Больш як за год работы ва ўмовах пандэміі з'явілася шмат даных літаратуры, якія датычацца паходжання віруса SARS-CoV-2, дыягностыкі, лячэння, прафілактыкі, але не заўсёды яны пацвярджаюцца практыкай. Таму важна прааналізаваць публікацыі з пазіцый уласнага вопыту. Пра ўплыў каранавіруснай інфекцыі на арганізм, аддаленыя наступствы і дзейсную прафілактыку карэспандэнту БЕЛТА расказаў доктар медыцынскіх навук, прафесар, загадчык кафедры прапедэўтыкі ўнутраных хвароб Беларускага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта Эдуард Дацэнка.
- Эдуард Анатольевіч, на ваш погляд, другая хваля была цяжэйшай за першую?
- Другая хваля (восень 2020 года - студзень 2021-га) працякала цяжэй з-за таго, што ўзрост хворых стаў значна вышэйшы. Калі вясной мінулага года ў асноўным хварэлі маладыя людзі (да 55 гадоў), то цяпер вельмі шмат "70 плюс", гэта значыць тых, хто мае спадарожную паталогію сэрца, крыві, анкалогію і г.д. Пацыенты да 30 гадоў паступалі ў стацыянар рэдка.
Пандэмія COVID-19 пакуль развіваецца ў адпаведнасці з эпідэміялагічнымі законамі. Ужо цяпер трэба рыхтавацца да трэцяй хвалі. Якой яна будзе - лягчэйшай або цяжэйшай, ці паўплывае на яе характар мутацыя вірусаў, правядзенне вакцынацыі, - невядома.
- Ці змянілася клінічная карціна ў пацыентаў з COVID-19 у другую хвалю? Якія асаблівасці вы адзначылі б?
- Па-першае, у многіх пацыентаў стала з'яўляцца двухфазнасць ходу хваробы: пасля некалькіх дзён прастудных з'яў ідзе перыяд стабільнасці, а потым на 8-12-ы дзень хваробы стан можа рэзка пагоршыцца: павышаецца тэмпература да 40 градусаў, зніжаецца сатурацыя крыві і г.д. Па-другое, значна павялічылася колькасць пацыентаў з сімптомамі кішачных захворванняў - дыярэяй, якая цяжка паддаецца карэкцыі. Па-трэцяе, узрасла колькасць пацыентаў са скурнымі праяўленнямі.
Паводле даных замежнай літаратуры, прыблізна ў 80 працэнтаў інфіцыраваных захворванне праходзіць у форме вострай рэспіраторнай віруснай інфекцыі: высокая тэмпература, разбітасць, слабасць, заложанасць носа (радзей - выдзяленні з носа), галаўны боль, страта нюху, сухі кашаль.
Прыблізна ў 20 працэнтаў інфекцыя закранае лёгкія. У такіх пацыентаў развіваецца пнеўманія, і ім патрэбна шпіталізацыя. Хоць пнеўманія ў гэтым выпадку тэрмін не зусім правільны, на самай справе ён недакладна адлюстроўвае тое, што адбываецца ў лёгкіх. Пакуль іншага тэрміна не прыдумалі, мы вымушаны гаварыць аб кавіднай пнеўманіі і тлумачыць пацыентам, што антыбіётыкі ў гэтым выпадку не патрэбны.
- Большасць хворых на каранавірусную інфекцыю можа лячыцца дома, аднак пры гэтым трэба ўважліва сачыць за сваім станам. На якія паказчыкі варта звяртаць асаблівую ўвагу?
- Неабходна рэгулярна мераць сатурацыю, якая павінна быць не меншай за 95 працэнтаў. Важна сачыць за дыханнем: яго частата не павінна перавышаць 20 дыхальных рухаў за хвіліну, не павінна быць адчування ўскладненага дыхання. Таксама трэба сачыць за тэмпературай цела: яна на працягу некалькіх дзён можа перавышаць 38 градусаў, але павінна добра кантралявацца нестэроіднымі процізапаленчымі прэпаратамі. Калі з'яўляюцца адхіленні, паказана шпіталізацыя.
- Ці вывучаны ўплыў каранавіруснай інфекцыі на арганізм чалавека?
- Што адбываецца ў арганізме інфіцыраванага вірусам SARS-CoV-2, дакладна невядома. У большасці пацыентаў назіраецца класічная вірусная інфекцыя. У меншай часткі пацыентаў падзеі могуць развівацца, як відаць, па двух сцэнарыях.
Па-першае, магчымы цытакінавы шторм. Цытакіны - гэта рэгулятарныя бялкі імуннай сістэмы, яны сінтэзуюцца ў здаровага чалавека, а любая інфекцыя прыводзіць да іх павышанай прадукцыі. Адсюль ліхаманка, мышачныя і галаўныя болі, слабасць. У некаторых выпадках развіваецца некантралюемы, залішні сінтэз цытакінаў, што выклікае пашкоджанне ўнутраных органаў, так званы цытакінавы шторм. Клінічна гэта праяўляецца як сіндром сістэмнага запаленчага адказу (мультысістэмнае запаленне). Гэта стан, які пагражае жыццю і патрабуе неадкладных медыцынскіх мерапрыемстваў. Дыягнаставаць яго можна па клінічных (тэмпература цела большая за 39 градусаў, раптоўнае зніжэнне сатурацыі і г.д.) і лабараторных даных (рэзкае нарастанне С-рэактыўнага бялку, інтэрлейкіну 6 і інш.).
Другі сцэнарый - узнікненне мікратрамбозаў. У пацыентаў з'яўляюцца трамбозы найдрабнейшых сасудаў, што прыводзіць да пашкоджання нырак, лёгкіх, галаўнога мозга, аж да развіцця мультысістэмнага васкуліту. Мікратрамбозы пры каранавіруснай інфекцыі вельмі каварныя, паколькі закранаюць дробныя сасуды, складана дыягнастуюцца і горш паддаюцца ўздзеянню антыкаагулянтных прэпаратаў.
- Якія метады прымяняюцца сёння для дыягностыкі інфекцыі COVID-19?
- Мы звяртаем увагу на клінічную карціну з улікам магчымага кантакту з хворым чалавекам. Праводзіцца лабараторнае абследаванне метадам ПЛР назафарынгеальнага мазка (для выяўлення ДНК віруса або антыгенаў віруса), вызначаюцца антыцелы да віруса класа IgM (хвароба) і IgG (перахварэлы).
У шэрагу выпадкаў паказана камп'ютарная тамаграфія лёгкіх. Пры каранавірусным пашкоджанні лёгкіх развіваецца тыповая карціна інтэрстыцыяльнай пнеўманіі. Пры гэтым мы можам ацаніць аб'ём пашкоджання лёгкіх. На ранніх стадыях захворвання рэнтгенаграфія лёгкіх малаінфарматыўная. Камп'ютарная тамаграфія - самы высокаінфарматыўны метад дыягностыкі пашкоджання лёгкіх пры інфекцыі COVID-19, аднак паўтараць яго кожныя некалькі дзён або тыдняў без асаблівых клінічных паказанняў сэнсу няма. Калі тэмпература і сатурацыя нармальныя, задышкі няма, даваць дадатковую прамянёвую нагрузку на арганізм немэтазгодна.
Агульны аналіз крыві неспецыфічны для каранавіруснай інфекцыі, але мае значэнне для ацэнкі дынамікі захворвання. Пры COVID-19 характэрны невялікае павышэнне колькасці лейкацытаў у перыферычнай крыві, павелічэнне колькасці нейтрафільных лейкацытаў і зніжэнне колькасці лімфацытаў, у выніку чаго рэзка ўзрастаюць суадносіны нейтрафілаў/лімфацытаў.
Выконваючы біяхімічны аналіз крыві, важна адсачыць дынаміку С-рэактыўнага бялку, ферыціну, D-дымераў (маркера трамбозу).
- Якія прэпараты даказалі сваю эфектыўнасць у лячэнні каранавіруснай інфекцыі?
- Лякарстваў, якія ўздзейнічаюць на вірус SARS-CoV-2 (аналагічна асельтамівіру, які ўплывае на вірус грыпу), не існуе, за выключэннем прэпарата "Рэмдэсівір", які прадухіляе размнажэнне віруса на самых ранніх этапах інфіцыравання.
На амбулаторным этапе лячыць COVID-19 антыбіётыкамі не трэба. Бескарысна прымяняць "Інгавірын", "Арбідол", "Асельтамівір", "Інтэрферон" у нос. Можна прымаць гарачкапаніжальныя (лепш парацэтамол), таксама паказана частае піццё.
У стацыянары ёсць некалькі груп прэпаратаў, эфектыўнасць якіх (з некаторымі агаворкамі) даказана. Так, глюкакартыкастэроіды, тацылізумаб прыглушаюць цытакінавы шторм, "Рэмдэсівір" прыглушае рэплікацыю віруса (эфектыўны да пятага дня хваробы). Для прафілактыкі трамбозу назначаюць антыкаагулянты. У якасці дадатковых метадаў лячэння назначаюць дэзынтаксікацыйную тэрапію, гарачкапаніжальныя сродкі і інш.
- З якімі наступствамі COVID-19 могуць сутыкнуцца пацыенты?
- У большасці пацыентаў, якія перанеслі інфекцыю COVID-19, наступстваў не назіраецца, аднак у часткі з іх даволі доўгі час сімптомы могуць захоўвацца. З'явіўся тэрмін "посткавідны сіндром", або Long COVID. Паводле нашых назіранняў, якія супадаюць з меркаваннем замежных калег, посткавідны сіндром сустракаецца прыблізна ў 20 працэнтаў перахварэлых. Сімптомы могуць прадаўжацца да 12 тыдняў, у больш рэдкіх выпадках - больш за 12 тыдняў. Гэта слабасць, задышка, пачуццё няпоўнага ўдыху, цяжар за грудзінай, галаўныя болі, болі ў мышцах, суставах, страта нюху, скажэнне паху, смаку. Таксама магчымы страта валасоў, выпадзенне зубоў, рэдкія сасудзістыя, везікулярныя праяўленні на скуры. У некаторых выпадках з'яўляюцца скачкі ціску, арытмія, тахікардыя, страта памяці, трывога, панічныя атакі, дыярэя, субфебрыльная тэмпература.
У сваёй практыцы мы часцей сустракаліся з захаваннем павышанай тэмпературы цела - звычайна не больш за 37-37,2 градуса, захаваннем пачуцця няхваткі паветра, скачкамі ціску, арытміяй. У пацыентаў былі і псіхалагічныя парушэнні, панічныя атакі, бяссоніца, парушэнне памяці. У свеце ствараюцца спецыяльныя цэнтры рэабілітацыі пацыентаў, якія перанеслі COVID-19.
Асобна трэба звярнуць увагу на прымяненне прэпаратаў, што паніжаюць згусанне крыві. У пацыентаў, якія перанеслі каранавірусную інфекцыю, на працягу некаторага часу захоўваецца павышаная рызыка тромбаўтварэння, таму неабходны прыём спецыфічных лякарстваў у сярэднім на працягу паўтара месяцаў пасля выздараўлення.
- Якія ўнутраныя органы могуць быць закрануты каранавіруснай інфекцыяй?
- Акрамя лёгкіх, у пацыентаў з інфекцыяй COVID-19 могуць быць пашкоджаны іншыя органы. Найбольш часта церпяць ныркі (у мачы з'яўляецца бялок), печань (павышаюцца пячоначныя ферменты), скура (сып), сасуды галаўнога мозга (панічныя атакі, бяссоніца). Практычна ва ўсіх пацыентаў павышаецца ўзровень глюкозы ў крыві. У большасці функцыі ўнутраных органаў аднаўляюцца да моманту выпіскі са стацыянара (прыблізна праз 2 тыдні), у той жа час у некаторых пацыентаў са спадарожнай паталогіяй аднаўленне можа зацягнуцца надоўга.
Невядомы аддаленыя наступствы (праз 1, 2, 3 гады) тых парушэнняў, якія мелі месца ў разгар хваробы.
- Як доўга захоўваецца імунітэт пасля COVID-19?
- Невядома. Замежныя даныя сведчаць аб 8 месяцах, нашы назіранні - аб 6 месяцах пасля перанесенай інфекцыі. Аднак трэба памятаць, што процівірусны імунітэт вызначаецца не толькі спецыфічнымі антыцеламі да віруса, але і спецыфічнымі лімфацытамі, якія могуць захоўвацца значна даўжэй.
- Ці змяніліся рэкамендацыі па прафілактыцы?
- Вірус COVID-19 мае вельмі высокую кантагіёзнасць, яна вышэйшая, чым у раней вядомых вірусаў. Заражэнне адбываецца пры блізкім кантакце з хворым чалавекам і/або кантакце брудных рук са слізістымі абалонкамі (калі дакранаемся да твару, носа). Таму варта пазбягаць месцаў скопішча людзей (канцэрты, сходы, мітынгі, дні нараджэння і г.д.). Стала тыповай сітуацыя, калі пацыенты прывозяць вірус з дамоў адпачынку, санаторыяў. Памятайце, што "чыстых" бальніц цяпер няма, і шпіталізавацца без патрэбы, каб "пракапацца", "падлячыцца", значыць падвяргаць сябе неапраўданай рызыцы заражэння COVID-19.
Як бы ні крыўдзіліся пажылыя людзі, пазбягайце кантактаў з імі. Рызыка таго, што дзеці, унукі прынясуць інфекцыю бацькам, бабулям і дзядулям, вельмі высокая.
Насіце маскі, яшчэ лепш - рэспіратары. Маска не абароніць на 100 працэнтаў ад інфекцыі, але знізіць колькасць вірусных часцінак, якія могуць трапіць у арганізм, а чым менш віруса - тым лягчэй будзе праходзіць хвароба. Акрамя таго, маска засцерагае твар ад брудных рук. Дарэчы, кітайскія даследчыкі паведамілі, што людзі, якія носяць акуляры пастаянна, хварэюць менш, відаць таму, што менш труць вочы.
Насіце з сабой санітайзер або растворы з алкаголем у саставе. Кожную гадзіну старайцеся апрацоўваць рукі і заўсёды - пасля знаходжання ў грамадскім месцы.
Амерыканскія даследчыкі рэкамендуюць штодзённы прыём вітаміннага комплексу, які ўключае цынк, аскарбінавую кіслату і вітамін D.
І, нарэшце, апошняе. Вясной 2020 года большасць сур'ёзных даследчыкаў ставілася скептычна, а ў апошнія тыдні лютага 2021 года з'явіліся пацвярджальныя даныя аб тым, што важна пасля кожнага паходу на вуліцу прамываць нос звычайным фізіялагічным або мыльным растворам.
Відаць, інфекцыя COVID-19 застанецца з намі надоўга, калі не назаўсёды. Паводле прагнозаў амерыканскіх вучоных, і 2022 год мы сустрэнем і правядзём у масках. Бяспека кожнага з нас, нашых пажылых сваякоў шмат у чым залежыць ад нас. Беражыце сябе!
