Сацыяльная падтрымка, стварэнне даступнага асяроддзя, вытворчасць спецыяльных сродкаў рэабілітацыі, садзейнічанне ў працаўладкаванні і многае іншае - гэтыя меры ўжо актыўна рэалізуюцца ў Беларусі для таго, каб людзі з інваліднасцю маглі адчуваць сябе паўнапраўнымі членамі грамадства і весці паўнацэннае жыццё. Яны маюць магчымасць атрымліваць адукацыю, працаваць, удзельнічаць у грамадскім жыцці, займацца спортам. І працэс паляпшэння ўмоў жыцця людзей з інваліднасцю прадаўжаецца. Дзяржава імкнецца зрабіць іх жыццё больш камфортным і якасным. Напярэдадні Дня інвалідаў міністр працы і сацыяльнай абароны Наталля Паўлючэнка ў інтэрв'ю карэспандэнту БЕЛТА расказала аб тым, як у бліжэйшыя гады зменіцца жыццё людзей з інваліднасцю.
- Наталля Віктараўна, якія асноўныя напрамкі і новаўвядзенні ўвойдуць у новы Нацыянальны план дзеянняў па рэалізацыі Канвенцыі аб правах інвалідаў?
- У жніўні мінулага года ў Жэневе Мінпрацы прадставіла першапачатковы даклад аб выкананні Канвенцыі і цяпер, абапіраючыся на рэкамендацыі камітэта ААН і шырокае грамадскае абмеркаванне з аб'яднаннямі інвалідаў, падрыхтавала праект новага Нацыянальнага плана на 2026-2030 гады.
Гэта практычная дарожная карта, нацэленая на дзве фундаментальныя рэчы: далейшае павышэнне якасці жыцця больш як 550 тыс. беларусаў з інваліднасцю і планамернае пераадоленне стэрэатыпаў. У чым навізна? Упершыню мы ўкараняем дакладную сістэму з 13 індыкатараў па асноўных сферах - ахова здароўя, адукацыя, сацыяльная абарона, праца, культура і спорт. Гэта дасць магчымасць наглядна бачыць прагрэс у рэалізацыі кожнага палажэння Канвенцыі і нашага закона "Аб правах інвалідаў".
Канкрэтыка плана ахоплівае як прарыўныя тэхналогіі, напрыклад, распрацоўку клетачнай тэрапіі для папярэджання інваліднасці ў неданошаных дзяцей, так і ўвагу да дэталей: забеспячэнне гінекалагічных крэслаў з электрапрыводам для жанчын з парушэннямі апорна-рухальнага апарату, развіццё мер па "сваяцкім" доглядзе. Фінансаванне будзе ісці ў рамках бюджэтных асігнаванняў, а сам план прайшоў ужо стадыю ўзгаднення і грамадскіх слуханняў.
- І адным з самых значных вынікаў гэтага клопату з'яўляецца стварэнне даступнага асяроддзя. З якімі вынікамі ў гэтым напрамку мы завяршаем пяцігодку і якія мэты ставім на будучыню?
Сапраўды, даступнасць - гэта базавая патрэбнасць для чалавека: выйсці з дома, дабрацца да работы, паліклінікі, тэатра.
У пачатку падпраграмы "Даступнае асяроддзе" было даступна каля 17 працэнтаў аб'ектаў, а да канца гэтага года паказчык вырасце да 23,4 працэнта. У лічбах - гэта 30,5 тыс. сацыяльных і транспартных аб'ектаў па ўсёй краіне. Але на гэтым мы не спыняемся. У будучай пяцігодцы прыярытэт - аб'екты сацыяльнай сферы.
Наш вектар - стварэнне комплекснага, прадуманага асяроддзя для камфортнага жыцця, дзе сціраюцца бар'еры не толькі архітэктурныя, але і інфармацыйныя. З 1 студзеня 2025 года мы запусцілі аўтаматызаваную інфармацыйную сістэму "Даступнае асяроддзе", і цяпер кожны можа ўбачыць на публічнай кадастравай карце, наколькі даступны той ці іншы аб'ект. Карта аб'ектаў будзе пастаянна абнаўляцца і пашырацца, становячыся зручным і актуальным навігатарам.
- Каб адчуваць сябе ўпэўнена ў ствараемым даступным асяроддзі, людзям часта патрабуюцца спецыяльныя сродкі рэабілітацыі. Якія новаўвядзенні рыхтуе ў гэтым плане Беларускі пратэзна-артапедычны аднаўленчы цэнтр?
- БПААЦ - прадпрыемства з унікальным для нашай краіны комплексным падыходам. Тут аб'яднаны поўны цыкл: ад распрацоўкі і вытворчасці да рэабілітацыі і навучання. Сёння на базе цэнтра ёсць неабходнае аснашчэнне і спецыялісты, якія працуюць ужо з сучаснымі рашэннямі, уключаючы біянічныя пратэзы. Гэта дае магчымасць забяспечыць увесь шлях рэабілітацыі чалавека - тут ёсць і шпіталь, і лячэбны комплекс, і адукацыйныя праграмы для атрымання новых прафесій.
Што датычыцца вытворчасці, з 59 найменняў сродкаў рэабілітацыі дзяржрэестра 41 вырабляецца менавіта тут. З 2024 года рэалізуецца стратэгія развіцця, арыентаваная на інавацыі. Ужо ў 2026 годзе плануецца выпуск доследных узораў двух новых для Беларусі вырабаў: крэсла-каляскі з функцыяй вертыкалізацыі і модульнага рабатызаванага артапедычнага апарата з нейракіруемым каленным вузлом.
Пры гэтым пастаянна ўдасканальваюцца і бягучыя прадукты. У бягучым годзе сталі лягчэй і функцыянальней тры асноўныя мадэлі крэслаў-калясак - пакаёвая, актыўнага тыпу і для дзяцей-інвалідаў. Развіваецца і лінейка артапедычнага абутку, уключаючы дзіцячы прафілактычны абутак IDZI, які ўжо можна знайсці ў многіх магазінах краіны. Акрамя таго, у гэтым годзе асобная прадукцыя цэнтра стала даступна на буйных маркетплейсах, а ў бліжэйшыя пяць гадоў плануецца ўкараніць яшчэ каля 20 новых вырабаў.
- Нельга не прыгадаць лічбавізацыю. Адной з навацый павінны стаць праактыўныя выплаты для маладых людзей з інваліднасцю. Чаму менавіта яны сталі першапраходцамі?
Праактыўныя пенсіі - гэта назначэнне выплат без збору даведак і асабістых візітаў у органы, аўтаматычна, на аснове даных дзяржаўных інфармацыйных сістэм. Маладыя інваліды і дзеці-інваліды былі выбраны першай катэгорыяй менавіта таму, што для іх выканаць усе фармальнасці часта складаней за ўсё, а ўся неабходная інфармацыя (пашпартныя даныя, звесткі аб інваліднасці з Міністэрства аховы здароўя, даныя аб стажы) ужо алічбавана.
Мы плануем запусціць гэты механізм у 2026 годзе. Гэта важны крок да таго, каб падтрымка прыходзіла да чалавека сама, без лішніх клопатаў. Па меры напаўнення інфармацыйных сістэм данымі мы будзем распаўсюджваць гэты вопыт і на іншыя катэгорыі атрымальнікаў пенсій.
- І вядома, адна з галоўных тэм - працоўная занятасць. Як сёння людзі з інваліднасцю знаходзяць сваё месца на рынку працы?
Гэта ключавое пытанне сацыяльнай інтэграцыі. Сёння са 193 тыс. інвалідаў працаздольнага ўзросту 116 тыс. маюць рэкамендацыі да працы. І больш за 71 тыс. з іх працуюць (61,5 працэнта). Гэта лічба з году ў год расце на 2-2,5 тыс. чалавек. За 10 месяцаў гэтага года ў службу занятасці звярнулася амаль 1,7 тыс. інвалідаў, і больш за 76 працэнтаў з іх знайшлі работу.
Мы выкарыстоўваем цэлы комплекс мер: ад бясплатнага навучання па запатрабаваных прафесіях і субсідый на адкрыццё сваёй справы да дапамогі ў адаптацыі на рабочым месцы. Асабліва адзначу паслугу індывідуальнага суправаджэння, калі спецыяліст літаральна за руку прыводзіць чалавека да работадаўца - эфектыўнасць тут 98 працэнтаў.
А адной з галоўных навацый 2025 года стала ўвядзенне механізма кватавання для арганізацый з колькасцю ад 100 чалавек. Ужо ў бягучым годзе 838 наймальнікам устаноўлена квота на працаўладкаванне больш як 6,1 тыс. інвалідаў. Гэта мэтанакіраваны крок, што стварае дадатковыя гарантыі. І вынік відавочны: больш за 90 працэнтаў інвалідаў I групы, якія маюць рэкамендацыі да работы, працуюць.
- Наталля Віктараўна, падводзячы вынікі, якія галоўныя дасягненні ў сферы сацыяльнай інтэграцыі інвалідаў за апошнія пяць гадоў вы вылучылі б? І якія вектары на наступную пяцігодку?
Галоўны вынік пяцігодкі - гэта сістэмны прарыў, які закрануў усе сферы жыцця людзей з інваліднасцю. Мы ішлі да гэтага планамерна, і сёння бачым рэальныя вынікі, падмацаваныя значнымі рэсурсамі.
Перш за ўсё, гэта дзейсная матэрыяльная падтрымка сем'яў, якія выхоўваюць дзяцей-інвалідаў. Штомесяц у такой сям'і сукупныя выплаты складаюць ад Br1473 да Br2720. На 1 кастрычніка гэтага года такія выплаты атрымліваюць амаль 60 тыс. дзяцей. А ўсяго на гэтыя мэты ў 2024-2025 гадах накіравана звыш Br600 млн.
Мы выбудавалі бесперапынную сістэму рэабілітацыі. Сёння ў краіне створана цэлая сетка: у 146 тэрытарыяльных цэнтрах адкрыты 182 аддзяленні дзённага знаходжання, якія рэгулярна наведваюць больш за 9 тыс. чалавек. А ў стацыянарных умовах - у сацыяльных пансіянатах і ў цэнтры "Расток" - толькі за гэты год курс сацыяльнай рэабілітацыі прайшлі больш за 1,5 тыс. чалавек.
Асаблівым гонарам з'яўляецца развіццё службаў, якія аднаўляюць сувязі са светам. Калі ў 2023 годзе персанальных асістэнтаў атрымалі 2,2 тыс. чалавек, то ў бягучым - ужо 3,6 тыс. А паслугамі сурдаперакладчыка скарысталіся 2,7 тыс. інвалідаў па слыху.
Што датычыцца будучыні, наша стратэгія сканцэнтравана на персаналізацыі і якасці паслуг. Мы плануем павялічыць ахоп інвалідаў сацыяльнай рэабілітацыяй з 70 працэнтаў да 95 працэнтаў да 2030 года, адначасова развіваючы суправаджаемае пражыванне і доўгачасовы догляд. БПААЦ прадоўжыць інавацыйны шлях, плануючы ўкараніць каля 20 новых высокатэхналагічных вырабаў. І ключавы вектар - гэта планамерная работа па змяненні грамадскай свядомасці, дзе стаўленне да людзей з інваліднасцю будзе грунтавацца на павазе іх правоў і магчымасцей. Наша мэта - зрабіць краіну сапраўды адкрытым і камфортным домам для ўсіх.
БЕЛТА.-0-
- Наталля Віктараўна, якія асноўныя напрамкі і новаўвядзенні ўвойдуць у новы Нацыянальны план дзеянняў па рэалізацыі Канвенцыі аб правах інвалідаў?
- У жніўні мінулага года ў Жэневе Мінпрацы прадставіла першапачатковы даклад аб выкананні Канвенцыі і цяпер, абапіраючыся на рэкамендацыі камітэта ААН і шырокае грамадскае абмеркаванне з аб'яднаннямі інвалідаў, падрыхтавала праект новага Нацыянальнага плана на 2026-2030 гады.
Гэта практычная дарожная карта, нацэленая на дзве фундаментальныя рэчы: далейшае павышэнне якасці жыцця больш як 550 тыс. беларусаў з інваліднасцю і планамернае пераадоленне стэрэатыпаў. У чым навізна? Упершыню мы ўкараняем дакладную сістэму з 13 індыкатараў па асноўных сферах - ахова здароўя, адукацыя, сацыяльная абарона, праца, культура і спорт. Гэта дасць магчымасць наглядна бачыць прагрэс у рэалізацыі кожнага палажэння Канвенцыі і нашага закона "Аб правах інвалідаў".
Канкрэтыка плана ахоплівае як прарыўныя тэхналогіі, напрыклад, распрацоўку клетачнай тэрапіі для папярэджання інваліднасці ў неданошаных дзяцей, так і ўвагу да дэталей: забеспячэнне гінекалагічных крэслаў з электрапрыводам для жанчын з парушэннямі апорна-рухальнага апарату, развіццё мер па "сваяцкім" доглядзе. Фінансаванне будзе ісці ў рамках бюджэтных асігнаванняў, а сам план прайшоў ужо стадыю ўзгаднення і грамадскіх слуханняў.
- І адным з самых значных вынікаў гэтага клопату з'яўляецца стварэнне даступнага асяроддзя. З якімі вынікамі ў гэтым напрамку мы завяршаем пяцігодку і якія мэты ставім на будучыню?
Сапраўды, даступнасць - гэта базавая патрэбнасць для чалавека: выйсці з дома, дабрацца да работы, паліклінікі, тэатра.
У пачатку падпраграмы "Даступнае асяроддзе" было даступна каля 17 працэнтаў аб'ектаў, а да канца гэтага года паказчык вырасце да 23,4 працэнта. У лічбах - гэта 30,5 тыс. сацыяльных і транспартных аб'ектаў па ўсёй краіне. Але на гэтым мы не спыняемся. У будучай пяцігодцы прыярытэт - аб'екты сацыяльнай сферы.
Наш вектар - стварэнне комплекснага, прадуманага асяроддзя для камфортнага жыцця, дзе сціраюцца бар'еры не толькі архітэктурныя, але і інфармацыйныя. З 1 студзеня 2025 года мы запусцілі аўтаматызаваную інфармацыйную сістэму "Даступнае асяроддзе", і цяпер кожны можа ўбачыць на публічнай кадастравай карце, наколькі даступны той ці іншы аб'ект. Карта аб'ектаў будзе пастаянна абнаўляцца і пашырацца, становячыся зручным і актуальным навігатарам.
- Каб адчуваць сябе ўпэўнена ў ствараемым даступным асяроддзі, людзям часта патрабуюцца спецыяльныя сродкі рэабілітацыі. Якія новаўвядзенні рыхтуе ў гэтым плане Беларускі пратэзна-артапедычны аднаўленчы цэнтр?
- БПААЦ - прадпрыемства з унікальным для нашай краіны комплексным падыходам. Тут аб'яднаны поўны цыкл: ад распрацоўкі і вытворчасці да рэабілітацыі і навучання. Сёння на базе цэнтра ёсць неабходнае аснашчэнне і спецыялісты, якія працуюць ужо з сучаснымі рашэннямі, уключаючы біянічныя пратэзы. Гэта дае магчымасць забяспечыць увесь шлях рэабілітацыі чалавека - тут ёсць і шпіталь, і лячэбны комплекс, і адукацыйныя праграмы для атрымання новых прафесій.
Што датычыцца вытворчасці, з 59 найменняў сродкаў рэабілітацыі дзяржрэестра 41 вырабляецца менавіта тут. З 2024 года рэалізуецца стратэгія развіцця, арыентаваная на інавацыі. Ужо ў 2026 годзе плануецца выпуск доследных узораў двух новых для Беларусі вырабаў: крэсла-каляскі з функцыяй вертыкалізацыі і модульнага рабатызаванага артапедычнага апарата з нейракіруемым каленным вузлом.
Пры гэтым пастаянна ўдасканальваюцца і бягучыя прадукты. У бягучым годзе сталі лягчэй і функцыянальней тры асноўныя мадэлі крэслаў-калясак - пакаёвая, актыўнага тыпу і для дзяцей-інвалідаў. Развіваецца і лінейка артапедычнага абутку, уключаючы дзіцячы прафілактычны абутак IDZI, які ўжо можна знайсці ў многіх магазінах краіны. Акрамя таго, у гэтым годзе асобная прадукцыя цэнтра стала даступна на буйных маркетплейсах, а ў бліжэйшыя пяць гадоў плануецца ўкараніць яшчэ каля 20 новых вырабаў.
- Нельга не прыгадаць лічбавізацыю. Адной з навацый павінны стаць праактыўныя выплаты для маладых людзей з інваліднасцю. Чаму менавіта яны сталі першапраходцамі?
Праактыўныя пенсіі - гэта назначэнне выплат без збору даведак і асабістых візітаў у органы, аўтаматычна, на аснове даных дзяржаўных інфармацыйных сістэм. Маладыя інваліды і дзеці-інваліды былі выбраны першай катэгорыяй менавіта таму, што для іх выканаць усе фармальнасці часта складаней за ўсё, а ўся неабходная інфармацыя (пашпартныя даныя, звесткі аб інваліднасці з Міністэрства аховы здароўя, даныя аб стажы) ужо алічбавана.
Мы плануем запусціць гэты механізм у 2026 годзе. Гэта важны крок да таго, каб падтрымка прыходзіла да чалавека сама, без лішніх клопатаў. Па меры напаўнення інфармацыйных сістэм данымі мы будзем распаўсюджваць гэты вопыт і на іншыя катэгорыі атрымальнікаў пенсій.
- І вядома, адна з галоўных тэм - працоўная занятасць. Як сёння людзі з інваліднасцю знаходзяць сваё месца на рынку працы?
Гэта ключавое пытанне сацыяльнай інтэграцыі. Сёння са 193 тыс. інвалідаў працаздольнага ўзросту 116 тыс. маюць рэкамендацыі да працы. І больш за 71 тыс. з іх працуюць (61,5 працэнта). Гэта лічба з году ў год расце на 2-2,5 тыс. чалавек. За 10 месяцаў гэтага года ў службу занятасці звярнулася амаль 1,7 тыс. інвалідаў, і больш за 76 працэнтаў з іх знайшлі работу.
Мы выкарыстоўваем цэлы комплекс мер: ад бясплатнага навучання па запатрабаваных прафесіях і субсідый на адкрыццё сваёй справы да дапамогі ў адаптацыі на рабочым месцы. Асабліва адзначу паслугу індывідуальнага суправаджэння, калі спецыяліст літаральна за руку прыводзіць чалавека да работадаўца - эфектыўнасць тут 98 працэнтаў.
А адной з галоўных навацый 2025 года стала ўвядзенне механізма кватавання для арганізацый з колькасцю ад 100 чалавек. Ужо ў бягучым годзе 838 наймальнікам устаноўлена квота на працаўладкаванне больш як 6,1 тыс. інвалідаў. Гэта мэтанакіраваны крок, што стварае дадатковыя гарантыі. І вынік відавочны: больш за 90 працэнтаў інвалідаў I групы, якія маюць рэкамендацыі да работы, працуюць.
- Наталля Віктараўна, падводзячы вынікі, якія галоўныя дасягненні ў сферы сацыяльнай інтэграцыі інвалідаў за апошнія пяць гадоў вы вылучылі б? І якія вектары на наступную пяцігодку?
Галоўны вынік пяцігодкі - гэта сістэмны прарыў, які закрануў усе сферы жыцця людзей з інваліднасцю. Мы ішлі да гэтага планамерна, і сёння бачым рэальныя вынікі, падмацаваныя значнымі рэсурсамі.
Перш за ўсё, гэта дзейсная матэрыяльная падтрымка сем'яў, якія выхоўваюць дзяцей-інвалідаў. Штомесяц у такой сям'і сукупныя выплаты складаюць ад Br1473 да Br2720. На 1 кастрычніка гэтага года такія выплаты атрымліваюць амаль 60 тыс. дзяцей. А ўсяго на гэтыя мэты ў 2024-2025 гадах накіравана звыш Br600 млн.
Мы выбудавалі бесперапынную сістэму рэабілітацыі. Сёння ў краіне створана цэлая сетка: у 146 тэрытарыяльных цэнтрах адкрыты 182 аддзяленні дзённага знаходжання, якія рэгулярна наведваюць больш за 9 тыс. чалавек. А ў стацыянарных умовах - у сацыяльных пансіянатах і ў цэнтры "Расток" - толькі за гэты год курс сацыяльнай рэабілітацыі прайшлі больш за 1,5 тыс. чалавек.
Асаблівым гонарам з'яўляецца развіццё службаў, якія аднаўляюць сувязі са светам. Калі ў 2023 годзе персанальных асістэнтаў атрымалі 2,2 тыс. чалавек, то ў бягучым - ужо 3,6 тыс. А паслугамі сурдаперакладчыка скарысталіся 2,7 тыс. інвалідаў па слыху.
Што датычыцца будучыні, наша стратэгія сканцэнтравана на персаналізацыі і якасці паслуг. Мы плануем павялічыць ахоп інвалідаў сацыяльнай рэабілітацыяй з 70 працэнтаў да 95 працэнтаў да 2030 года, адначасова развіваючы суправаджаемае пражыванне і доўгачасовы догляд. БПААЦ прадоўжыць інавацыйны шлях, плануючы ўкараніць каля 20 новых высокатэхналагічных вырабаў. І ключавы вектар - гэта планамерная работа па змяненні грамадскай свядомасці, дзе стаўленне да людзей з інваліднасцю будзе грунтавацца на павазе іх правоў і магчымасцей. Наша мэта - зрабіць краіну сапраўды адкрытым і камфортным домам для ўсіх.
БЕЛТА.-0-
