалі пытанні ліквідацыі абсалютнай беднасці і голаду, забеспячэння ўсеагульнай пачатковай адукацыі, пашырэння правоў жанчын, скарачэння дзіцячай смяротнасці, паляпшэння аховы мацярынскага здароўя, барацьбы з ВІЧ/СНІД, малярыяй і іншымі цяжкімі захворваннямі, экалагічнай устойлівасці і фарміравання сусветнага партнёрства ў мэтах развіцця.
На цяперашнім саміце ААН плануецца адобрыць ужо не 8, а 17 мэт развіцця. Акрамя тэм, адлюстраваных у Мэтах развіцця тысячагоддзя, у новыя Мэты ўстойлівага развіцця ўвайшлі пытанні водных рэсурсаў і санітарыі, здаровага ладу жыцця, энергазабеспячэння, эканамічнага росту і занятасці, прамысловага развіцця, ліквідацыі няроўнасці, урбанізацыі, барацьбы са змяненнем клімату, аховы акіянаў і марскіх рэсурсаў, садзейнічання стварэнню мірнага і свабоднага ад сацыяльных бар'ераў грамадства і іншыя.
Ну а колькасць падпарадкаваных гэтым мэтам задач проста стала блізкай да астранамічнай - 169! Вядома, лічбы даюць нейкае ўяўленне аб ступені складанасці гэтага праекта, але далёка не поўнае. Галоўнае, напэўна, у тым, што спіс новых мэт развіцця адлюстроўвае існуючае разуменне ўстойлівага развіцця як прагрэсу ў трох узаемазвязаных і ўзаемаабумоўленых галінах - эканамічнай, сацыяльнай і прыродаахоўнай. На момант прыняцця Мэт развіцця тысячагоддзя такога яснага разумення непарыўнасці і ўнутранага адзінства працэсу развіцця, на жаль, не было.
Па-другое, мэты развіцця становяцца ўніверсальнымі і па-сапраўднаму глабальнымі. Калі ў выпадку Мэт развіцця тысячагоддзя развітыя краіны свету не з'яўляліся аб'ектам аднолькавай, і тым больш - першачарговай, увагі, то цяпер Мэты ўстойлівага развіцця задаюць агульныя для ўсіх краін арыенціры прагрэсу і росту.
Па-трэцяе, кардынальна змянілася роля дзяржаў-членаў у распрацоўцы парадку дня развіцця. Так, 15 гадоў таму эксперты сакратарыята ААН самі сфармулявалі Мэты развіцця тысячагоддзя на аснове палітычнага мандата, адобранага Самітам тысячагоддзя. Цяпер жа дзяржавы - члены ААН правялі некалькі гадоў у напружаных дыскусіях, каб у адкрытым міжурадавым перагаворным працэсе самастойна распрацаваць і ўзгадніць пералік Мэт устойлівага развіцця.
Інакш кажучы, за апошнія паўтара дзесяцігоддзя доля ўнікальнага ўкладу саміх дзяржаў - членаў ААН у фармуляванне калектыўнай стратэгіі развіцця значна вырасла. Беларусь прыняла самы актыўны ўдзел у гэтай важнай рабоце. У складзе спецыяльна сфарміраванай рабочай групы Генеральнай асамблеі ААН дэлегацыя Беларусі ў 2013-2014 гадах уносіла свой практычны ўклад у вызначэнне пераліку і фармулёўку Мэт устойлівага развіцця.
- Цяперашні саміт ААН - адзін з шэрага многіх або ўсё ж такі, на ваш погляд, у нечым асаблівы?
- Каб правільна ацаніць значнасць маючай адбыцца глабальнай шматбаковай сустрэчы ў вярхах, важна мець агульнае ўяўленне аб практыцы правядзення ў сістэме ААН сустрэч на вышэйшым узроўні.
Пачну з таго, што кожная агульная дыскусія, якая адкрывае чарговую сесію Генеральнай асамблеі ААН, па азначэнні ўжо з'яўляецца мікрасамітам. Колькасць кіраўнікоў дзяржаў і ўрадаў, якія прыязджаюць у Нью-Ёрк для ўдзелу ў так званым тыдні высокага ўзроўню "радавой" сесіі Генеральнай асамблеі ААН, год ад году розная, але заўсёды вымяраецца дзясяткамі.
З 1990-х гадоў у сістэме ААН атрымлівае папулярнасць практыка правядзення тэматычных сусветных самітаў: па пытаннях аховы навакольнага асяроддзя, сацыяльнага развіцця, народанасельніцтва, змянення клімату і інш. Больш папулярнай практыка самітаў ААН становіцца пачынаючы з 2000 года, калі гучна прайшоў Саміт тысячагоддзя і была прынята Дэкларацыя тысячагоддзя, якая дала старт распрацоўцы Мэт развіцця тысячагоддзя. Дарэчы, гэта быў першы саміт у Нью-Ёрку, у якім прыняў удзел Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка.
Саміт ААН 2005 года ўзгадніў шэраг важных рашэнняў па рэформе арганізацыі. Менш прыкметным і часткова дзяжурным стаў прысвечаны агляду ходу выканання Мэт развіцця тысячагоддзя саміт ААН 2010 года.
У выніку ўсяго гэтага, без фармальнага замацавання ў якіх-небудзь дакументах ААН, склалася грамадскае разуменне і чаканне таго, што раз у пяць гадоў сусветныя лідары збіраюцца ў ААН на сваю самую прадстаўнічую сустрэчу. Так будзе і ў гэтым годзе. На сёння ў нью-ёркскім саміце плануюць прыняць удзел каля 160 кіраўнікоў дзяржаў і ўрадаў. Гэта лічба блізкая да рэкорднай.
Адразу пасля саміту з 28 верасня пачнецца агульная дыскусія юбілейнай 70-й сесіі Генеральнай асамблеі ААН. Большасць дзяржаўных лідараў, якія прыедуць на саміт, прымуць удзел і ў агульнай дыскусіі, якая будзе прадаўжацца больш за тыдзень. Прэзідэнту Беларусі прадастаўлена пачэснае права выступіць у першы дзень агульнай дыскусіі Генеральнай асамблеі ААН.
Паколькі сусветныя лідары, якія прыязджаюць у Нью-Ёрк, у сваёй большасці ўдзельнічаюць і ў саміце, і ў агульнай дыскусіі Генеральнай асамблеі, тым больш, што ў гэтым годзе абодва мерапрыемствы прысвечаны адной тэме, то ў нас ёсць падставы гаварыць аб саміце ААН 2015 года як пра больш доўгую, чым тры дні, магчымасць для сустрэчы, дыялогу і ўзаемадзеяння сусветных лідараў.
Важна разумець, што ўсё, аб чым я расказаў, гэта толькі тэхнічны кантэкст маючай адбыцца падзеі, у нейкім сэнсе яе фармальная прычына. Сэнс жа глабальнай сустрэчы сусветных лідараў з'яўляецца значна больш глыбокім.
Значэнне сустрэчы на вышэйшым узроўні і прыезду сусветных лідараў у Нью-Ёрк, зразумела, не ў тым, што сваёй прысутнасцю яны асвецяць падагульняючыя дакументы саміту. Тым больш, што гэтыя дакументы (пералік Мэт устойлівага развіцця, дэкларацыя, сродкі ажыццяўлення новага парадку дня развіцця і механізм кантролю за ходам яго выканання) ужо ўзгоднены і будуць прымацца ў першы дзень саміту акламацыяй (без галасавання) і без цырымоніі падпісання.
Значэнне саміту таксама не абмяжоўваецца вызначанай для яго, няхай вельмі важнай, але ўсё ж толькі адной з тэм комплекснага міжнароднага парадку дня. Па існуючай традыцыі, кіраўнікі дзяржаў і ўрадаў з прычыны свайго асаблівага статусу не абмежаваны ў праве закранаць у выступленнях у ААН любыя тэмы, незалежна ад выбранай тэмы дыскусіі.
Значыць, сэнс і значэнне саміту ААН, напэўна, у нечым іншым. Цяперашняя сустрэча на вышэйшым узроўні, на жаль, праходзіць на фоне самых моцных і небяспечных за апошнія дзесяцігоддзі тэктанічных зрухаў у сусветнай палітыцы. Пасля распаду Савецкага Саюза і радыкальнага перафармаціравання глабальнай сістэмы міжнародных адносін, насуперак чаканням аналітыкаў, шчаслівага "вырашэння гісторыі" не адбылося.
Фактычна здзейсненае разбурэнне сістэмы еўра-атлантычнай бяспекі, якая дзесяцігоддзямі здавалася непахіснай, безадказнае распальванне пажару сацыяльных і ваенных канфліктаў у рэгіёне Паўночнай Афрыкі і Блізкага Усходу, з'яўленне новых ачагоў напружанасці і нестабільнасці ў іншых рэгіёнах свету сталі праявай самага сур'ёзнага за апошнія паўстагоддзя глабальнага крызісу даверу. У грамадскай свядомасці і ў глабальнай медыйнай прасторы ўсё больш актыўна раскручваецца махавік унушэння непазбежнасці новай глабальнай вайны за рэсурсы.
У гэтай сітуацыі сістэмныя магчымасці міждзяржаўнага ўзаемадзеяння (дыпламатыя па правілах, фармальнае ўзаемадзеянне дзяржаўных інстытутаў) відавочна недастатковыя, каб змяніць небяспечную глабальную тэндэнцыю ўзмацнення недаверу і адчужэння.
Спыніць глабальную ваенную катастрофу можа толькі, падобны да цуда, прарыў у "эпоху міласэрнасці". Як заўсёды ў крытычныя моманты чалавечай гісторыі, каталізатарам такога прарыву, лёсавызначальных перамен становяцца асобы гістарычнага маштабу, дзяржаўныя лідары з вялікай літары. Ад іх здольнасці ўсвядоміць сваю адказнасць не толькі за пашырэнне нацыянальнага палітычнага парадку дня, а, у першую чаргу, за бяспеку і дабрабыт усяго чалавецтва залежыць будучыня свету.
Маючы адбыцца саміт у Нью-Ёрку - унікальная па маштабе і характары падзея, калі такія лідары могуць атрымаць магчымасць прамых і непасрэдных чалавечых стасункаў. Ці стане саміт ААН 2015 года сустрэчай, якая прынясе новую надзею чалавецтву, або самітам упушчаных магчымасцей, пакажа час.
- "Прарыў у эпоху міласэрнасці" - такія словы ў сценах ААН часта можна пачуць?
- На жаль, не. Адна з сур'ёзных праблем ААН, як і любога буйнога бюракратычнага ўтварэння, у тым, што стасункі ў арганізацыі - у зале пасяджэнняў, а часам нават і ў нефармальнай размове ў кулуарах - адбываюцца часцей не на зразумелай простаму чалавеку мове, а амаль выключна на яе фармалізаванай разнавіднасці, пазбаўленай пачуццяў, эмоцый і, як вынік, сэнсу. Нехта, можа, лічыць гэта неабходнасцю і невыкараняльнай асаблівасцю дыпламатычнай прафесіі. Мне гэта здаецца простым механізмам псіхалагічнай абароны. Аднак захоўваючы пад даспехамі іншасказання свае патаемныя, сумленныя думкі і пачуцці, цяжка разлічваць на завязванне значнага дыялогу. У такой сітуацыі нельга разлічваць на спагадлівасць і разуменне.
Можа, таму ў мяне асабіста няма нейкага легкаважнага святочнага адчування лёсавызначальнасці, гістарычнасці маючага адбыцца саміту, якім можна заразіцца, пачытаўшы шматлікія прапагандысцкія матэрыялы на афіцыйным сайце ААН.
Сёння народы свету чакаюць ад сваіх лідараў не гучных дэкларацый, калектыўных фатаграфій на фоне сцяга ААН і запэўненняў у адданасці ідэалам і прынцыпам арганізацыі. Людзі ў свеце чакаюць дзеянняў і змянення правіл сусветнай палітычнай гульні.
Самае распаўсюджанае спакон веку разуменне магчымага міждзяржаўнага ўзаемадзеяння - па правілах так званай гульні з нулявой сумай. Амаль паўсюдна прынятая ў якасці гістарычнай непазбежнасці логіка ўзаемадзеяння па прынцыпе "хто каго", пры якой выйгрыш аднаго абавязкова азначае пройгрыш другога, няўмольна заахвочвае першабытнае саперніцтва, вядзе да канфлікту, вайны.
Вядома, краіны, народы, дзяржаўныя лідары, якія сваімі практычнымі дзеяннямі дабіваюцца змянення правіл глабальнай палітычнай гульні, смела становяцца перашкодай на шляху права сілы, адстойваючы права міласэрнасці, разумення і спагадлівасці, лёгка могуць быць высмеяны як ідэалісты.
Беларусь у ААН сёння такі ідэаліст. Ідэаліст, напрыклад, у спробе рэальна аб'яднаць у рамках глабальнага партнёрства намаганні нацыянальных урадаў, міжнародных арганізацый і грамадзянскай супольнасці ў барацьбе з сучасным рабствам - гандлем людзьмі. Былі паблажлівыя ўсмешкі міжнародных партнёраў, было нявер'е ў здольнасць адной краіны падняць многіх на справядлівую справу. Калі праз пяць гадоў пасля выказанай Прэзідэнтам Беларусі на саміце ААН 2005 года ініцыятывы быў распрацаваны і прыняты Глабальны план ААН па барацьбе з гандлем людзьмі, некуды знікла і паблажлівасць, і нявер'е.
Наша краіна - ідэаліст ва ўпартым адстойванні ў ААН тэзіса аб разнастайнасці шляхоў прагрэсіўнага развіцця чалавечага грамадства. Паклаўшы руку на сэрца, хіба не сведчаць сённяшнія падзеі ў свеце аб тым, што менавіта самаўпэўненая манаполія на ісціну і перакананасць у веданні адзінага магістральнага шляху, па якім павінна развівацца чалавецтва, становіцца прычынай і крыніцай незлічоных бед і пакут?
Ідэаліст у адстойванні выключнай ролі і значэння сям'і для ўстойлівага і здаровага развіцця грамадства. Ідэаліст у барацьбе з новымі відамі зброі масавага знішчэння. Ідэаліст у адстойванні неабходнасці стварэння справядлівага механізма перадачы тэхналогій устойлівых і аднаўляльных крыніц энергіі.
Ідэаліст у настойлівым фарміраванні ў ААН традыцыі аб'яднання аднадумцаў у групы сяброў. Ідэаліст у шматгадовай абароне суверэннага права саміх дзяржаў - членаў ААН - вялікіх і малых - быць адзіным гаспадаром у сваёй краіне.
Ідэаліст, нарэшце, у арганізацыі напярэдадні саміту ААН у азнаменаванне 70-годдзя Вялікай Перамогі пасадкі ў штаб-кватэры арганізацыі Дрэва міру і адзінства, ад імя ўсіх дзяржаў - членаў ААН. Зразумела, не для азелянення тэрыторыі, а для збліжэння чалавечых душ.
На маю думку, у чалавечай гісторыі няма палітычных дакументаў больш безнадзейна ідэалістычных, чым Статут ААН і Усеагульная дэкларацыя правоў чалавека. Таму відавочная "ідэалістычная" традыцыя Беларусі ў ААН па сутнасці з'яўляецца найбольш яскравым сведчаннем практычнай адданасці аднаго з 50 першапачатковых заснавальнікаў ААН высокім ідэалам арганізацыі.
- На заканчэнне не магу не спытаць, якія вашы асабістыя чаканні ад маючага адбыцца саміту?
- Упэўнены, што, як і большасць мерапрыемстваў ААН такога ўзроўню, ён пройдзе лагістычна бездакорна і па-прапагандысцку гучна. Аднак вельмі хацелася б, каб, перш за ўсё, ён прайшоў не для праформы.
Спадзяюся, што знойдзецца дастатковая крытычная маса дзяржаў - членаў ААН, дзяржаўных лідараў, дэлегацый, сумленныя, адкрытыя і адказныя крокі якіх на саміце насустрач адзін аднаму дадуць магчымасць зрабіць гэта мерапрыемства Падзеяй.
Аліна ГРЫШКЕВІЧ
