Напярэдадні Новага года Аляксандр Лукашэнка адкрыў "Першы нацыянальны
гандлевы дом", у якім прадстаўлена прадукцыя айчынных вытворцаў з
кожнага рэгіёна краіны. Аб'ект такога фармату з'явіўся ў рэспубліцы
ўпершыню. У час гэтага мерапрыемства Прэзідэнт прапанаваў ураду
пабудаваць аналагічныя гандлёвыя цэнтры з беларускай прадукцыяй у
гарадах Расіі і падтрымаць работу ААТ "Пінскдрэў" па стварэнні ўласнай
тавараправоднай сеткі. Прычым такі падыход пінскіх мэбельшчыкаў кіраўнік
дзяржавы ставіць у прыклад і іншым беларускім вытворцам. "Усім трэба
выходзіць на гэта. Тавар твой, магазін твой: прывёз, прадаў, зарплата
цэнтралізуецца. У гэтым плане мы не адступім", - адзначыў Аляксандр
Лукашэнка. Першы віцэ-прэм'ер Мікалай Снапкоў запэўніў, што па такой
схеме будуць працаваць усе беларускія тавараправодныя сеткі ў Расіі.
Пры пастаноўцы любой, а асабліва стратэгічнай задачы неабходна ранжыраваць мэты і сродкі па яе дасягненні. Калі мэта, як правіла, статычная, то сродак павінен не толькі вызначацца і адаптавацца, зыходзячы з унутраных і знешніх умоў канкрэтнага праекта, але і гібка рэагаваць на іх змяненні.
Для беларускага ўрада і айчынных вытворцаў галоўная задача сёння вызначана прэзідэнцкім указам ад 02.10.2023 нумар 307 "Аб важнейшых параметрах прагнозу сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на 2024 год". У адпаведнасці з ім ВУП краіны ў 2024 годзе павінен павялічыцца на такі ж працэнт, як і ў 2023, г.зн. на 3,8 працэнта. Таксама мяркуецца рост экспарту тавараў і паслуг на 7,6 працэнта. У тым ліку афіцыйныя планы прадугледжваюць нарошчванне аб'ёму беларускага экспарту ў Расію на 7 працэнтаў да ўзроўню 2023 года і, адпаведна, захаванне долі беларускіх тавараў у расійскім імпарце на ўзроўні не ніжэйшым за 9 працэнтаў.
У сувязі з гэтым маючая адбыцца экспансія мультыбрэндавых і/або спецыялізаваных беларускіх гандлёвых сетак на расійскі рынак, хоць і з'яўляецца знакавым і стратэгічным праектам, застаецца ўсяго толькі адным з патэнцыяльных сродкаў па дасягненні галоўных стратэгічных задач, якія стаяць перад урадам на 2024 і наступныя гады.
Варта канстатаваць: кіраўнік дзяржавы традыцыйна ставіць перад урадам вельмі складаныя задачы. Гэта сцвярджэнне ў поўнай меры адносіцца і да задачы будаўніцтва гандлёвых цэнтраў з беларускай прадукцыяй у рэгіёнах Расіі. Адзначу толькі некалькі праблем, якія варта ўлічваць пры практычнай рэалізацыі пастаўленай Прэзідэнтам задачы.
1. У Расіі ўжо сфарміравалася ўласная тавараправодная сетка ад вытворцы (імпарцёра) да канечнага спажыўца
Як вынік, правілы гульні на расійскім рознічным рынку задаюць некалькі дзясяткаў буйных гандлёвых сетак. У 2022 годзе доля ста буйнейшых гандлёвых сетак перавысіла 50 працэнтаў, а на дзясятку ключавых ігракоў прыпала амаль 38 працэнтаў усяго рознічнага рынку продажаў. Усяго за 2022 год абарот 10 буйнейшых расійскіх гандлёвых сетак вырас на 15,9 працэнта, з улікам асноўных маркетплэйсов рост склаў 25 працэнтаў. З'яўленне новых суб'ектаў прадугледжвае не толькі разуменне імі існуючага бізнес-асяроддзя, але і пошук сваіх канкурэнтных пераваг.
2. Расійскія топ-сеткі паказваюць добрую дынаміку шмат у чым дзякуючы экстэнсіўнаму росту
Фактычна расійскі сеткавы рынак не з'яўляецца высокамаржынальным, і разлічваць на хуткую акупнасць інвестыцый не даводзіцца. На фоне ўзрастаючай у Расіі інфляцыі сем з дзесяці пакупнікоў FMCG-рынку (ад англ. fast-moving consumer goods - тавары штодзённага попыту) сталі ажыццяўляць актыўныя дзеянні па скарачэнні расходаў, вынікае са справаздачы NielsenIQ: 61 працэнт пакупнікоў пераключаюцца на магазіны з больш даступнымі цэнамі, 41 працэнт шукаюць скідкі і прома-акцыі. Для 73 працэнтаў пакупнікоў асноўны фактар выбару магазіна - нізкія цэны. Больш таго, прыхільнікі эканоміі часцей наведваюць розныя гандлёвыя пункты і параўноўваюць цэны перад купляй: з 2017 года расіяне штомесяц наведвалі прыкладна чатыры магазіны, у 2022 годзе гэты паказчык вырас да шасці. Як вынік, рост долі тавараў па прома-акцыях у выручцы рэтэйлераў, а таксама агульнае павелічэнне танных тавараў прывялі да зніжэння ў 2022 годзе сярэдняй рэнтабельнасці буйнейшых гандлёвых сетак па чыстым прыбытку на 0,4 п.п. у параўнанні з 2021 годам - да 2,4 працэнта.
Імкнучыся захаваць маржынальнасць, большасць буйных расійскіх гандлёвых сетак сталі перафармаціраваць бюджэты ў бок пашырэння сеткі магазінаў-дыскаўнтараў і e-commerce, якія прыносяць вялікі прыбытак. Анлайн-гандаль сеткі выбіраюць таксама на фоне імкнення рацыяналізаваць траты - інтэрнэт дазваляе вельмі хутка знайсці патрэбны тавар і ў моманце параўнаць цэны на розных пляцоўках. Пры гэтым доля інтэрнэт-пакупак у агульным аб'ёме розніцы ў Расіі прадаўжае заставацца адносна невысокай, 11,6 працэнта, тады як у большасці краін ЕС яна складае ад 25 працэнтаў да 40 працэнтаў, г. зн. ёсць значны патэнцыял росту.
3. У Расіі большасць гандлёвых плошчаў належыць не гандлёвым сеткам
Яны, як правіла, арандуюць свае гандлёвыя пляцоўкі. У той жа час вакантнымі ў расійскім сегменце стрыт-рэтэйла сёння застаюцца 8-9 працэнтаў плошчаў. У прыватнасці, у гандлёвых цэнтрах Масквы свабодны 14 працэнтаў плошчаў. Больш за ўсё свабодных памяшканяў у новых аб'ектах, адкрытых у 2021 і 2022 гадах: у сакавіку 2023 года ўзровень вакантнасці там склаў 35 працэнтаў. Гэта сітуацыя мае як мінусы, так і плюсы. Напрыклад, у беларускага боку з'яўляецца магчымасць выбару: будаваць уласныя гандлёвыя цэнтры або заключаць доўгатэрміновыя дагаворы арэнды з расійскімі ўласнікамі нерухомай маёмасці. У першым выпадку цана пытання - сотні мільёнаў расійскіх рублёў, паколькі пры будаўніцтве ўласных гандлёвых цэнтраў спатрэбяцца не толькі значныя першапачатковыя інвестыцыі, але і далейшыя фінансавыя ўкладанні на падтрыманне іх у рабочым стане. Арэнда, у сваю чаргу, хоць і дазволіць мінімізаваць першапачатковыя ўкладанні, але прывядзе да росту бягучых эксплуатацыйных затрат.
4. Расійскі сеткавы рынак характарызуецца ростам канкурэнцыі
Па стане на канец III квартала 2023 года большасць памяшканняў пайшоўшых заходніх брэндаў у ключавых гандлёвых цэнтрах Масквы запоўнілі расійскія рэтэйлеры. Прычым значна вырасла доля новых, у асноўным расійскіх, найменняў у сегменце тавараў для дома і DIY. Таксама таварныя знакі для выпуску лінеек тавараў для дома зарэгістравалі некаторыя кампаніі, паспяховыя ў фэшн-сегменце.
Што датычыцца новых міжнародных брэндаў, якія выйшлі на расійскі рынак у 2023 годзе, то 50 працэнтаў з іх прадстаўлена турэцкімі вытворцамі, 16 працэнтаў - італьянскімі і яшчэ 16 працэнтаў - беларускімі. Турэцкія брэнды таксама заваёўваюць рынак электронікі, разам з калегамі з Кітая. 72 працэнты новых брэндаў аперыруюць у сегменце адзення, абутку і аксесуараў, 22 працэнты - у сегменце тавараў для дома, 6 працэнтаў папоўнілі нішу тавараў для дзяцей. Яшчэ больш за два дзясяткі міжнародных брэндаў ужо заявілі аб сваіх планах па выхадзе на расійскі рынак і цяпер знаходзяцца ў стадыі перагавораў. Аднак гэты працэс можа заняць доўгі час, таму называць тэрміны адкрыцця іх першых магазінаў пакуль дачасна.
Якой можа быць Канцэпцыя пашырэння беларускіх гандлёвых сетак у Расіі?
Як паказвае практыка, пры рэалізацыі значных інфраструктурных інвестыцыйных праектаў неабходна ўлічваць не толькі бягучыя рэаліі, але і выбудоўваць доўгатэрміновыя планы. Вырашаючы пастаўленую Прэзідэнтам задачу па экспансіі мультыбрэндавых і/або спецыялізаваных беларускіх гандлёвых сетак на расійскі рынак, мэтазгодна фармалізаваць яе ў выглядзе адпаведнай Канцэпцыі і асобных бізнес-планаў для кожнага гандлёвага аб'екта.
Пры распрацоўцы Канцэпцыі не варта абмяжоўвацца толькі гарадамі-мільённікамі. Дакумент павінен мець комплексны і варыяцыйны характар, таму трэба звярнуць увагу на гарады з колькасцю ад 250 тыс. чалавек, у якіх да гэтага часу няма топавых сетак і не прадстаўлены беларускія вытворцы. Вядома, у гэтым выпадку размова ідзе не пра суперсучасныя гандлёвыя цэнтры, а пра ГЗЦ з агульнай арандуемай плошчай 35-40 тыс. кв.м. Асобнай пазіцыяй з'яўляецца разлік і абгрунтаванне мэтазгоднасці будаўніцтва ўласных складскіх і гандлёвых плошчаў або іх доўгатэрміновая арэнда.
З улікам зменлівай кан'юнктуры і з'яўлення новых тэхналогій у Канцэпцыі павінна прысутнічаць тыпавая мадэль мультыбрэндавай беларускай гандлёвай сеткі, у якой будуць не толькі класічныя гандлёвыя памяшканні для розніцы, але і магчымасць арганізацыі ўласнай сеткі магазінаў - дыскаўнтараў і/або фармату dark store і e-commerce, уключаючы фірменны маркетплэйс.
Неабходна і распрацоўка адпаведнай PR-стратэгіі, у якой варта асаблівую ўвагу ўдзяліць не толькі стварэнню нацыянальнага брэнда ў цэлым беларускага прадукту/паслугі, але і аформіць яе прававы статус аб'екта інтэлектуальнай уласнасці. Гэта не толькі дазволіць мінімізаваць вытворчасць і рэалізацыю кантрафактнай прадукцыі - як сведчыць сусветны вопыт, моцны брэнд можа стаць дадатковым нематэрыяльным актывам, які прыносіць прыбытак. Неабходна разумець, што сапраўдны брэнд немагчыма замясціць таварным знакам або лагатыпам, намаляванымі за 100 долараў. Брэнд - гэта цэлая філасофія, уключаючы шматфактарную сістэму арганізацыі паставак, абслугоўвання, лагістыкі, камунікацый са спажыўцамі і г.д. Прычым з прававой абаронай як аб'екта інтэлектуальнай уласнасці.
Дарэчы, апошні тэзіс аб неабходнасці надання нацыянальнаму брэнду прававога статусу аб'екта інтэлектуальнай уласнасці ў поўнай меры адносіцца і да прадукцыі, якая атрымае права намініравацца дзяржаўным знакам якасці. Нагадаю, тэме якасці кіраўнік дзяржавы прысвяціў першую рабочую нараду ў 2024 годзе, у парадку дня якой было два пытанні: разгляд плана мерапрыемстваў па правядзенні Года якасці і прапанова аб заснаванні ў Беларусі адзінага Дзяржаўнага знака якасці.
Георгій Грыц,
эканамічны аналітык, кандыдат эканамічных навук.-0-
Пры пастаноўцы любой, а асабліва стратэгічнай задачы неабходна ранжыраваць мэты і сродкі па яе дасягненні. Калі мэта, як правіла, статычная, то сродак павінен не толькі вызначацца і адаптавацца, зыходзячы з унутраных і знешніх умоў канкрэтнага праекта, але і гібка рэагаваць на іх змяненні.
Для беларускага ўрада і айчынных вытворцаў галоўная задача сёння вызначана прэзідэнцкім указам ад 02.10.2023 нумар 307 "Аб важнейшых параметрах прагнозу сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на 2024 год". У адпаведнасці з ім ВУП краіны ў 2024 годзе павінен павялічыцца на такі ж працэнт, як і ў 2023, г.зн. на 3,8 працэнта. Таксама мяркуецца рост экспарту тавараў і паслуг на 7,6 працэнта. У тым ліку афіцыйныя планы прадугледжваюць нарошчванне аб'ёму беларускага экспарту ў Расію на 7 працэнтаў да ўзроўню 2023 года і, адпаведна, захаванне долі беларускіх тавараў у расійскім імпарце на ўзроўні не ніжэйшым за 9 працэнтаў.
У сувязі з гэтым маючая адбыцца экспансія мультыбрэндавых і/або спецыялізаваных беларускіх гандлёвых сетак на расійскі рынак, хоць і з'яўляецца знакавым і стратэгічным праектам, застаецца ўсяго толькі адным з патэнцыяльных сродкаў па дасягненні галоўных стратэгічных задач, якія стаяць перад урадам на 2024 і наступныя гады.
Варта канстатаваць: кіраўнік дзяржавы традыцыйна ставіць перад урадам вельмі складаныя задачы. Гэта сцвярджэнне ў поўнай меры адносіцца і да задачы будаўніцтва гандлёвых цэнтраў з беларускай прадукцыяй у рэгіёнах Расіі. Адзначу толькі некалькі праблем, якія варта ўлічваць пры практычнай рэалізацыі пастаўленай Прэзідэнтам задачы.
1. У Расіі ўжо сфарміравалася ўласная тавараправодная сетка ад вытворцы (імпарцёра) да канечнага спажыўца
Як вынік, правілы гульні на расійскім рознічным рынку задаюць некалькі дзясяткаў буйных гандлёвых сетак. У 2022 годзе доля ста буйнейшых гандлёвых сетак перавысіла 50 працэнтаў, а на дзясятку ключавых ігракоў прыпала амаль 38 працэнтаў усяго рознічнага рынку продажаў. Усяго за 2022 год абарот 10 буйнейшых расійскіх гандлёвых сетак вырас на 15,9 працэнта, з улікам асноўных маркетплэйсов рост склаў 25 працэнтаў. З'яўленне новых суб'ектаў прадугледжвае не толькі разуменне імі існуючага бізнес-асяроддзя, але і пошук сваіх канкурэнтных пераваг.
2. Расійскія топ-сеткі паказваюць добрую дынаміку шмат у чым дзякуючы экстэнсіўнаму росту
Фактычна расійскі сеткавы рынак не з'яўляецца высокамаржынальным, і разлічваць на хуткую акупнасць інвестыцый не даводзіцца. На фоне ўзрастаючай у Расіі інфляцыі сем з дзесяці пакупнікоў FMCG-рынку (ад англ. fast-moving consumer goods - тавары штодзённага попыту) сталі ажыццяўляць актыўныя дзеянні па скарачэнні расходаў, вынікае са справаздачы NielsenIQ: 61 працэнт пакупнікоў пераключаюцца на магазіны з больш даступнымі цэнамі, 41 працэнт шукаюць скідкі і прома-акцыі. Для 73 працэнтаў пакупнікоў асноўны фактар выбару магазіна - нізкія цэны. Больш таго, прыхільнікі эканоміі часцей наведваюць розныя гандлёвыя пункты і параўноўваюць цэны перад купляй: з 2017 года расіяне штомесяц наведвалі прыкладна чатыры магазіны, у 2022 годзе гэты паказчык вырас да шасці. Як вынік, рост долі тавараў па прома-акцыях у выручцы рэтэйлераў, а таксама агульнае павелічэнне танных тавараў прывялі да зніжэння ў 2022 годзе сярэдняй рэнтабельнасці буйнейшых гандлёвых сетак па чыстым прыбытку на 0,4 п.п. у параўнанні з 2021 годам - да 2,4 працэнта.
Імкнучыся захаваць маржынальнасць, большасць буйных расійскіх гандлёвых сетак сталі перафармаціраваць бюджэты ў бок пашырэння сеткі магазінаў-дыскаўнтараў і e-commerce, якія прыносяць вялікі прыбытак. Анлайн-гандаль сеткі выбіраюць таксама на фоне імкнення рацыяналізаваць траты - інтэрнэт дазваляе вельмі хутка знайсці патрэбны тавар і ў моманце параўнаць цэны на розных пляцоўках. Пры гэтым доля інтэрнэт-пакупак у агульным аб'ёме розніцы ў Расіі прадаўжае заставацца адносна невысокай, 11,6 працэнта, тады як у большасці краін ЕС яна складае ад 25 працэнтаў да 40 працэнтаў, г. зн. ёсць значны патэнцыял росту.
3. У Расіі большасць гандлёвых плошчаў належыць не гандлёвым сеткам
Яны, як правіла, арандуюць свае гандлёвыя пляцоўкі. У той жа час вакантнымі ў расійскім сегменце стрыт-рэтэйла сёння застаюцца 8-9 працэнтаў плошчаў. У прыватнасці, у гандлёвых цэнтрах Масквы свабодны 14 працэнтаў плошчаў. Больш за ўсё свабодных памяшканяў у новых аб'ектах, адкрытых у 2021 і 2022 гадах: у сакавіку 2023 года ўзровень вакантнасці там склаў 35 працэнтаў. Гэта сітуацыя мае як мінусы, так і плюсы. Напрыклад, у беларускага боку з'яўляецца магчымасць выбару: будаваць уласныя гандлёвыя цэнтры або заключаць доўгатэрміновыя дагаворы арэнды з расійскімі ўласнікамі нерухомай маёмасці. У першым выпадку цана пытання - сотні мільёнаў расійскіх рублёў, паколькі пры будаўніцтве ўласных гандлёвых цэнтраў спатрэбяцца не толькі значныя першапачатковыя інвестыцыі, але і далейшыя фінансавыя ўкладанні на падтрыманне іх у рабочым стане. Арэнда, у сваю чаргу, хоць і дазволіць мінімізаваць першапачатковыя ўкладанні, але прывядзе да росту бягучых эксплуатацыйных затрат.
4. Расійскі сеткавы рынак характарызуецца ростам канкурэнцыі
Па стане на канец III квартала 2023 года большасць памяшканняў пайшоўшых заходніх брэндаў у ключавых гандлёвых цэнтрах Масквы запоўнілі расійскія рэтэйлеры. Прычым значна вырасла доля новых, у асноўным расійскіх, найменняў у сегменце тавараў для дома і DIY. Таксама таварныя знакі для выпуску лінеек тавараў для дома зарэгістравалі некаторыя кампаніі, паспяховыя ў фэшн-сегменце.
Што датычыцца новых міжнародных брэндаў, якія выйшлі на расійскі рынак у 2023 годзе, то 50 працэнтаў з іх прадстаўлена турэцкімі вытворцамі, 16 працэнтаў - італьянскімі і яшчэ 16 працэнтаў - беларускімі. Турэцкія брэнды таксама заваёўваюць рынак электронікі, разам з калегамі з Кітая. 72 працэнты новых брэндаў аперыруюць у сегменце адзення, абутку і аксесуараў, 22 працэнты - у сегменце тавараў для дома, 6 працэнтаў папоўнілі нішу тавараў для дзяцей. Яшчэ больш за два дзясяткі міжнародных брэндаў ужо заявілі аб сваіх планах па выхадзе на расійскі рынак і цяпер знаходзяцца ў стадыі перагавораў. Аднак гэты працэс можа заняць доўгі час, таму называць тэрміны адкрыцця іх першых магазінаў пакуль дачасна.
Якой можа быць Канцэпцыя пашырэння беларускіх гандлёвых сетак у Расіі?
Як паказвае практыка, пры рэалізацыі значных інфраструктурных інвестыцыйных праектаў неабходна ўлічваць не толькі бягучыя рэаліі, але і выбудоўваць доўгатэрміновыя планы. Вырашаючы пастаўленую Прэзідэнтам задачу па экспансіі мультыбрэндавых і/або спецыялізаваных беларускіх гандлёвых сетак на расійскі рынак, мэтазгодна фармалізаваць яе ў выглядзе адпаведнай Канцэпцыі і асобных бізнес-планаў для кожнага гандлёвага аб'екта.
Пры распрацоўцы Канцэпцыі не варта абмяжоўвацца толькі гарадамі-мільённікамі. Дакумент павінен мець комплексны і варыяцыйны характар, таму трэба звярнуць увагу на гарады з колькасцю ад 250 тыс. чалавек, у якіх да гэтага часу няма топавых сетак і не прадстаўлены беларускія вытворцы. Вядома, у гэтым выпадку размова ідзе не пра суперсучасныя гандлёвыя цэнтры, а пра ГЗЦ з агульнай арандуемай плошчай 35-40 тыс. кв.м. Асобнай пазіцыяй з'яўляецца разлік і абгрунтаванне мэтазгоднасці будаўніцтва ўласных складскіх і гандлёвых плошчаў або іх доўгатэрміновая арэнда.
З улікам зменлівай кан'юнктуры і з'яўлення новых тэхналогій у Канцэпцыі павінна прысутнічаць тыпавая мадэль мультыбрэндавай беларускай гандлёвай сеткі, у якой будуць не толькі класічныя гандлёвыя памяшканні для розніцы, але і магчымасць арганізацыі ўласнай сеткі магазінаў - дыскаўнтараў і/або фармату dark store і e-commerce, уключаючы фірменны маркетплэйс.
Неабходна і распрацоўка адпаведнай PR-стратэгіі, у якой варта асаблівую ўвагу ўдзяліць не толькі стварэнню нацыянальнага брэнда ў цэлым беларускага прадукту/паслугі, але і аформіць яе прававы статус аб'екта інтэлектуальнай уласнасці. Гэта не толькі дазволіць мінімізаваць вытворчасць і рэалізацыю кантрафактнай прадукцыі - як сведчыць сусветны вопыт, моцны брэнд можа стаць дадатковым нематэрыяльным актывам, які прыносіць прыбытак. Неабходна разумець, што сапраўдны брэнд немагчыма замясціць таварным знакам або лагатыпам, намаляванымі за 100 долараў. Брэнд - гэта цэлая філасофія, уключаючы шматфактарную сістэму арганізацыі паставак, абслугоўвання, лагістыкі, камунікацый са спажыўцамі і г.д. Прычым з прававой абаронай як аб'екта інтэлектуальнай уласнасці.
Дарэчы, апошні тэзіс аб неабходнасці надання нацыянальнаму брэнду прававога статусу аб'екта інтэлектуальнай уласнасці ў поўнай меры адносіцца і да прадукцыі, якая атрымае права намініравацца дзяржаўным знакам якасці. Нагадаю, тэме якасці кіраўнік дзяржавы прысвяціў першую рабочую нараду ў 2024 годзе, у парадку дня якой было два пытанні: разгляд плана мерапрыемстваў па правядзенні Года якасці і прапанова аб заснаванні ў Беларусі адзінага Дзяржаўнага знака якасці.
Георгій Грыц,
эканамічны аналітык, кандыдат эканамічных навук.-0-
