Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка на мінулым тыдні правёў нараду па пытаннях процідзеяння распаўсюджванню наркотыкаў і прафілактыкі наркаманіі. Міністр унутраных спраў Юрый Караеў па выніках паведаміў, што МУС будзе ўзмацняць падраздзяленні інтэрнэт-разведкі для эфектыўнай барацьбы з бескантактавымі спосабамі распаўсюджвання наркотыкаў. Аб тым, што ўяўляе сабой інтэрнэт-разведка МУС, якія магчымасці ёсць для яе ўзмацнення, карэспандэнту БЕЛТА расказаў начальнік галоўнага ўпраўлення па наркакантролі і процідзеянні гандлю людзьмі крымінальнай міліцыі МУС Генадзь Казакевіч.
Гідра - не проста фігура маўлення
Пасля нарады Юрый Караеў адзначаў, што ведамствам выпрацоўваюцца такія крытэрыі, пры якіх супрацоўніку падраздзялення па барацьбе з незаконным абаротам наркотыкаў не было б выгадна ганяцца за разавымі малымі раскрытымі злачынствамі. "Яны проста не пойдуць ім у залік - не герой ты, што злавіў такога. Рэзультатыўнасць тваёй работы будзе ацэнена тады, калі знойдзеш галаву гэтай гідры або спрута, а не кончыкі шчупальцаў адсячэш", - сказаў міністр. Гідра тут не проста фігура маўлення. Hydra - адна з платформ у даркнэте, дзе гандлююць наркотыкамі. "Міністр ведае, аб чым гаворыць", - заўважае Генадзь Казакевіч.
Большасць наркотыкаў і псіхатропаў (95 працэнтаў) распаўсюджваецца бескантактавым спосабам - праз інтэрнэт і з дапамогай закладак. Пры гэтым злачынцамі часта выкарыстоўваецца даркнэт - скрытая сетка, злучэнні якой устанаўліваюцца толькі паміж даверанымі вузламі, з выкарыстаннем нестандартных пратаколаў і партоў, дзе даныя перадаюцца ў зашыфраваным выглядзе. "У інтэрнэце тавар прапануецца неабмежаванаму колу спажыўцоў - гэта вельмі зручна. Прыцягвае наркадзялкоў і канфідэнцыяльнасць. Гэта значыць, з аднаго боку - Тоr браўзер, з іншага - розныя мэсэнджары з элементамі крыптаграфіі, скразным шыфраваннем. Больш таго, інтэрнэт актыўна выкарыстоўваецца не толькі для продажу, але і вярбоўкі распаўсюджвальнікаў. Дылеры абяцаюць патэнцыяльным работнікам: будзеш карыстацца такімі праграмнымі прадуктамі, вось там забярэш картку, да якой прывязаны электронны кашалёк, - ніхто цябе ніколі не знойдзе. На самай справе ўзровень нашай работы такі, што знаходзім, - падкрэслівае кіраўнік ГУНіПГЛ. - І максімальны тэрмін работы закладчыка - да паўгода. Я ўжо неаднаразова гаварыў, што самі дылеры называюць такіх закладчыкаў "мясам". І нават з імі да канца не разлічваюцца, чакаючы, што рана ці позна мы іх затрымаем".
Калі праваахоўнікі сутыкнуліся з такой праблемай, гэта пабудзіла іх змяніць формы і метады работы - традыцыйныя ўжо не дзейнічалі. Пачынаючы з 2014 года ў МУС пачалі ствараць падраздзяленні інтэрнэт-разведкі. Гэта найбольш кваліфікаваныя і падрыхтаваныя супрацоўнікі, якія займаюцца аператыўна-вышуковымі мерапрыемствамі ў інтэрнэце, уключаючы даркнэт. Цяпер, паводле слоў Генадзя Казакевіча, міліцыя вельмі паспяхова там дзейнічае.
Падраздзяленні інтэрнэт-разведкі ёсць у цэнтральным апараце МУС, а таксама ў сталічным упраўленні і кожным абласным цэнтры. Яны нешматлікія, але высокапрафесійныя. Іх задача - пошук інфармацыі, яе апрацоўка, аператыўна-вышуковыя, пошукавыя мерапрыемствы ў інтэрнэце. Формы і метады начальнік глаўка не агучвае, але расказвае, што работа гэтых падраздзяленняў ідзе па двух напрамках. Першы - выяўленне і спыненне злачынстваў у інтэрнэце. Напрыклад, за дзевяць месяцаў гэтага года інтэрнэт-разведкай выкрыта 581 злачынства, звязанае са збытам наркотыкаў, затрыманы 402 чалавекі.
"Другі напрамак - процідзеянне самому распаўсюджванню наркотыкаў у сетцы. Гэта значыць, пры выяўленні пранаркатычнага кантэнту ў інтэрнэце або даркнэце (там размешчаны дзве асноўныя пляцоўкі па продажы псіхатропаў - Hydra і LegalRC) мы блакіруем доступ беларускіх інтэрнэт-карыстальнікаў да гэтых рэсурсаў, - тлумачыць Генадзь Казакевіч. - Безумоўна, ёсць нейкія шляхі абходу, але мы прафесійна перакрываем поўны спектр. І ў гэтым годзе мы заблакіравалі каля 400 адзінак такога пранаркатычнага кантэнту. У тым ліку размешчаныя на YouTube відэаролікі - чатыры такія відэа, дзе маладыя людзі дзяліліся сваімі адчуваннямі ад ужывання наркотыку. Гэта так званая папулярызацыя, рэкламаванне наркаспажывання. Такі кантэнт вельмі небяспечны, мы гэта бачым".
Хто працуе ў інтэрнэт-разведцы
Сярэдні ўзрост супрацоўнікаў падраздзяленняў інтэрнэт-разведкі - 30-35 гадоў. "Узровень нашых разведчыкаў даволі высокі, - сцвярджае Генадзь Казакевіч. - Прычым гэта такі кадравы касцяк, дзе цякучка вельмі нізкая - яны вельмі матываваныя. Гэта перакананыя ў сваёй праваце людзі, выпадковых супрацоўнікаў там не бывае. Іх задача ўберагчы краіну, сваіх дзяцей ад гэтага зла. Таму яны нешматлікія, але высокапрафесійныя".
Спецыяльнае навучанне для гэтых падраздзяленняў праводзіцца ў выглядзе семінараў і трэнінгаў, канферэнцый. Запрашаюцца самыя кваліфікаваныя айцішнікі і спецыялісты з розных сфер. Напрыклад, вывучаюцца асаблівасці крыптавалют, таму што з іх дапамогай праводзяцца плацяжы за наркотыкі. Цікавяць МУС і IT-спецыялісты, якія могуць расказаць аб тонкасцях даркнэта. З гэтага года на базе Акадэміі МУС ініцыявана навучанне спецыялізаванай групы - для падрыхтоўкі спецыялістаў па процідзеянні злачынствам у сферы высокіх тэхналогій і спецыялістаў-разведчыкаў для адпаведных падраздзяленняў.
"Эксперты прыязджаюць не толькі беларускія. Усе, хто разумее сур'ёзнасць праблемы, з задавальненнем аказваюць садзейнічанне. У прыватнасці, прыязджалі англічане, прывозілі і дэманстравалі праграмныя прадукты", - прыводзіць прыклад Генадзь Казакевіч.
Паводле яго слоў, беларускія праваахоўнікі маюць тыя ж праграмна-апаратныя комплексы, што і калегі ў іншых краінах. Акрамя таго, навучыліся сістэмна апрацоўваць вялікія масівы інфармацыі з выкарыстаннем спецыяльнага ПЗ. Адпаведна, сэнс работы інтэрнэт-разведкі - гэта не толькі пошук, але і аналітыка. І менавіта аналіз дае магчымасць выяўляць каналы паступлення наркотыкаў і псіхатропаў, так званыя магазіны, якія сістэмна працуюць. А ўжо ад аналізу можна выходзіць на выяўленне канкрэтных злачынцаў. Умоўна кажучы, гэта наступная ступень развіцця аператыўных падраздзяленняў.
Новыя магчымасці для барацьбы з наркагандлем у інтэрнэце
"Мы павінны пераймаць замежны вопыт - методыкі і праграмнае забеспячэнне. Больш таго, мы пайшлі далей і ў закон аб аператыўна-вышуковай дзейнасці прапанавалі ўнесці змяненні. Важна, каб аператыўна-вышуковыя мерапрыемствы ў інтэрнэце, якія мы праводзім і хочам праводзіць у далейшым, былі заканадаўча вельмі дакладна вызначаны. І тут мы нічога новага не прыдумваем - проста імплементуем нормы міжнароднага права ў нацыянальнае заканадаўства. Гэта абсалютна паступальны, эвалюцыйны працэс. Ужо ёсць праект закона, дзе не толькі гэтыя змяненні. Усё гэта дасць магчымасць толькі пашырыць набор інструментарыю, які ёсць у нашым распараджэнні", - адзначае Генадзь Казакевіч.
Праваахоўнікі заўсёды кіруюцца законам, падкрэслівае прадстаўнік МУС. Напрыклад, Hydra і LegalRC у даркнэце і ў дылераў, і спажыўцоў пазіцыянуюцца як абсалютна бяспечныя пляцоўкі. "На самай справе статыстыка сведчыць, што мы даволі паспяховыя ў выяўленні і спыненні злачынстваў у гэтым ценявым сегменце інтэрнэту. Разам з тым, перыядычна аналізуючы сетку, бачым меркаванні, што міліцыя або спецслужбы ажыццяўляюць "татальны кантроль". Аднак любое мерапрыемства, якое мы праводзім у сетцы, цалкам адпавядае нацыянальнаму заканадаўству з пункту гледжання захавання канстытуцыйных правоў. Гэта значыць, калі закранаюцца канстытуцыйныя правы грамадзяніна, адназначна ёсць санкцыя пракурора-наглядчыка. Паколькі ў інтэрнэце можа быць усё дазволена толькі для наркадылера. Мы ж дзейнічаем толькі на аснове закону. Гэта вельмі важны момант, краевугольны камень дзейнасці падраздзяленняў інтэрнэт-разведкі. Вось чаму мы хочам мяняць заканадаўства - таму што змяняецца сітуацыя і мы не можам у поўным аб'ёме выконваць пастаўленыя нам задачы", - тлумачыць Генадзь Казакевіч.
З-за вялікай актыўнасці ў сетцы наркагандляроў МУС плануе павялічыць колькасць супрацоўнікаў падраздзяленняў інтэрнэт-разведкі і ўдасканальваць сваю дзейнасць у частцы методык выкрыцця і спынення злачынстваў.
Галоўнае - знішчыць арганізаваныя злачынныя структуры
"Прэзідэнт даў дакладныя даручэнні, якія датычацца як адбыцця пакарання, так і ўмоў прымянення закону, спынення міжнароднага наркатрафіку і, самае галоўнае, знішчэння арганізаванай структуры наркабізнесу. Значыць, гэта ўдасканаленне не аднаго нейкага звяна, а механізма процідзеяння наркапагрозе ў Беларусі. Што важна, кіраўніком дзяржавы першапачаткова была дадзена ацэнка вынікаў нашай дзейнасці. Яна вельмі простая і абапіраецца на ўзровень у краіне наркапагрозы, які ўдалося знізіць з 2014 года - гэта факт. І ён пацвярджаецца не толькі колькасцю выкрытых злачынстваў. Мы бяром медыцынскую статыстыку і абапіраемся перш за ўсё на колькасць смярцей. Паколькі галоўная задача праваахоўнікаў - не дапусціць гібелі людзей, уцягвання ў наркаабарот. З 2014 года колькасць перадазіровак у нас знізілася ў чатыры разы, колькасць смярцей знізілася ў шэсць разоў, колькасць перадазіровак непаўналетніх - у 22 разы, у гэтым годзе іх было тры на ўсю краіну. Гэта ў 72 разы менш, чым у ЗША, і ў 17 разоў менш, чым у Расіі", - звяртае ўвагу Генадзь Казакевіч.
З пачатку года МУС спынена дзейнасць васьмі інтэрнэт-магазінаў, гэта значыць затрыманы ўвесь ланцужок - ад арганізатара да дробных "мінёраў". Шэсць з іх былі ў Мінскай вобласці, два - у Віцебскай. Арганізатары - беларусы. Тая ж самая Hydra - гэта проста пляцоўка, на якой "магазіны" прапануюць свой тавар. А інтэрнэт-магазінам псіхатропаў можа быць група ў сацыяльнай сетцы, мэсэнджары, дзе прысутнічаюць ад некалькіх удзельнікаў да тысячы і нават дзясяткаў тысяч. Адпаведна, часта дылеры арганізуюць магазіны з дапамогай стварэння такіх груп або размяшчаюцца на той жа самай Hydra. А арганізатарам з'яўляецца звычайны грамадзянін Беларусі або грамадзянін іншай дзяржавы, які прыехаў у нашу краіну.
Галоўная задача - знішчэнне арганізаванай структуры наркабізнесу. Яе складнікі - гэта групы і арганізаваныя групы. Прычым арганізаваная група - гэта не проста два чалавекі, якія пайшлі разам пакурылі або зрабілі некалькі закладак. Гэта ўстойлівая, кіруемая, спецыяльна створаная для ўчынення злачынных дзеянняў ячэйка, і дзейнасць яе не разавая. Ужо за студзень - верасень бягучага года міліцыя спыніла дзейнасць 153 арганізаваных груп і 566 груп - гэта канкрэтныя крымінальныя справы і канкрэтныя людзі.
Адкуль у Беларусі наркотыкі
На тэрыторыі Беларусі сустракаюцца дзікарослыя расліны, якія маюць у саставе наркатычныя рэчывы, - опійны мак і каноплі, барацьба з імі вядзецца пастаянна. Праваахоўнікі спыняюць дзейнасць так званых лабараторый. Яны бываюць розныя, вырабляюць ад соцень грамаў да некалькіх кілаграмаў наркотыкаў. "Тры лабараторыі былі ў гэтым годзе, і будуць яшчэ", - папярэджвае Генадзь Казакевіч. Узровень развіцця сучаснай хіміі такі, што лабараторыю можна размясціць у гаражы або на кухні. У сярэднім абсталяванне для яе - гэта дзве невялікія каробкі цаной $500 і набор прэкурсораў. Усё завозіцца, як правіла, з тэрыторыі РФ. Прэкурсоры завозяцца не толькі з Расіі, але і з Украіны, радзей - з Кітая. Некаторыя з іх легальныя ў краінах паходжання.
Праз Беларусь ідзе і транзіт. Вязуць, як правіла, гашыш і сінтэтычныя наркотыкі. Краіна назначэння - Расія. "Калі мы праводзім вялікае затрыманне, то фактычна працуем у інтарэсах Саюзнай дзяржавы. Але не трэба думаць, што мы працуем за расіян. Гэтыя наркотыкі і псіхатропы і для нас сур'ёзную небяспеку ўяўляюць - частка з іх асядае ў Беларусі або вяртаецца да нас з Расіі", - адзначае Генадзь Казакевіч. Калі гаварыць аб размеркаванні долей наркарынку ў Беларусі, то цяпер 80 працэнтаў - гэта марыхуана і гашыш, 10 працэнтаў - псіхатропы тыпу MDMA, альфа-PVP і мефедрону, яшчэ 10 працэнтаў - медыцынскія наркотыкі і астатнія.
Вызначыць пры гэтым дакладны напрамак наркапагрозы можна толькі вельмі і вельмі ўмоўна. "Па частаце перамяшчэння, безумоўна, у лідарах Расія. З 20 спыненых намі каналаў у гэтым годзе - 16 расійскія. А калі меркаваць па колькасці канфіскаваных наркотыкаў і псіхатропаў, то гэта заходні напрамак: Польшча, Латвія, Літва", - удакладняе начальнік глаўка.
Асартымент наркотыкаў і псіхатропаў у Беларусі шырокі - пачынаючы ад гавайскай ружы і заканчваючы лотасам прадказальнікаў, галюцынагеннымі грыбамі. Але беларускі падыход у барацьбе з наркотыкамі такі, што ў краіне забаронены 98 працэнтаў вядомых у свеце псіхаактыўных рэчываў. Усяго іх 686. Калісьці ў заканадаўстве былі ўведзены паняцці "аналагі" і "базавыя структуры". Калі спецыялісты Дзяржкамітэта судовых экспертыз выяўляюць новае псіхаактыўнае рэчыва, якое мае аналагі ў спісе ўжо забароненых, то на працягу ад трох дзён да тыдня Міністэрства аховы здароўя выносіць пастанову аб унясенні яго ў спіс забароненых або кантралюемых у абароце. Больш таго, у нас забаронены нават тыя рэчывы, якія яшчэ на рынку не з'явіліся, але вядома, што ў суседзяў яны ёсць. Такі беларускі вопыт пераймаюць Расія і Казахстан.
Міжнароднае супрацоўніцтва
Дзейнасць наркадзялкоў пабудавана на пэўным механізме. Калі гаварыць аб наркатрафіку, то гэта арганізаваныя злачынныя групы, якія, як правіла, маюць міжнацыянальны, міжкраінавы характар. Напрыклад, год таму ў час міжнароднай аперацыі спынілі дзейнасць злачыннай арганізацыі. Аперацыя называлася "Пірэнейскі злом", у розных краінах затрымалі больш за 60 актыўных удзельнікаў групы. Арганізатарамі былі малдаване, у лік удзельнікаў уваходзілі ўкраінцы, расіяне, іспанцы, палякі. У канчатковым выніку было канфіскавана больш за тону гашышу. Арганізавалі і карэкціравалі гэту аперацыю расійскія змагары з наркапагрозай. У Беларусі праваахоўнікамі было канфіскавана 40 кг гашышу. Двое беларусаў у якасці кур'ераў перамяшчалі гэты груз з Польшчы ў напрамку РФ.
Паспяховая дзейнасць нарказмагароў без эфектыўнага міжнароднага супрацоўніцтва проста немагчыма, кантакты традыцыйна падтрымліваюцца гадамі не толькі на краінавым, але і на асабістым узроўні. Беларускае ўпраўленне МУС супрацоўнічае з Галоўным упраўленнем па кантролі за абаротам наркотыкаў МУС Расіі, у бягучым годзе падпісаны мемарандум аб узаемадзеянні з Нацыянальным агенцтвам па барацьбе з наркотыкамі ЗША. Наладжана актыўнае супрацоўніцтва з латвійскімі, польскімі, літоўскімі, украінскімі, іспанскімі калегамі.
Больш таго, у фармаце АДКБ штогод праводзіцца аперацыя "Канал", у час якой краіны-ўдзельніцы арганізуюць маштабныя мерапрыемствы, наркотыкі канфіскуюцца тонамі.
Дапамога нарказалежным праз інтэрнэт
Генадзь Казакевіч прыводзіць лічбы: доля папулярнасці друкаваных СМІ і тэлебачання штогод зніжаецца на 12 працэнтаў, а папулярнасць інтэрнэту расце на 6 працэнтаў. А сярэдні ўзрост самай вялікай долі спажыўцоў наркотыкаў - 20-30 гадоў. "Статыстыка рэч упартая, і відавочна, што эфектыўныя метады выяўлення, спынення, папярэджання і прафілактыкі таксама павінны адысці ў віртуальную прастору", - перакананы субяседнік.
Для прафілактыкі і дапамогі нарказалежным ужо існуе рэсурс pomogut.by, запушчаны яго раздзел для дзяцей. З пачатку года - 25 тыс. наведванняў. "Не так шмат, але тэматыка вузкаспецыфічная - гэта не забаўляльны нейкі рэсурс, зразумела, яго трэба развіваць, - канстатуе Генадзь Казакевіч. - У дзіцячым раздзеле два адгалінаванні. Адно - насілле ў інтэрнэце ў адносінах да дзяцей (булінг, грумінг і астатняе) - вельмі вялікая праблема для нашых дзетак. Другое - усё, што звязана з процідзеяннем наркапагрозе. Прычым мы спецыяльна задзейнічалі вельмі вялікія рэсурсы - псіхолагаў, нарколагаў, настаўнікаў, для таго каб даступна падаць інфармацыю для дзяцей. Ужо недастаткова проста напісаць, што наркотык - зло. Гэта будзе дзейнічаць як антырэклама. Вельмі хацелася б, каб гэты рэсурс эфектыўна пачаў працаваць - мы плануем інтэграваць яго ў сістэму адукацыі".
Павел ГОРБАЧ
