Першы закон аб занятасці насельніцтва быў прыняты ў Беларусі больш як чвэрць стагоддзя таму. З таго часу ў заканадаўства неаднаразова ўносіліся карэкціроўкі пад дыктоўку трансфармацый у эканоміцы і на рынку працы. Новая рэдакцыя закона падпісана Прэзідэнтам Беларусі ў ліпені бягучага года, яна ўступае ў сілу з 23 кастрычніка гэтага года, а палажэнні, якія датычацца агенцтваў па працаўладкаванні, - з 1 студзеня 2017 года. Якія самыя важныя навацыі змешчаны ў гэтым дакуменце, ці ўзмоцніцца ўзаемаадказнасць беспрацоўных, дзяржслужбы занятасці і наймальнікаў, якія зроблены захады ў падтрымку непрацуючых маці малалетніх дзяцей і вызваленых работнікаў, якія рэгулятары ўключаць для кадравых агенцтваў - аб гэтым у інтэрв'ю карэспандэнта БЕЛТА з першым намеснікам міністра працы і сацыяльнай абароны Андрэем Лабовічам.
- Андрэй Валянцінавіч, распрацоўшчыкі законапраекта прааналізавалі не толькі практыку прымянення айчыннага заканадаўства аб занятасці, але і нарматыўную прававую базу іншых дзяржаў, публікацыі ў СМІ, звароты грамадзян і арганізацый. Як вынік, новая рэдакцыя закона змяшчае новаўвядзенні, многія з якіх належаць да доўгачаканых, а некаторыя, чаго граху таіць, - да непапулярных.
- Закон аб унясенні змяненняў і дапаўненняў у закон "Аб занятасці насельніцтва Рэспублікі Беларусь" нацэлены, з аднаго боку, на стварэнне ўмоў для матывацыі беспрацоўных да актыўнага пошуку работы і на павышэнне ролі наймальнікаў на рынку працы, з іншага - на ўзмацненне адказнасці і тых і іншых за выкананне заканадаўства.
Так, уведзены новы артыкул, які замацоўвае абавязкі грамадзян у галіне занятасці. Для беспрацоўных гэта значыць, што яны павінны самастойна займацца пошукам работы і інфармаваць аб яго выніках органы па працы, занятасці і сацабароне па іх патрабаванні; з'яўляцца па запрашэнні службы занятасці для атрымання накіравання на работу або прафнавучанне, а пры адсутнасці такога запрашэння - не радзей за адзін раз у месяц ва ўстаноўлены дзень; прыходзіць на перагаворы з наймальнікам па пытанні аб працаўладкаваннi на працягу двух рабочых дзён з дня выдачы накіравання; своечасова інфармаваць службу занятасці аб змяненні месца жыхарства, аб самастойным працаўладкаваннi (у тым ліку на часовую работу), аб заключэнні грамадзянска-прававых дагавораў, а таксама аб іншых абставінах, якія прыводзяць да зняцця з уліку, спынення або прыпынення выплаты дапамогі па беспрацоўі, зніжэння яе памеру.
Акрамя таго, дакладна акрэслены абавязкі грамадзян, якія праходзяць прафнавучанне па накіраванні дзяржслужбы занятасці. Дарэчы, гэтыя патрабаванні абсалютна заканамерныя і лагічныя, паколькі на прафнавучанне выкарыстоўваюцца дзяржаўныя грошы: калі беспрацоўнага накіравалі на прафесійную падрыхтоўку, перападрыхтоўку, павышэнне кваліфікацыі і вучэбныя курсы, то ён абавязаны добрасумленна і адказна ставіцца да засваення зместу адукацыйных праграм, рэгулярна з'яўляцца на вучэбныя заняткі, выконваць правілы ўнутранага распарадку.
Такім чынам, устанаўленне абавязкаў беспрацоўных і навучэнцаў дасць магчымасць замацаваць узаемаадказнасць службы занятасці, наймальнікаў і грамадзян у вырашэнні пытанняў працаўладкавання. Акрамя таго, гэта ўвяжа выкананне абавязкаў беспрацоўнага з яго правам на атрыманне розных сацыяльных выплат (напрыклад, дзяржаўнай адраснай сацыяльнай дапамогі, матэрыяльнай дапамогі беспрацоўнаму і інш.).
Узмацненне адказнасці беспрацоўных за парушэнне заканадаўства падштурхне іх да больш актыўнага пошуку работы, стане яшчэ адным стымулам хутчэй набыць рабочае месца.
- Раней сустракаліся так званыя прафесійныя беспрацоўныя. Яны знаходзіліся на біржы працы гадамі, то знімаліся з уліку, то зноў рэгістраваліся, атрымлівалі дапамогу па беспрацоўі і іншыя сацыяльныя выплаты, выкарыстоўваючы прабелы ў заканадаўстве. Фактычна ж яны і не збіраліся працаваць...
- Цяпер такім псеўдабеспрацоўным стане больш складана. Законам прадугледжана скарачэнне максімальнага перыяду знаходжання на ўліку ў якасці беспрацоўных з 36 да 18 каляндарных месяцаў - у два разы. Удакладнены і нюансы паўторнай рэгістрацыі ў якасці беспрацоўных. Так, людзі, раней знятыя з уліку за няяўку ў службу занятасці без уважлівай прычыны больш за два месяцы, могуць быць паўторна зарэгiстраваны ў якасцi беспрацоўных толькі праз 12 месяцаў пасля зняцця іх з уліку. А тыя беспрацоўныя, якіх знялі з уліку з-за спробы атрымання або атрымання дапамогі па беспрацоўі падманным шляхам, могуць быць паўторна зарэгiстраваны ў якасцi беспрацоўных таксама пасля заканчэння 12 месяцаў, але пры ўмове кампенсацыі нанесенага ўрону. Дарэчы, цяпер яны маюць права зарэгістравацца беспрацоўнымі ўжо на наступны дзень пасля зняцця з уліку, у некаторых выпадках - з выплатай дапамогі па беспрацоўі.
- Але ёсць катэгорыі людзей, якія аб'ектыўна маюць патрэбу ў дадатковай падтрымцы з-за неканкурэнтнасці на рынку працы. Хто можа разлічваць на садзейнічанне службы занятасці?
- Асаблівая ўвага - тым, хто даглядае дзіця ва ўзросце да 3 гадоў. Як правіла, гэта жанчыны, якія да нараджэння малыша не паспелі атрымаць прафесію або маюць спецыяльнасць, не запатрабаваную ў наймальнікаў. Цяпер мамам малышоў прадастаўляецца магчымасць прайсці прафнавучанне па накіраванні службы занятасці на такіх жа ўмовах, якія вызначаны для беспрацоўных (за кошт сродкаў дзяржаўнага пазабюджэтнага фонду сацыяльнай абароны насельніцтва. - Заўвага БЕЛТА). Акрамя таго, жанчыны-маці, якія доўгі час не працавалі ў сувязі з доглядам дзіцяці да 3 гадоў, змогуць удзельнічаць у праграме "Маладзёжная практыка" - для замацавання працоўных навыкаў на практыцы. Пры гэтым наймальнікам кампенсуюцца затраты на аплату працы ў межах мінімальнай заработнай платы. Гэта будзе садзейнічаць павышэнню іх канкурэнтаздольнасці на рынку працы.
Яшчэ адна ахоўная мера датычыцца прафнавучання работнікаў, якія знаходзяцца пад пагрозай звальнення, - наймальнікам поўнасцю або часткова кампенсуюць затраты на апераджальнае навучанне. Гэта мера ў рэспубліцы ўжо выкарыстоўвалася, цяпер яна замацавана ў законе.
Упершыню заканадаўча вызначаны катэгорыі работнікаў, якія знаходзяцца пад пагрозай звальнення. Гэта тыя, якія падлягаюць звальненню ў сувязі з ліквідацыяй арганізацыі, спыненнем дзейнасці індывідуальнага прадпрымальніка; папярэджаны аб скарачэнні колькасці або штату работнікаў; па ініцыятыве наймальніка знаходзяцца ў вымушаным прастоі, у адпачынку без захавання або з частковым захаваннем зарплаты, працуюць у рэжыме няпоўнага рабочага часу.
Наймальнікаў абавязалі інфармаваць орган па працы, занятасці і сацабароне аб маючым адбыцца вызваленні работнікаў не пазней як за два месяцы. Гэта дасць магчымасць загадзя спрагназаваць, колькі чалавек патэнцыяльна маюць патрэбу ў падборы месца работы, і прыняць неабходныя меры па хутчэйшым уключэнні іх у працоўную дзейнасць.
І яшчэ. Раней працаўладкаванне беспрацоўных на аплатныя грамадскія работы ажыццяўлялася толькі па тэрміновых працоўных дагаворах. У новы закон унесена норма, якая прадастаўляе магчымасць заключаць грамадзянска-прававы дагавор. Гэта дасць магчымасць беспрацоўным папоўніць сямейны бюджэт у перыяд пошуку пастаяннага рабочага месца, а пералік прадпрыемстваў, гатовых забяспечыць занятасць грамадзян на аплатных грамадскіх работах, істотна пашырыцца за кошт значнага спрашчэння працэдуры афармлення жадаючых папрацаваць некалькі дзён.
- У новай рэдакцыі закона аб занятасці змешчана некалькі вельмі важных новаўвядзенняў і адносна вакансій.
- Упершыню вызначана само паняцце свабоднага рабочага месца (вакансіі). Гэта прадугледжаная штатным раскладам пасада (прафесія), што не замешчана работнікам, які знаходзіцца ў працоўных адносінах з наймальнікам на аснове заключанага працоўнага дагавора па гэтай пасадзе (прафесіі).
Вельмі важна, што тэрмін, які абавязвае наймальнікаў пісьмова паведамляць у органы па працы, занятасці і сацабароне аб наяўнасці вакансій, скарочаны з двух тыдняў да пяці дзён. Гэта навацыя павысіць эфектыўнасць уключэння ў эканамічную дзейнасць незанятых грамадзян. Адначасова ўзмоцнена адміністрацыйная адказнасць наймальнікаў за парушэнне заканадаўства аб занятасці. Паколькі наймальнікам цяпер будзе нявыгадна "прытрымліваць" звесткі аб вакансіях, значыць, магчымасці для працаўладкавання беспрацоўных пашырацца. Замацаваны таксама абавязак наймальнікаў своечасова інфармаваць аб запаўненні вакансій, раней заяўленых у службу занятасці.
- Неаднаразова гучалі прапановы аб неабходнасці прававых абмежаванняў дзейнасці кадравых агенцтваў, каб не ўшчамляліся правы грамадзян, якія карыстаюцца іх паслугамі. Новым законам гэта ўрэгулявана?
- Заканадаўствам замацаваны толькі агульныя механізмы абароны правоў грамадзян пры прадастаўленні ім няякасных паслуг, у тым ліку паслуг у сферы працаўладкавання. Аднак гэтых механізмаў уплыву на кадравыя агенцтвы недастаткова для эфектыўнага сістэмнага процідзеяння негатыўным тэндэнцыям. Злоўжыванняў у гэтай сферы нямала.
Пералік паслуг па садзейнічанні ў працаўладкаванні, што прадастаўляюцца грамадзянам агенцтвамі па працаўладкаванні, парадак фарміравання і вядзення Рэестра агенцтваў па працаўладкаванні будуць вызначацца ўрадам. Гэта дасць магчымасць комплексна і аператыўна ўрэгуляваць дзейнасць арганізацый, якія аказваюць паслугі ў галіне працаўладкавання, а таксама дакладна размеркаваць і замацаваць паўнамоцтвы органаў дзяржкіравання.
Алена ПРУС
