У жыллёва-камунальнай гаспадарцы Беларусі чакаюцца змены. З 1 сакавіка на базе Партызанскага і Першамайскага раёнаў Мінска пачалася апрабацыя новаўвядзенняў, прапанаваных рабочай групай па вывучэнні праблемных пытанняў у ЖКГ. Аб аптымізацыі сістэмы карэспандэнт БЕЛТА пагутарыў з міністрам жыллёва-камунальнай гаспадаркі Аляксандрам Церахавым.
- Аляксандр Аляксандравіч, сфера жыллёва-камунальнай гаспадаркі - адна з "любімых" у насельніцтва. Колькасць зваротаў хоць і змяншаецца, але не такімі хуткімі тэмпамі, як, напэўна, хацелася б. Аднак калі ў выпадку меркаванняў грамадзян можна гаварыць аб іх суб'ектыўным стаўленні да гэтай сферы эканомікі, то вы ў якасці міністра маглі б аб'ектыўна ацаніць работу ЖКГ Беларусі?
- Сістэма жыллёва-камунальнай гаспадаркі Беларусі працуе стабільна. Гэта аб'ектыўна. Насельніцтву аказваецца ўвесь неабходны спектр паслуг без абмежавання аб'ёмаў - чалавек можа спажыць, напрыклад, вады і электраэнергіі, столькі, колькі яму неабходна. Калі дзесьці здараецца аварыйная сітуацыя, мы расцэньваем яе сапраўды як надзвычайную і аператыўна вырашаем. Таксама адной з характарыстык сістэмы з'яўляецца яе рэгулюемасць і кіруемасць з боку дзяржавы.
- Дзяржаўнае рэгуляванне сістэмы ЖКГ - гэта добра ці дрэнна?
- Як паказвае практыка апошніх гадоў, гэта ўсё ж такі больш станоўчы момант. Я нават сказаў бы, у большасці сваёй станоўчы. У Расіі, напрыклад, уся сфера жыллёва-камунальнай гаспадаркі была аддадзена прыватнаму бізнесу. Пераўтварэнні, якія адбываюцца там цяпер, накіраваны якраз на ўзмацненне ролі дзяржавы, таму што практыка паказала, што ёсць пытанні як па заказчыках, так і па выканаўцах паслуг. У нас у краіне сувязь дзяржавы і сістэмы не была страчана, што дае магчымасць трымаць руку на пульсе і не толькі мінімізаваць злоўжыванні ў тарыфаўтварэнні, у аплаце паслуг, але і кантраляваць якасць ЖКП. Так, фактычна ў час кожнага прыёму грамадзян у міністэрстве звяртаецца вялікая колькасць прадстаўнікоў таварыстваў уласнікаў, якія просяцца, каб іх забралі на абслугоўванне ў ЖЭС, што сведчыць аб відавочных перавагах дзяржаўнай формы абслугоўвання. З чым гэта звязана, мы разбіраемся ў кожным канкрэтным выпадку. Нярэдка мае месца злоўжыванне паўнамоцтвамі з боку старшынь таварыстваў. На ўсе такія факты рэагуем строга, аж да звальнення з займаемай пасады.
- Адкуль жа гэты негатыў, які, здаецца, неаддзельны ад сферы ЖКГ?
- Вы самі адзначылі, што стаўленне да жыллёва-камунальнай гаспадаркі ў большасці суб'ектыўнае. Яно і зразумела: з нашай сістэмай чалавек звязаны бесперапынна, пачынаючы з нараджэння і заканчваючы адыходам з жыцця. Напрыклад, з сістэмай адукацыі мы звязаны тады, калі вучымся самі або вучацца нашы дзеці, і тады мы можам ацэньваць яе. З сістэмай аховы здароўя сутыкаемся, калі пачынаем хварэць самі або хварэюць нашы сваякі. А ЖКГ? 24 гадзіны за суткі 7 дзён на тыдзень. І, нягледзячы на ўсе існуючыя нараканні, яшчэ раз паўтару: у цэлым сістэма працуе стабільна і ў большай ступені эфектыўна.
- Тым не менш, апошнія некалькі гадоў вядуцца размовы аб яе рэфармаванні.
- Мы гаворым аб тым, што існуючая сістэма стабільная, але не аптымальная. Яна можа эфектыўна працаваць толькі пры высокім адміністрацыйным кіраванні, яна замкнёна ў сабе, што не дае магчымасці жыллёва-камунальнай гаспадарцы развівацца тымі тэмпамі, якімі нам хацелася б. Размова ідзе і аб укараненні новых тэхналогій, і аб павышэнні якасці паслуг, і аб празрыстасці налічэння аплаты і іншых аспектах, якія даюць магчымасць, з аднаго боку, забяспечыць далейшае развіццё і ўдасканаленне сістэмы, а з другога - устараніць негатыўныя моманты яе функцыянавання.
- Што, на вашу думку, неабходна змяніць?
- Аналізаваць "вузкія" месцы мы пачалі са структуры кіравання арганізацыяй работы і зразумелі, што праблема ў тым, што цяпер функцыі заказчыка і падрадчыка, па сутнасці, выконвае адна арганізацыя - ЖРЭА, таму чакаць эфектыўнасці не даводзіцца. Першапачаткова мы хацелі пераняць вопыт Расіі, дзе працуюць так званыя жыллёвыя інспекцыі, якія стаяць над сістэмай. Іх прадпісанні абавязаны выконваць як заказчыкі, так і падрадчыкі. Аднак потым вырашылі, што ў Беларусі ўнутры самой сістэмы можна падзяліць функцыі заказчыка і падрадчыка, пакінуўшы пры гэтым дзяржаўную форму ўласнасці.
- Гэта значыць, асноўны пасыл пераўтварэнняў - падзяліць службы заказчыка і падрадчыка?
- Так. Але пры гэтым важна падкрэсліць, што мы іх "разводзім" па ўласнасці, гэта значыць, у іх не будзе аднаго кіраўніка, які па службовых абавязках, з аднаго боку, павінен быў бы сачыць за якасцю паслуг, а з другога - адказваў бы за фінансава-эканамічны стан падрадных арганізацый. Такая мадэль застопарыла якасць абслугоўвання жылля на тым узроўні, які мы маем. Так, яго можна было б паляпшаць і сёння, але толькі праз адміністрацыйныя рычагі кіравання. Наша сістэма прадугледжвае эканамічны механізм рэгулявання. Калі паслуга аказана няякасна, мы як спажыўцы не будзем яе аплачваць або будзем аплачваць настолькі, наколькі нам яе аказалі.
- Давайце па парадку: што ўяўляе сабой служба заказчыка цяпер і ў што плануецца яе пераўтварыць?
- Цяпер служба заказчыка - гэта ЖРЭА, але яна ж і служба выканаўцы. Гэта значыць, менавіта гэта арганізацыя павінна прадстаўляць інтарэсы насельніцтва, але яна абцяжарана ўсімі тымі ЖЭС, якія ўваходзяць у яе структуру і з'яўляюцца службай выканаўцы. І вось што атрымліваецца: што можа зрабіць ЖРЭА, калі ЖЭС не выканаў работу або выканаў яе няякасна? Канстатаваць, што выканаўцы безадказныя, нядобрасумленныя, вымову ім аб'явіць. Што да пакарання рублём, то ні адно ЖРЭА не пазбавіць ЖЭС грашовых сродкаў, якія заплаціла насельніцтва і датаваў бюджэт, таму што менавіта ЖРЭА адказвае за тое, як ЖЭС выплаціць заработную плату сваім работнікам.
Яшчэ адзін істотны момант: цяпер ЖРЭА - гэта комплексная арганізацыя, у якой працуе каля 1,5 тыс. чалавек і якая займаецца шмат чым, акрамя абслугоўвання жыллёвага фонду. Там і свой транспарт, і сваё ўпраўленне механізацыі, і свая зона азелянення і добраўпарадкавання. Гэта ў кожным ЖРЭА! Мы ж хочам стварыць службу заказчыка, ад якой не залежала б служба выканаўцы і якая займалася б толькі работамі, звязанымі непасрэдна з абслугоўваннем жыллёвага фонду.
- Мы пісалі ўжо аб тым, што апрабацыя прапанаванай аптымізацыі пачалася з 1 сакавіка на базе Першамайскага і Партызанскага раёнаў Мінска. Каб было больш зразумела, давайце возьмем, напрыклад, Першамайскі раён. Службай заказчыка ў ім будзе...
- ...КУП "ЖКГ Першамайскага раёна Мінска". У яго склад увойдуць каля 50 чалавек з цяперашняга ЖРЭА раёна. І гэта будуць лепшыя спецыялісты, якія, перш чым трапіць у службу заказчыка, пройдуць навучанне і прафесійную атэстацыю. Больш таго, мы арганізуем конкурсны адбор, каб спажывец паслуг быў упэўнены, што яго інтарэсы будуць прадстаўляць сапраўдныя прафесіяналы сваёй справы.
- Якія функцыі службы заказчыка?
- Правядзенне таргоў і арганізацыя работ па выкананні тэхнічнага абслугоўвання жыллёвага фонду, капітальным рамонце, бягучым рамонце, прыбіранні тэрыторыі, аварыйным абслугоўванні, абслугоўванні ліфтаў, абыходжанні з цвёрдымі камунальнымі адходамі, аказанні платных паслуг. Сюды ж уваходзіць работа са зваротамі грамадзян. Акрамя таго, КУП будзе кантраляваць выкананне паслуг, што аказваюцца выканаўцам. Самае галоўнае, што гэта прадпрыемства будзе з'яўляцца нашым з вамі прадстаўніком, дзейнічаць ад нашага імя, будзе падсправаздачна нам. Мы з вамі практычна не будзем ведаць, хто аказвае нам тую ці іншую паслугу. На варце нашых інтарэсаў будзе стаяць вось гэта самая ўпаўнаважаная арганізацыя - умоўна КУП "ЖКГ Першамайскага раёна Мінска".
- Гэта значыць, калі паслуга будзе аказана няякасна, насельніцтву не трэба будзе шукаць праўды ў выканаўцы?
- Так, насельніцтва будзе мець справу толькі са службай заказчыка, якая кантралюе, наколькі якасна выканана тая ці іншая паслуга. Калі работа выканаўцы праведзена няякасна, напрыклад, у доме не працуе даводчык дзвярэй, дамафон і г.д., служба заказчыка прад'явіць прэтэнзіі да той падраднай арганізацыі, якая аказвае гэтыя паслугі. Прычым справа не абмяжуецца вымовай - будуць прымяняцца штрафныя санкцыі. Інакш кажучы, будзем адыходзіць ад адміністрацыйнага рычага да эканамічных уздзеянняў.
- Са службай заказчыка разабраліся. Цяпер пра службу выканаўцы.
- Паколькі ў нас шмат дзяржуласнасці, то на першапачатковым этапе мы мяркуем, што службай выканаўцы як былі, так і будуць жыллёва-эксплуатацыйныя службы/участкі. Але ад сённяшніх ЖЭС яны будуць адрознівацца тым, што стануць гасразліковымі, гэта значыць, іх мэта - зарабіць грошы, таму што яны больш не будуць жыць за кошт сродкаў насельніцтва і бюджэтных датацый.
- Значыць, зарплата работніка ЖЭУ будзе залежаць ад аб'ёму работы і якасці яе выканання?
- У ідэале - так. Сёння праблема ў тым, што з-за шматпрофільнай работы ЖЭС не маюць вузканакіраваных спецыялістаў, а мы імкнёмся да прафесійнага выканання работнікамі сваіх абавязкаў. Калі размова ідзе пра тэхнічнае абслугоўванне жылога дома, то гэта павінна быць толькі тэхнічнае абслугоўванне жылога дома, якім будзе займацца рабочы па комплексным абслугоўванні і рамонце будынкаў і збудаванняў, так званы хаўс-майстар. Ён будзе працаваць на падставе тэхналагічных карт, у якіх намі дакладна вызначана, што чалавек павінен выканаць: колькі разоў за год абследаваць інжынерныя сеткі, колькі разоў праверыць стан фундамента і сцен і г.д. Цяпер гэта робіцца па ўзгадненні з міністрам, які падпісвае загад аб правядзенні вясенняга агляду. Далей ад агульнага пераходзім да асобнага: напрыклад, як часта павінны выконвацца прачыстка сістэм вадасцёка, устараненне дробных змяненняў фасада, тэхнічны агляд воданагравальніка і г.д. Інакш кажучы, у тэхналагічных картах паказаны канкрэтны пералік работ і час на іх выкананне. Акрамя таго, мы вызначылі штогадовы расход матэрыялаў на жылы дом.
- Для чаго ўсё гэта патрэбна?
- Для таго каб атрымаць дакладнае адлюстраванне затрат на тэхнічнае абслугоўванне канкрэтнай серыі дамоў, зразумець, колькі такіх будынкаў можа абслужыць хаўс-майстар, быць упэўненымі ў тым, што ён выканае ўсё неабходнае, і дом з году ў год будзе захоўвацца ў належным стане. Мы як наймальнікі і ўласнікі зможам спакойна жыць у гэтым доме, не хвалюючыся, што дом старэе, а значыць, змяншаецца яго кошт.
- Адсюль вынікае, што калі затраты на тэхабслугоўванне розных серый дамоў неаднолькавыя, то і кошт гэтай паслугі павінен адрознівацца.
- Вядома. Больш таго: уласнік або наймальнік павінен плаціць толькі за той аб'ём паслуг, які неабходны і аказаны кожнаму канкрэтнаму дому. Мы імкнёмся да таго, каб насельніцтва дакладна ведала, колькі і за што плаціць. Вось прыклад. Пяціпавярховы жылы дом без ліфта, процідымнай абароны, яшчэ якой-небудзь больш сур'ёзнай аўтаматыкі - простая лесвіца, чатыры выключальнікі, пяць лямпачак. Для таго каб агледзець такі дом, хаўс-майстру трэба пэўная колькасць часу ў адпаведнасці з тэхналагічнай картай. Кошт абслугоўвання на гэтым доме будзе, скажам, 20 чалавека-гадзін за год, пры гэтым затраты будуць складаць Br1 тыс. за 1 кв.м. Возьмем іншы жылы дом, напрыклад дзевяціпавярховы. Паколькі ён больш энергаэфектыўны, насычаны інжынернай электронікай, процідымнай абаронай, ён будзе мець зусім іншы тарыф. Магчыма, Br1,2 тыс. Мы пакуль лічым толькі працазатраты. Але ў канчатковым выніку прыйдзем да таго, што ЖЭУ будзе абслугоўваць гэты жылы дом з дапамогай хаўс-майстра і зарабляць на гэтым грошы.
- Пагаворым пра структуру ЖЭУ.
- Як ужо адзначалася, адна з функцый КУП - арганізацыя выканання тэхнічнага абслугоўвання дамоў. Плануецца, што ў структуру ЖЭУ ўвойдуць групы так званых хаўс-майстроў, якія будуць займацца толькі гэтым відам работ. Такія спецыялісты будуць працаваць па пэўным тарыфе, зарабляць на сябе і на ЖЭС.
Яшчэ адна функцыя, якую для нас павінен арганізаваць заказчык, - правядзенне бягучага рамонту жылога дома. Ён павінен быць арганізаваны па двух напрамках: за кошт сродкаў уласнікаў (усё, што звязана з рамонтам пад'ездаў) і бюджэтных сродкаў (на падтрыманне ў нармальным стане канструктыўных элементаў, якія знаходзяцца на абслугоўванні эксплуатуючай арганізацыі, - дах, сцены, падвал і г.д.). Гэтыя віды работ можа выконваць ЖЭУ, але выйграць тэндар можа і будаўнічая арганізацыя. ЖЭУ будзе зацікаўлена ў выкананні гэтых работ, паколькі зможа не "сядзець" на датацыях, а зарабляць з кожнага віду аказваемых паслуг у рамках тых тарыфаў, якія на сёння вызначаны. Мы наводзім парадак і заклікаем гэтыя арганізацыі да фінансавай дысцыпліны.
КУП, выступаючы ў ролі заказчыка работ, будзе фарміраваць спісы дамоў, якім патрабуецца капітальны рамонт. Можна прыцягнуць пабочныя арганізацыі, але калі ў ЖЭУ ёсць спецыялісты, якія могуць выканаць гэты аб'ём работ, калі ласка. Сёння ЖЭС не зацікаўлены займацца якімі-небудзь дадатковымі відамі дзейнасці, таму што яны на гэтым нічога не зарабляюць, ды і іх затраты ўсё роўна не будуць кампенсаваны. Цяпер ЖЭС займаюцца толькі ліквідацыяй аварыйных сітуацый.
Пры гэтым важна, каб адміністрацыйна-кіраўніцкі апарат зарабляў грошы, праводзячы і тэхнічнае абслугоўванне, і бягучы рамонт, і капітальны рамонт. Гэта значыць, штатны расклад будзе вызначацца не міністрам або кімсьці яшчэ, а ўнутры самой арганізацыі ў залежнасці ад аб'ёму выконваемых работ. Так, ён будзе рэкамендаваны. Напрыклад, калі ЖЭУ будзе штомесяц рамантаваць 100 тыс. кв.м даху, зразумела, будуць патрэбны і майстры, і моцны штат інжынераў. Фактычна мы адыходзім ад таго, што арганізацыя ўтрымліваецца толькі за кошт тэхнічнага абслугоўвання дома, гэта значыць, за кошт аднаго віду дзейнасці. Мы гаворым аб тым, што гэта комплексная арганізацыя.
- З тэхабслугоўваннем і рамонтамі адносна разабраліся. Што наконт прыбірання тэрыторыі?
- Гэта тэма асобная. Сёння кожны жылы дом стаіць на землях агульнага карыстання і мае пэўную прылеглую тэрыторыю. У адным доме - гэта 1 тыс. кв.м, у іншым - 5 тыс. "квадратаў". Суадносіны прылеглай тэрыторыі і жылой плошчы ў кожным доме розныя. І гэта пры тым, што прыдамавая тэрыторыя, па сутнасці, нічым не адрозніваецца, напрыклад, ад праспектаў Незалежнасці, Пушкіна або любой іншай вуліцы, і яе добраўпарадкаванне і ўтрыманне займае значную частку пры фарміраванні затрат. Паколькі розніца паміж коштам квадратнага метра, які выстаўляецца ЖРЭА, і тым, што аплачвае насельніцтва, датуецца з бюджэту, на пасяджэнні рабочай групы мы вырашылі, што калі хочам перайсці на фарміраванне тарыфаў па кожнай канкрэтнай серыі дамоў, то нам трэба "адвязацца" ад гэтай замацаванай за кожным домам плошчы, якая на сёння нічым не ўзаконена. У выніку было прынята рашэнне вывесці гэтыя тэрыторыі з тэхнічнага абслугоўвання дома і непасрэдна фінансаваць за кошт сродкаў бюджэту. Гэта значыць, яны ўжо не будуць уплываць на сабекошт тэхнічнага абслугоўвання дома.
- Хто і як будзе сачыць за гэтай тэрыторыяй?
- Гэту паслугу зможа аказваць як ЖЭУ, так і любая іншая спецыялізаваная арганізацыя, якая працуе ў Мінску, - напрыклад, "Зялёнбуд", "Гаррамаўтадар" і г.д. Хто прапануе меншы кошт, той і будзе працаваць, у тым ліку і прыватнік. Але ніхто ЖЭУ ад гэтай паслугі не вызваляе.
- Яшчэ адзін пункт, на якім ЖЭУ можа зарабіць, - аказанне дадатковых рамонтна-будаўнічых паслуг насельніцтву.
- Гэта як "муж на гадзіну" - цвік забіць, кран памяняць і г.д. Але гэтыя паслугі павінны аказваць высакакласныя спецыялісты. Яны ёсць, але працуюць "у цені". Калі гэта запатрабавана, калі ласка, - бярыце такога спецыяліста ў штат, плаціце яму зарплату.
- Дык у чым жа ключавое адрозненне цяперашніх ЖЭС ад будучых ЖЭУ?
- Галоўная асаблівасць у тым, што ў ЖЭУ кожная брыгада будзе займацца сваёй справай па сваіх тарыфах, зарабляць на сябе: колькі зарабіў - столькі і атрымаў. Калі ў работніка, які прыбірае тэрыторыю, зарплата павінна быць, скажам, Br4 млн, то рабочы, які выконвае капітальны рамонт даху, можа атрымліваць да Br15 млн. Сёння, напрыклад, мы пачынаем шырока карыстацца паслугамі прамысловых альпіністаў замест таго, каб трымаць тэхніку. Навучылі спецыялістаў, плацім ім добрую зарплату, яны самастойна рамантуюць швы. І нам добра, і ім добра.
Але тут трэба падкрэсліць, што мы не дадзім дырэктарам ЖЭС расслабіцца: усе паслугі нарміраваныя, ніхто не зможа ўзяць чаго-небудзь лішняга. А калі захоча, то не зможа скласці канкурэнцыю астатнім. А не зможа скласці канкурэнцыю - паўстане пытанне аб аб'яднанні, зліцці і паглынанні ЖЭС.
- Хто будзе кіраваць службамі заказчыка і падрадчыка?
- Служба заказчыка будзе падпарадкоўвацца арганізацыі, якая з'яўляецца прадстаўніком Мінгарвыканкама - ДУ "Жыллёвая камунальная гаспадарка горада Мінска", што складаецца з 10 КУП па раёнах. У абласных цэнтрах будзе адзін КУП. Дзяржустанова будзе ўтрымлівацца за кошт бюджэту, не абцяжарваючы ўсю сістэму. Службай выканаўцы будзе кіраваць аддзел ЖКГ адміністрацыі раёна.
- Цяпер давайце аб самым цікавым - аб кошце ЖКП. Як ён зменіцца?
- Пакуль не зменіцца нічога - тарыф як быў (Br947,1 за кв.м), такім і застанецца. Ды і сабекошт пакуль будзе ранейшым. Іншая справа, да чаго мы хочам прыйсці.
- Да чаго ж?
- Па-першае, да таго, што тэхабслугоўванне розных дамоў будзе каштаваць па-рознаму, у той час як цяпер мы плацім усярэдненую лічбу. Напрыклад, "квадрат" у тыпавым дзевяціпавярховым доме будзе каштаваць Br700, у элітным - Br1,3 тыс. І калі вы жывяце ў дзевяціпавярховым доме, то вы не будзеце плаціць усярэдненыя Br947,1, як сёння. Кошт будзе адлюстроўваць рэальныя затраты на тэхнічнае абслугоўванне гэтага жылога дома.
Па-другое, мы будзем імкнуцца да таго, каб у сабекошт паслуг па тэхнічным абслугоўванні жылога фонду не ўваходзіла нічога з таго, што не павінна туды ўваходзіць. Цяпер кошт паслугі ў сярэднім па Мінску складае Br2,8 тыс. У выніку структурнага пераўтварэння ён павінен істотна знізіцца - да Br1,7 тыс. і ніжэй. А гэта значыць, насельніцтва, аплачваючы цяперашнія Br947,1, будзе кампенсаваць не 25-30 працэнтаў, а 50-70 працэнтаў, што істотна наблізіць нас да 100-працэнтнай аплаты ЖКП.
- Эксперымент па ўкараненні навацый пачаўся ў Мінску 1 сакавіка. Колькі часу спатрэбіцца на наладжванне механізмаў?
- Усё будзе залежаць ад чалавечага фактару, ад таго, наколькі прынцыпова мы падыдзем да адбору кадраў. Мы ж разумеем, што з іншых краін масава да нас ніхто не прыедзе абслугоўваць жыллё, нам трэба падрыхтаваць сваіх спецыялістаў. Думаю, што хопіць некалькіх месяцаў. Але ўжо сёння, праводзячы прыём грамадзян і знаёмячы іх з новай схемай работы ЖЭС, мы бачым, што непрымання новых падыходаў няма. Для чалавека розніца 200 рублёў на квадратным метры не з'яўляецца такой ужо істотнай. Але ён хоча ведаць, што гэтыя грошы расходуюцца на абслугоўванне дома, у якім ён жыве.
- Прайшло ўжо 100 дзён, як вы займаеце пасаду міністра. Можаце як-небудзь ёміста ахарактарызаваць гэты час?
- 100 дзён - як адзін дзень. Калі нацэлены на вынік, то час ляціць вельмі хутка, а мы нацэлены на вынік. Хацелася б рэалізаваць распрацаваны праект рэфармавання галіны не толькі ў Мінску, але і ў рэспубліцы ў цэлым.
Юлія ДЫЛЯНОК
