Злачынствы супраць палавой недатыкальнасці або палавой свабоды непаўналетніх - гэта надзвычай вострая і балючая тэма. З развіццём інфармацыйных тэхналогій пэўны працэнт злачынцаў стаў актыўна карыстацца сацыяльнымі сеткамі і мэсэнджарамі. У інтэрнэце з дапамогай розных хітрык і падманаў педафілу прасцей устанавіць даверлівыя адносіны з дзіцем. І беларускія праваахоўнікі ўдзяляюць гэтай праблеме асаблівую ўвагу. Тым не менш павышаная пільнасць патрэбна не толькі ад супрацоўнікаў органаў унутраных спраў, але і ад бацькоў. Аб тым, як міліцыянеры змагаюцца з гэтай праблемай, як уберагчы сваё дзіця ад замаху на яго палавую недатыкальнасць і што рабіць, калі самае страшнае ўсё ж здарылася, карэспандэнту БЕЛТА расказаў намеснік начальніка галоўнага ўпраўлення па наркакантролі і процідзеянні гандлю людзьмі МУС Віталь Капілевіч.
- Віталь Вітальевіч, якія мерапрыемствы па процідзеянні злачынствам супраць палавой недатыкальнасці непаўналетніх праводзяць супрацоўнікі органаў унутраных спраў?
- З другога мая па дзясятае чэрвеня дзейнічае распараджэнне міністра ўнутраных спраў аб комплексе дадатковых мер па процідзеянні злачынствам супраць палавой недатыкальнасці або палавой свабоды непаўналетніх. Гэта тэма нават у міжнародным фармаце - з вельмі высокай ступенню латэнтнасці. І гаварыць сёння аб прафілактыцы такіх злачынстваў мы не можам. Уся наша інфармацыйная работа накіравана на выяўленне і спыненне гэтых фактаў. А само паняцце прафілактыкі накіравана, хутчэй, на скарачэнне злачынстваў. Калі размова ідзе аб барацьбе з педафіліяй, то мы праводзім мэтанакіраваную работу па прадухіленні, папярэджанні і недапушчэнні рэцыдываў злачынстваў супраць палавой недатыкальнасці.
"Для ўсяго сілавога блока гэта з'яўляецца адным з прыярытэтных напрамкаў на міжнародным узроўні"
- Што гаворыць наконт гэтай праблемы статыстыка?
- За чатыры месяцы 2022 года па ўсёй Беларусі было выяўлена 390 такіх злачынстваў. З гэтай праблемай наша падраздзяленне па процідзеянні гандлю людзьмі змагаецца ва ўзмоцненым рэжыме з 2012 года. Дзесяць гадоў таму мы выяўлялі ў сярэднім 36 такіх злачынстваў у год. На сённяшні дзень гэта лічба павялічылася ў разы.
- На ваш погляд, з чым гэта можа быць звязана?
- Тут можна вылучыць некалькі фактараў, якія фарміруюць бягучую статыстыку. Зразумела, трэба адзначыць высокі арганізацыйны ўзровень нашай работы і пастаяннае ўдасканаленне падыходаў да барацьбы з гэтай праблемай. Немалаважную ролю адыгрывае змяненне заканадаўства. І, вядома, развіццё высокіх тэхналогій, што немінуча вядзе да даступнасці розных парнаграфічных матэрыялаў. Уключаючы і дзіцячую парнаграфію, якую знаходзяць у даркнэце з выкарыстаннем ананімайзераў і іншых спосабаў. Тым не менш для ўсяго сілавога блока гэта з'яўляецца адным з прыярытэтных напрамкаў на міжнародным узроўні.
- Грамадска-палітычная абстаноўка, якая складваецца ў свеце сёння, неяк паўплывала на супрацоўніцтва з калегамі з заходніх краін?
- Над раскрыццём такіх злачынстваў мы працуем сумесна з нашымі замежнымі калегамі. І, нягледзячы ні на што, падтрымліваем сувязь з праваахоўнікамі з Амерыкі, Еўрасаюза і многіх краін свету. У гэтым пытанні няма някіх межаў.
"За дзесяць гадоў мы не змаглі намаляваць сацыяльны партрэт педафіла"
- На якія асаблівасці злачынстваў супраць палавой недатыкальнасці непаўналетніх варта звярнуць асаблівую ўвагу?
- У 120 з 390 устаноўленых выпадкаў злачынец і яго ахвяра раней не былі знаёмы. У 195 выпадках педафіл быў тым ці іншым чынам звязаны з дзіцем. У 21 выпадку злачынства было ўчынена адным з бацькоў адносна ўласнага дзіцяці, у 22 выпадках - айчымам або ў прыёмных сем'ях. Інак кажучы, мы бачым, што асноўную частку злачынстваў учыняюць малазнаёмыя людзі.
- Гэта палохаючыя лічбы. Усе гэтыя злачынствы былі ўчынены рознымі людзьмі або ёсць выпадкі спакушэння на некалькіх дзяцей адным і тым жа злачынцам?
- Па 390 злачынствах праходзяць 214 падазроных. У выніку іх злачынных дзеянняў пацярпелі 358 дзяцей. На аднаго педафіла практычна прыпадае па дзве ахвяры. З іх усяго дзевяць чалавек мелі судзімасць за аналагічныя злачынствы. Інакш кажучы, працэнт рэцыдыву складае ўсяго 4,2 працэнта пры агульнакрымінальным - 43,5 працэнта. Працэнт судзімасці педафілаў за іншыя злачынствы таксама невялікі - гэта 19,2 працэнта.
- Напэўна гэтаму ёсць нейкае тлучэнне?
- Калі людзі з такімі адхіленнямі трапляюць у месцы пазбаўлення волі, то маюць адпаведны статус і адпаведныя адносіны. Пасля вызвалення "апека" з боку супрацоўнікаў органаў унутраных спраў такіх людзей асаблівая. Гэта значыць ён сто разоў падумае, учыняць яму такія злачынствы ці не. Гэта наша прынцыповая пазіцыя.
- Цалкам відавочна, што супрацоўнікі органаў унутраных спраў узмоцнена змагаюцца з гэтай праблемай. Магчыма, вам удалося скласці нейкі сацыяльны партрэт педафіла?
- За дзесяць гадоў мы не змаглі намаляваць сацыяльны партрэт. Ні мы, ні Міністэрства аховы здароўя, ні эксперты-псіхолагі не змаглі гэтага зрабіць. Вобраз зусім разнастайны. Адзіная агульная рыса, якую мы змаглі вылучыць, - каля 70 працэнтаў такіх злачынцаў маюць сярэднюю або сярэднюю спецыяльную адукацыю. Але гэтага недастаткова, каб намаляваць нейкі сацыяльны партрэт.
- Тым не менш павінны быць і іншыя крытэрыі. Напрыклад, род дзейнасці, узрост або сямейнае становішча.
- Зразумела. 19 педафілаў вучыліся ў сярэдніх або сярэдніх спецыяльных навучальных установах. Гэта маладыя людзі ва ўзросце 18-19 гадоў. Яшчэ сямёра працавалі ў сістэме адукацыі, а трое - у сістэме аховы здароўя. 64 злачынцы з'яўляліся беспрацоўнымі, а 121 чалавек меў іншыя спецыяльнасці. У 51 выпадку злачынствы ўчыняліся жанатымі мужчынамі. 163, адпаведна, былі халастыя або разведзеныя. Вышэйшую адукацыю мелі 20 злачынцаў. Базавую - 10, а сярэднюю спецыяльную - 90. 202 злачынствы супраць палавой недатыкальнасці непаўналетніх былі ўчынены па месцы жыхарства злачынцы. 88 былі ўчынены ў інтэрнэце. Тут размова ідзе пра грумінг.
"Маральная шкода ад спакушэння ў інтэрнэце можа быць параўнальная з псіхалагічнай траўмай ад фізічнага кантакту"
- Ці не маглі б вы растлумачыць значэнне такіх новых і знаёмых далёка не ўсім грамадзянам тэрмінаў, як грумінг і секстынг?
- Гэта практычна аналагічныя паняцці. Размова ідзе пра тыя сітуацыі, калі патэнцыяльныя педафілы рэгіструюць у сацыяльных сетках акаўнты пад выглядам падлеткаў. Далей яны знаёмяцца з непаўналетнімі і ўступаюць з імі ў дыялог. У ходзе перапіскі яны ўстанаўліваюць даверлівыя адносіны. На самай справе яны даволі добрыя псіхолагі і ведаюць, як паводзіць сябе з непаўналетнімі. Злачынцы працяглы час апрацоўваюць ахвяру і выцягваюць у яе інтымныя фатаграфіі. Калі дзіця высылае злачынцу фота, можа пачацца шантаж. Зламыснік патрабуе відэа парнаграфічнага зместу і робіць непаўналетняга залежным ад сябе. Гэта таксама кваліфікуецца як педафілія. Інакш кажучы, разбэшчвальныя дзеянні адносна непаўналетняга.
- Як часта справа даходзіць да прамога фізічнага кантакту з ахвярай?
- На шчасце, ва ўсіх выпадках, калі былі зафіксаваны злачынствы ў інтэрнэце, справа не дайшла да асабістага кантакту. Тым не менш маральная шкода, прычыненая дзіцяці, супастаўная з псіхалагічнай траўмай ад фізічнага кантакту. Магчыма, нават горшая. Бывалі выпадкі, калі дзяцей даводзілі да самазабойства. У ходзе высвятлення прычын супрацоўнікі выходзілі на гэту тэму. Бывалі выпадкі, калі адзін грумер мог за пэўны перыяд спакусіць да 40 ахвяр. Прычым як у Беларусі, так і за яе межамі.
- Дзе, акрамя сацыяльных сетак, злачынец можа пазнаёміцца з ахвярай?
- Такія злачынствы могуць учыняцца і ў анлайн-гульнях. Напрыклад, у агульным чаце. Злачынец пачынае з ахвярай асабістую перапіску, абменьваецца нейкімі бонусамі. З дзіцем устанаўліваюцца, зноў жа, даверлівыя адносіны, пасля чаго педафіл можа запатрабаваць фота інтымнага характару ў абмен на віртуальную валюту. Атрымліваючы нейкія віртуальныя бонусы, дзіця трапляе ў залежнасць ад злачынца. Калі дзіця своечасова не паведаміць аб гэтым бацькам, зыход можа быць самым трагічным. Здаралася і так, што педафіл даводзіў дзіця да спробы самазабойства. І толькі ў ходзе высвятлення абставін адкрывалася прычына, якая прывяла дзіця да жадання пакончыць з сабой.
"Наша задача - гаварыць пра гэту праблему з кожным і дайсці да кожнай сям'і"
- Якая інфармацыйная работа вядзецца ў гэтым напрамку?
- Важна гаварыць пра гэту праблему, тлумачыць яе бацькам і непаўналетнім. Многія дзеці не заўсёды разумеюць, што ў адносінах да іх учыняецца злачынства. Сваю дзейснасць пацвердзілі мерапрыемствы, у якіх мы задзейнічалі максімум прафілактычных метадаў. Яны праводзіліся сумесна з міністэрствамі адукацыі і аховы здароўя. Гэта комплексны падыход па інфармаванні насельніцтва, работа ва ўстановах адукацыі. У Віцебску пры ўдзеле рабочай групы прайшло пасяджэнне, прысвечанае ідэнтыфікацыі непаўналетніх, якія зведалі сексуальнае згвалтаванне або эксплуатацыю. У Брэсце правялі конкурс на лепшы ролік па тэме, створаны дзецьмі. Напярэдадні летніх канікул інфармацыя распаўсюджваецца па бацькоўскіх чатах. Аб гэтай праблеме трэба гаварыць з кожным і дайсці да кожнай сям'і. Гэта нашая задача. Пасля правядзення такіх мерапрыемстваў дзеці ідуць і расказваюць аб тым, што ў адносінах да іх учынілі злачынства. Педагогі акцэнтуюць увагу на паводзінах дзяцей, пачынаюць размаўляць з імі і высвятляюць, што тыя зведалі сексуальнае згвалтаванне. У 2017 годзе намі сумесна з міністэрствамі аховы здароўя і адукацыі была распрацавана метадычка, якая дапамагае выявіць факт згвалтавання дзіцяці. І яна паказала сваю эфэктыўнасьць.
- Можа, вы зможаце прывесці нейкі канкрэтны прыклад?
- Быў такі выпадак з сёстрамі-школьніцамі. Пасля аднаго з нашых мерапрыемстваў педагог звярнула ўвагу на змены ў паводзінах адной з іх. Спецыяліст пачаў размову па нашай метадычцы. Што б вы думалі? Аказалася, што сусед запрашаў да сябе ў госці сясцёр, каб пагуляць з імі. І ў час аднаго з такіх наведванняў ён раздзеў дзяўчынку і згвалтаваў яе. Яна нікому нічога не сказала. Нават не зразумела, што з ёю зрабілі. Але яна спалохалася, і гэта быў шок. Калі яна адкрылася, то ў яе нібы з'явілася другое дыханне. А гэты нягоднік, вядома ж, цяпер сядзіць у турме.
"Цяпер актыўна ідзе абмеркаванне ўзмацнення жорсткасці заканадаўства адносна дзіцячай парнаграфіі"
- Акрамя інфармацыйнай работы з насельніцтвам, якія метады процістаяння злачынствам супраць палавой недатыкальнасці непаўналетніх вы можаце вылучыць?
- Цяпер актыўна ідзе абмеркаванне ўзмацнення жорсткасці заканадаўства адносна дзіцячай парнаграфіі. Менавіта яе прагляд можа падштурхнуць патэнцыяльнага педафіла да ўчынення злачынства. Мы прапрацоўваем гэта пытанне сумесна з дэпутатамі, каб вылучыць ініцыятыву аб крыміналізацыі захоўвання дзіцячай парнаграфіі. Што нам гэта дасць? У ходзе допыту педафілаў мы змаглі высветліць, што дзіцячая парнаграфія стымулюе многіх з іх да ўчынення рэальных злачынстваў. Калі мы зробім больш жорсткім заканадаўства, то зможам прыцягваць патэнцыяльных педафілаў да адказнасці і займацца з імі прафілактычнай работай. Гэта дасць магчымасць скараціць і прадухіліць пераход ад прагляду да фізічнага кантакту з ахвярай.
- Безумоўна, сачэнне за асобамі, якія займаюцца захоўваннем дзіцячай парнаграфіі, патрабуе развіцця адпаведных тэхналогій.
- Міністэрства ўнутраных спраў гатова да гэтага. У нас ёсць неабходныя рэсурсы. Акрамя таго, мы ўзаемадзейнічаем на міжнародным узроўні з нашымі замежнымі калегамі для прадастаўлення неабходных звестак. Незалежна ад таго, ці карыстаецца злачынец нейкімі сродкамі ананімнасці. Сёння ў нас каля 1250 карыстальнікаў, якія ў вялікіх аб'ёмах спампоўваюць менавіта гэты кантэнт. І гэта тая база, з якой нам трэба будзе працаваць, калі пытанне будзе ўрэгулявана на заканадаўчым узроўні.
- Якую меру прыцягнення да адказнасці прадугледжвае новы артыкул?
- Гэты артыкул, можна сказаць, з'яўляецца прэвентыўным. Мы прапануем такіх асоб прыцягваць да адказнасці ў выглядзе пакарання грамадскімі работамі, штрафамі або арыштам на адзін год. Гэта не такое жорсткае пакаранне, але, як я ўжо сказаў, яно з'яўляецца прафілактычным. У турму за гэта не пасадзяць, але калекцыянер дзіцячай парнаграфіі будзе ўзяты пад поўны кантроль. З ім будзе праводзіцца комплексная прафілактычная работа. Калі трэба, медыкі зоймуцца лячэннем.
- Ці плануецца зрабіць больш жорсткім заканадаўства ў адносінах да рэальных педафілаў?
- Цяпер пакаранне па гэтым артыкуле прадугледжвае да 15 гадоў пазбаўлення волі. Нехта лічыць, што гэтага недастаткова. Можна пакараць злачынца так, што ў будучым ён у прынцыпе не зможа ўчыніць такога злачынства. Нарада па гэтым пытанні ўжо была праведзена, ініцыятыва падтрымана, і цяпер медыкі разглядаюць пытанне хімічнай кастрацыі. Расія да гэтага прыйшла ўжо, і мы таксама ў бліжэйшы час зможам гэта рэалізаваць. Я думаю, на працягу паўгода.
Андрэй ВАРАПАЙ,
БЕЛТА.
