ХХ стагоддзе "прасекла акно" ў гендарнае раўнапраўе, а ў ХХІ стагоддзі, па ідэі, жанчыны і мужчыны павінны нарэшце дасягнуць роўнасці магчымасцей ва ўсёй палітры чалавечых адносін, уключаючы сям'ю, бізнес, палітыку і дзяржаўную службу. Хтосьці лічыць гэта ілюзіяй, а хтосьці ўласным прыкладам даказвае, што жанчыне пад сілу спалучаць абавязкі маці, гаспадыні дома, жонкі з выкананнем складаных прафесійных абавязкаў. Між тым існуе меркаванне, што гендарныя стэрэатыпы перашкаджаюць жанчынам рушыць наперад: маўляў, прадстаўніцы слабага полу застаюцца на "абочыне" зусім не з-за недахопу ведаў, таленту, працаздольнасці, а па палавой прыкмеце. Ці так гэта? Ці існуе гендарны дысбаланс, і як змяніць стаўленне грамадства да гэтай праблемы? Аб гэтым - у размове карэспандэнта БЕЛТА з міністрам працы і сацыяльнай абароны Беларусі Мар'яны Шчоткінай.
- Мар'яна Акіндзінаўна, наколькі, на ваш погляд, жывучыя і ў якой ступені ўплывовыя гендарныя стэрэатыпы ў нашым грамадстве?
- Іх уплыў паступова нівеліруецца. Тэма гендарных стэрэатыпаў заўсёды цікавая для абмеркавання і вывучэння. У шэрагу выпадкаў яны перашкаджаюць аб'ектыўнаму адказу на пытанне, ці можа жанчына выконваць ролю эфектыўнага лідара ў сям'і і на рабоце.
Як успрымаецца жанчына ў масавай свядомасці? У першую чаргу як носьбіт эстэтычнай функцыі - абаяльная. Аб гэтым, як сведчаць сацыялагічныя даследаванні, заяўляюць 60 працэнтаў жанчын і 68 працэнтаў мужчын. Мужчына ж павінен быць мужным, моцным, надзейным - так лічаць 69 працэнтаў жанчын і 61 працэнт мужчын. Гендарныя стэрэатыпы датычацца і той ролі, якую грамадства навязвае прадстаўнікам мужчынскага і жаночага полу ў розных сферах жыццядзейнасці - у размеркаванні сямейных роляў, у прафесійнай сферы, палітычнай дзейнасці. Агульнавядома, што гендарныя стэрэатыпы часта не даюць бачыць сапраўдную карціну, а гэта перашкаджае і мужчынам, і жанчынам.
Звернемся да навукі. Вучоныя выдзяляюць тры асноўныя праблемы. Па-першае, існуючыя стэрэатыпы вобразаў мужчын і жанчын даюць эфект павелічальнага шкла, паколькі адрозненні паміж імі падкрэсліваюцца значна ў большай ступені, чым ёсць у сапраўднасці. Па-другое, грамадскае меркаванне можа па-рознаму ацэньваць і інтэрпрэтаваць адну і тую ж падзею ў залежнасці ад таго, да якога полу належыць удзельнік гэтай падзеі. Напрыклад, ваджэнне аўтамабіля або знаходжанне ў водпуску па догляду дзіцяці ва ўзросце да трох гадоў. І, нарэшце, трэцяя праблема - тармажэнне развіцця тых якасцей, якія не адпавядаюць гэтаму гендарнаму стэрэатыпу.
Таму гендарныя стэрэатыпы стрымліваюць развіццё і жанчын, і мужчын.
- Значыць, з імі (стэрэатыпамі, а не мужчынамі) трэба змагацца для агульнай карысці?
- Тут галоўнае не вельмі захапляцца. Бязвольны, спешчаны мужчына ніколі не стане ў масавай свядомасці прывабным вобразам. А што датычыцца жанчын, то, як адзначыў вялікі рускі хірург, педагог і грамадскі дзеяч Мікалай Пірагоў, "жанчына з мужчынскай адукацыяй і нават у мужчынскім адзенні павінна заставацца жаноцкай і ніколі не пагарджаць развіццём лепшых дараванняў сваёй жаночай прыроды".
- Дарэчы, аб водпуску па догляду дзіцяці. У многіх дзяржавах гэта не толькі жаночая прэрагатыва. Як вядома, першай краінай, якая заканадаўча замацавала права мужчын на водпуск па догляду дзіцяці, была Нарвегія: бацька можа ўзяць 6-тыднёвы дэкрэтны водпуск і падзяліць разам з жонкай агульны дэкрэтны водпуск. У Японіі ўлады вырашылі прымусова адпраўляць у 40-дзённы водпуск па догляду дзіцяці бацькаў - работнікаў муніцыпальных устаноў. У Францыі татам дазволена браць водпуск па догляду дзіцяці на два тыдні, але ў будучым плануецца яго павялічыць. Улады Вялікабрытаніі заканадаўча замацавалі права бацькі і маці на гадавы аплатны дэкрэтны водпуск на дваіх (раней у Англіі татам прадастаўляўся двухтыднёвы неаплатны водпуск пасля нараджэння дзіцяці, цяпер жа яны могуць правесці з малышом цэлых паўгода, іншыя паўгода з малышом займаецца маці). Як вы асабіста ставіцеся да таго, каб стымуляваць татаў "працаваць" мамамі?
- У Беларусі меры дзяржпадтрымкі сем'яў з дзецьмі ў асноўным гендарна нейтральныя, гэта значыць яны накіраваны ў роўнай ступені і на маці, і на бацьку.
Любы з бацькоў мае права на атрыманне водпуску па догляду дзіцяці ва ўзросце да 3 гадоў з выплатай штомесячнай дапамогі, дапамогі па догляду дзіцяці-інваліда ва ўзросце да 18 гадоў, дапамогі па догляду хворага дзіцяці ва ўзросце да 14 гадоў, дзіцяці да 3 гадоў і дзіцяці-інваліда да 18 гадоў, дапамогі пры санаторна-курортным лячэнні дзіцяці-інваліда ва ўзросце да 18 гадоў. Паводле ацэнкі апошніх двух гадоў, толькі 1 са 100 мужчын карыстаецца гэтым правам.
Любыя ініцыятывы заслугоўваюць таго, каб іх абмяркоўваць, у тым ліку гэта. А вось што датычыцца выхаду на заканадаўчы ўзровень, то тут неабходна быць вельмі акуратнымі - вельмі далікатнае пытанне. Разумееце, таты павінна быць гатовы да выканання гэтай складанай місіі.
Згадзіцеся, дзіцячы ўзрост прадугледжвае мноства абавязкаў па догляду дзіцяці. Акрамя таго, знаходжанне маці побач з дзіцем у першыя гады яго жыцця з'яўляецца неабходным з фізіялагічнага пункту гледжання. Згодна з рэкамендацыямі Сусветнай арганізацыі аховы здароўя, для нармальнага фізіялагічнага развіцця дзіцяці рэкамендуецца выключна грудное выкормліванне ў першыя шэсць месяцаў жыцця дзіцяці. У далейшым, пры неабходнасці, бацька або іншы сваяк дзіцяці можа перааформіць на сябе астатнюю частку водпуску па догляду дзіцяці.
Ды і ў цэлым грамадства павінна дарасці да адабрэння "дэкрэтнага" водпуску бацькі.
Упэўнена: заканадаўчае прымушэнне бацькаў да знаходжання ў водпуску па догляду дзіцяці добрых вынікаў не дасць. Але хацелася б, каб расла колькасць прыкладаў, калі гэты водпуск падзяляецца на часткі паміж маці і бацькам.
- Ёсць і яшчэ адзін немалаважны аспект - узровень заработку. Як правіла, мужчыны зарабляюць больш за жанчын (паводле статыстыкі, сярэдняя зарплата жанчын складае каля 80 працэнтаў сярэдняй зарплаты мужчын).
- Грашовы аспект, вядома, значны.
Сапраўды, страта заработку мужчыны на такі працяглы перыяд водпуску па догляду дзіцяці з'яўляецца для сям'і больш істотнай, чым страта на такі ж перыяд заработку жанчыны. Але гэта толькі ў тых выпадках, калі мужчыны зарабляюць больш. У сем'ях цяпер сітуацыі розныя.
Галоўнае, каб рашэнне аб размеркаванні роляў у сям'і прымалася выключна на ўнутраным сямейным савеце, а не было навязана збоку - сваякамі, сябрамі або грамадскай думкай.
- Як прадстаўлены мужчыны і жанчыны на айчынным рынку працы? Якая дынаміка іх эканамічнай актыўнасці?
- На працягу апошніх пяці гадоў удзельная вага жанчын сярод усіх працуючых у краіне захоўваецца на ўзроўні каля 51 працэнта. Практычна такая ж сітуацыя і ў структуры афіцыйна зарэгістраваных беспрацоўных: па выніках 2012 года жанчыны складаюць 48 працэнтаў. Такія суадносіны адпавядаюць існуючай полаўзроставай структуры насельніцтва працаздольнага ўзросту.
У той жа час ёсць шэраг паказчыкаў, якія даюць магчымасць выявіць некаторы гендарны дысбаланс. Так, працягласць жаночага беспрацоўя (складае каля 1,9 месяца) перавышае мужчынскае амаль на месяц. Колькасць беспрацоўных жанчын з вышэйшай адукацыяй перавышае колькасць мужчын з дыпломам ВНУ ў 1,6 раза. Трэба прызнаць, што прычына заключаецца не толькі ў валоданні жанчынамі прафесіямі, менш запатрабаванымі на рынку працы, але і ў тым, што ўладкаванне на работу жанчын звязана для наймальніка з пэўнымі рызыкамі (верагоднасць нараджэння дзіцяці і неабходнасць у сувязі з гэтым працяглага знаходжання жанчыны ў водпуску па цяжарнасці і родах, у водпуску па догляду дзіцяці; з жанчынай нельга скасаваць кантракт, пакуль дзіцяці не споўніцца пяць гадоў, і г.д.). Безумоўна, адкрыта наймальнікі аб гэтым не заяўляюць, але дэ-факта нярэдка перавага аддаецца работніку-мужчыне пры іншых роўных умовах з прэтэндэнтам-жанчынай.
І зноў тут вельмі шмат залежыць ад саміх жанчын, ад іх самаацэнкі, прафесіяналізму і актыўнай жыццёвай пазіцыі.
- І тым не менш вяртанне да трох "к" (кіндар, кюхэ, кірхэ) ужо немагчымы?
- Гэта выбар канкрэтнага чалавека. Каму што бліжэй.
Што датычыцца палітыкі занятасці ў нашай краіне, то яна накіравана на павышэнне эфектыўнасці выкарыстання працоўных рэсурсаў. У дзяржпраграме занятасці асаблівая ўвага ўдзяляецца садзейнічанню працаўладкавання жанчын. Напрыклад, забяспечваецца першачарговае накіраванне на навучанне па запатрабаваных на рынку працы прафесіях беспрацоўных жанчын-маці, якія доўгі час не працавалі ў сувязі з доглядам дзіцяці. Усё часцей праводзяцца трэнінгі, семінары па навучанню метадам самастойнага пошуку работы, складанню рэзюмэ, падрыхтоўцы да гутаркі з патэнцыяльным наймальнікам.
Жанчыны сталі больш самастойнымі ў прыняцці рашэнняў. З аднаго боку, павялічваецца колькасць непрацуючых жанчын, якія займаюцца дамашняй гаспадаркай, выхаваннем дзяцей. З іншага боку, пастаянна расце колькасць жанчын у прадпрымальніцкай дзейнасці, павялічваецца колькасць жанчын - кіраўнікоў арганізацый.
Адным з асноўных паказчыкаў дасягнення гендарнай роўнасці з'яўляецца ступень удзелу мужчын і жанчын у Нацыянальным сходзе. Стварэнне ўмоў для парытэтнага прадстаўніцтва мужчын і жанчын у гэтай сферы важна для забеспячэння абгрунтаванасці і аб'ектыўнасці прымаемых рашэнняў за кошт выканання ў роўнай ступені інтарэсаў прадстаўнікоў аднаго і іншага полу. Дык вось, Беларусь у студзені 2013 года знаходзілася на 39-м месцы сярод 190 краін - членаў Міжпарламенцкага саюза па прадстаўніцтву жанчын у органах заканадаўчай улады. Цяперашні беларускі парламент амаль на 27 працэнтаў складаецца з жанчын.
- У свеце адной з доўгайграючых праблем лічыцца ліквідацыя прафесійнай сегрэгацыі (перавага жанчын у невытворчых галінах і нязначнае прыцягненне да ўдзелу ў галінах матэрыяльнай вытворчасці).
- Сапраўды, для многіх краін характэрна як гарызантальная прафесійная сегрэгацыя (нераўнамернае размеркаванне жанчын і мужчын па відах эканамічнай дзейнасці), так і вертыкальная (канцэнтрацыя асоб аднаго полу ў рамках той ці іншай прафесіі, катэгорыях персаналу). Але я не лічу гэту праблему вострай для беларускага рынку працы.
Хацелася б растлумачыць. Прычынамі нераўнамернага размеркавання жанчын і мужчын па відах эканамічнай дзейнасці (гарызантальная прафесійная сегрэгацыя) з'яўляюцца перш за ўсё перавагі пры выбары прафесій і відаў дзейнасці, якія абумоўлены жаданнем рэалізаваць свой уласны прыродны патэнцыял (напрыклад, жанчына, якая адчувае неабходнасць у клопаце аб людзях у большасці выпадкаў аддасць перавагу прафесіі ўрача, педагога, сацыяльнага работніка). Я не сустракала жанчын, якія мараць аб рабоце ў сталеліцейным цэху.
Акрамя таго, паколькі на жанчынах да гэтага часу традыцыйна ляжыць асноўная адказнасць за выхаванне дзяцей і вядзенне дамашняй гаспадаркі, яны часцей выбіраюць работу з гібкім графікам або няпоўным рабочым днём, работу ў невытворчых сферах эканомікі. Як вынік, у такіх галінах, як адукацыя, рознічны гандаль, ахова здароўя, сацыяльныя паслугі, жанчыны складаюць больш за 80 працэнтаў ад агульнай колькасці работнікаў.
Прычынай вертыкальнай прафесійнай сегрэгацыі з'яўляюцца ў большасці выпадкаў стэрэатыпныя адносіны грамадства да прафесійнай дзейнасці жанчын і мужчын. Размова ідзе аб так званай шкляной столі - нябачнай перашкодзе для кар'ернага росту, прафесійнага ўдасканалення і развіцця для прадстаўнікоў пэўнага полу. Напрыклад, нягледзячы на тое што сярод мужчын-служачых і жанчын гэтай катэгорыі персаналу асноўная доля работнікаў адносіцца да катэгорыі спецыялістаў, сярод мужчын высокая доля кіраўнікоў - 40,1 працэнта, а сярод жанчын-служачых на кіруючых пасадах толькі 16,6 працэнта.
Трэба адзначыць, што не ўсе жанчыны імкнуцца займаць кіруючыя пасады. Многія адмаўляюцца ад кіруючых пасад з-за ненарміраванага рабочага дня, апасаюцца высокай ступені адказнасці, псіхалагічнага напружання і інш.
Не бачу сэнсу ў штучных мерах па ліквідацыі сегрэгацыі - проста павінны быць створаны ўмовы для максімальнай рэалізацыі прадстаўнікамі абодвух полаў іх інтарэсаў, патрэбнасцей, патэнцыялу. У нашай краіне такія ўмовы створаны. Работа павінна падабацца, а грамадства - з павагай ставіцца да выбару прафесіі. Дарэчы, зрухі ў гэтым відавочныя: здавалася б, тыповыя для аднаго полу прафесіі паступова становяцца запатрабаванымі і цікавымі для іншага полу (напрыклад, усё часцей можна сустрэць жанчыну-таксіста або мужчыну-цырульніка, мужчыну-стыліста, мужчыну-візажыста). Такім чынам, паступова развейваюцца стэрэатыпы аб чыста мужчынскіх і жаночых прафесіях.
- Мар'яна Акіндзінаўна, на вашу думку, ці ёсць мэтазгоднасць у распрацоўцы закона аб процідзеянні дамашняму насіллю?
- Фарміраванне ў грамадстве нецярпімасці да любых праяў дамашняга насілля, устараненне прычын і ўмоў, якія садзейнічаюць учыненню правапарушэнняў у сям'і, аказанне ўсебаковай дапамогі ахвярам насілля - усё гэта надзвычай важна і актуальна.
У краіне штогод праходзяць інфармацыйныя кампаніі "16 актыўных дзён супраць насілля ў сям'і", рэспубліканскія прафілактычныя акцыі "Дом без насілля!". Створана 50 крызісных пакояў, куды могуць звярнуцца ахвяры сямейных агрэсараў. Міністэрства працы і сацыяльнай абароны сумесна з ЮНФПА і МУС рэалізуе праект міжнароднай тэхнічнай дапамогі "Павышэнне нацыянальнага патэнцыялу дзяржавы па процідзеянню дамашняму насіллю ў Рэспубліцы Беларусь", згодна з якім плануецца стварэнне і ўкараненне нацыянальнай мадэлі міжведамаснай каардынацыі мер па барацьбе з дамашнім насіллем. Таксама ў краіне дзейнічаюць прававыя інструменты, накіраваныя на папярэджанне і процідзеянне дамашняму насіллю, якія пастаянна ўдасканальваюцца і развіваюцца.
У прыватнасці, праектам закона "Аб асновах дзейнасці па прафілактыцы правапарушэнняў", які ўнесены ў Палату прадстаўнікоў, вызначаны паняцце правапарушэння ў сферы сямейна-бытавых адносін і адказнасць за ўчыненне такога правапарушэння. Плануецца замацаваць на заканадаўчым узроўні стварэнне сацыяльных прытулкаў для пацярпелых ад насілля ў сям'і. Прадугледжваецца аказанне такім людзям псіхалагічнай, сацыяльна-педагагічнай, медыцынскай, юрыдычнай, матэрыяльнай дапамогі.
Пытанне мэтазгоднасці распрацоўкі закона аб процідзеянні дамашняму насіллю разглядалася на пасяджэнні Нацыянальнага савета па гендарнай палітыцы пры Савеце Міністраў у красавіку мінулага года. Патрабуецца дэталёвая ацэнка эфектыўнасці тых мер, якія ўжо рэалізуюцца, і тых, якія запланаваны ў вышэйназваным законапраекце. Тады і будзе выпрацавана адзіная пазіцыя.
- І, калі дазволіце, асабістае пытанне. Як вы ставіцеся да таго, што вас называюць жанчынай з мужчынскім характарам?
- Абсалютна спакойна. Паняцце "мужчынскі характар" - не больш як фразеалагізм, устойлівае словаспалучэнне. Характар або ёсць, або няма - гэта ад полу зусім не залежыць.
Кіраўнік любога ўзроўню павінен умець прымаць рашэнні і адказваць за іх. А ў жыцці ў любых сітуацыях мужчыны павінны заставацца мужчынамі, а жанчыны - жанчынамі. Гэта і ёсць гармонія жыцця.
Алена ПРУС
- Мар'яна Акіндзінаўна, наколькі, на ваш погляд, жывучыя і ў якой ступені ўплывовыя гендарныя стэрэатыпы ў нашым грамадстве?
- Іх уплыў паступова нівеліруецца. Тэма гендарных стэрэатыпаў заўсёды цікавая для абмеркавання і вывучэння. У шэрагу выпадкаў яны перашкаджаюць аб'ектыўнаму адказу на пытанне, ці можа жанчына выконваць ролю эфектыўнага лідара ў сям'і і на рабоце.
Як успрымаецца жанчына ў масавай свядомасці? У першую чаргу як носьбіт эстэтычнай функцыі - абаяльная. Аб гэтым, як сведчаць сацыялагічныя даследаванні, заяўляюць 60 працэнтаў жанчын і 68 працэнтаў мужчын. Мужчына ж павінен быць мужным, моцным, надзейным - так лічаць 69 працэнтаў жанчын і 61 працэнт мужчын. Гендарныя стэрэатыпы датычацца і той ролі, якую грамадства навязвае прадстаўнікам мужчынскага і жаночага полу ў розных сферах жыццядзейнасці - у размеркаванні сямейных роляў, у прафесійнай сферы, палітычнай дзейнасці. Агульнавядома, што гендарныя стэрэатыпы часта не даюць бачыць сапраўдную карціну, а гэта перашкаджае і мужчынам, і жанчынам.
Звернемся да навукі. Вучоныя выдзяляюць тры асноўныя праблемы. Па-першае, існуючыя стэрэатыпы вобразаў мужчын і жанчын даюць эфект павелічальнага шкла, паколькі адрозненні паміж імі падкрэсліваюцца значна ў большай ступені, чым ёсць у сапраўднасці. Па-другое, грамадскае меркаванне можа па-рознаму ацэньваць і інтэрпрэтаваць адну і тую ж падзею ў залежнасці ад таго, да якога полу належыць удзельнік гэтай падзеі. Напрыклад, ваджэнне аўтамабіля або знаходжанне ў водпуску па догляду дзіцяці ва ўзросце да трох гадоў. І, нарэшце, трэцяя праблема - тармажэнне развіцця тых якасцей, якія не адпавядаюць гэтаму гендарнаму стэрэатыпу.
Таму гендарныя стэрэатыпы стрымліваюць развіццё і жанчын, і мужчын.
- Значыць, з імі (стэрэатыпамі, а не мужчынамі) трэба змагацца для агульнай карысці?
- Тут галоўнае не вельмі захапляцца. Бязвольны, спешчаны мужчына ніколі не стане ў масавай свядомасці прывабным вобразам. А што датычыцца жанчын, то, як адзначыў вялікі рускі хірург, педагог і грамадскі дзеяч Мікалай Пірагоў, "жанчына з мужчынскай адукацыяй і нават у мужчынскім адзенні павінна заставацца жаноцкай і ніколі не пагарджаць развіццём лепшых дараванняў сваёй жаночай прыроды".
- Дарэчы, аб водпуску па догляду дзіцяці. У многіх дзяржавах гэта не толькі жаночая прэрагатыва. Як вядома, першай краінай, якая заканадаўча замацавала права мужчын на водпуск па догляду дзіцяці, была Нарвегія: бацька можа ўзяць 6-тыднёвы дэкрэтны водпуск і падзяліць разам з жонкай агульны дэкрэтны водпуск. У Японіі ўлады вырашылі прымусова адпраўляць у 40-дзённы водпуск па догляду дзіцяці бацькаў - работнікаў муніцыпальных устаноў. У Францыі татам дазволена браць водпуск па догляду дзіцяці на два тыдні, але ў будучым плануецца яго павялічыць. Улады Вялікабрытаніі заканадаўча замацавалі права бацькі і маці на гадавы аплатны дэкрэтны водпуск на дваіх (раней у Англіі татам прадастаўляўся двухтыднёвы неаплатны водпуск пасля нараджэння дзіцяці, цяпер жа яны могуць правесці з малышом цэлых паўгода, іншыя паўгода з малышом займаецца маці). Як вы асабіста ставіцеся да таго, каб стымуляваць татаў "працаваць" мамамі?
- У Беларусі меры дзяржпадтрымкі сем'яў з дзецьмі ў асноўным гендарна нейтральныя, гэта значыць яны накіраваны ў роўнай ступені і на маці, і на бацьку.
Любы з бацькоў мае права на атрыманне водпуску па догляду дзіцяці ва ўзросце да 3 гадоў з выплатай штомесячнай дапамогі, дапамогі па догляду дзіцяці-інваліда ва ўзросце да 18 гадоў, дапамогі па догляду хворага дзіцяці ва ўзросце да 14 гадоў, дзіцяці да 3 гадоў і дзіцяці-інваліда да 18 гадоў, дапамогі пры санаторна-курортным лячэнні дзіцяці-інваліда ва ўзросце да 18 гадоў. Паводле ацэнкі апошніх двух гадоў, толькі 1 са 100 мужчын карыстаецца гэтым правам.
Любыя ініцыятывы заслугоўваюць таго, каб іх абмяркоўваць, у тым ліку гэта. А вось што датычыцца выхаду на заканадаўчы ўзровень, то тут неабходна быць вельмі акуратнымі - вельмі далікатнае пытанне. Разумееце, таты павінна быць гатовы да выканання гэтай складанай місіі.
Згадзіцеся, дзіцячы ўзрост прадугледжвае мноства абавязкаў па догляду дзіцяці. Акрамя таго, знаходжанне маці побач з дзіцем у першыя гады яго жыцця з'яўляецца неабходным з фізіялагічнага пункту гледжання. Згодна з рэкамендацыямі Сусветнай арганізацыі аховы здароўя, для нармальнага фізіялагічнага развіцця дзіцяці рэкамендуецца выключна грудное выкормліванне ў першыя шэсць месяцаў жыцця дзіцяці. У далейшым, пры неабходнасці, бацька або іншы сваяк дзіцяці можа перааформіць на сябе астатнюю частку водпуску па догляду дзіцяці.
Ды і ў цэлым грамадства павінна дарасці да адабрэння "дэкрэтнага" водпуску бацькі.
Упэўнена: заканадаўчае прымушэнне бацькаў да знаходжання ў водпуску па догляду дзіцяці добрых вынікаў не дасць. Але хацелася б, каб расла колькасць прыкладаў, калі гэты водпуск падзяляецца на часткі паміж маці і бацькам.
- Ёсць і яшчэ адзін немалаважны аспект - узровень заработку. Як правіла, мужчыны зарабляюць больш за жанчын (паводле статыстыкі, сярэдняя зарплата жанчын складае каля 80 працэнтаў сярэдняй зарплаты мужчын).
- Грашовы аспект, вядома, значны.
Сапраўды, страта заработку мужчыны на такі працяглы перыяд водпуску па догляду дзіцяці з'яўляецца для сям'і больш істотнай, чым страта на такі ж перыяд заработку жанчыны. Але гэта толькі ў тых выпадках, калі мужчыны зарабляюць больш. У сем'ях цяпер сітуацыі розныя.
Галоўнае, каб рашэнне аб размеркаванні роляў у сям'і прымалася выключна на ўнутраным сямейным савеце, а не было навязана збоку - сваякамі, сябрамі або грамадскай думкай.
- Як прадстаўлены мужчыны і жанчыны на айчынным рынку працы? Якая дынаміка іх эканамічнай актыўнасці?
- На працягу апошніх пяці гадоў удзельная вага жанчын сярод усіх працуючых у краіне захоўваецца на ўзроўні каля 51 працэнта. Практычна такая ж сітуацыя і ў структуры афіцыйна зарэгістраваных беспрацоўных: па выніках 2012 года жанчыны складаюць 48 працэнтаў. Такія суадносіны адпавядаюць існуючай полаўзроставай структуры насельніцтва працаздольнага ўзросту.
У той жа час ёсць шэраг паказчыкаў, якія даюць магчымасць выявіць некаторы гендарны дысбаланс. Так, працягласць жаночага беспрацоўя (складае каля 1,9 месяца) перавышае мужчынскае амаль на месяц. Колькасць беспрацоўных жанчын з вышэйшай адукацыяй перавышае колькасць мужчын з дыпломам ВНУ ў 1,6 раза. Трэба прызнаць, што прычына заключаецца не толькі ў валоданні жанчынамі прафесіямі, менш запатрабаванымі на рынку працы, але і ў тым, што ўладкаванне на работу жанчын звязана для наймальніка з пэўнымі рызыкамі (верагоднасць нараджэння дзіцяці і неабходнасць у сувязі з гэтым працяглага знаходжання жанчыны ў водпуску па цяжарнасці і родах, у водпуску па догляду дзіцяці; з жанчынай нельга скасаваць кантракт, пакуль дзіцяці не споўніцца пяць гадоў, і г.д.). Безумоўна, адкрыта наймальнікі аб гэтым не заяўляюць, але дэ-факта нярэдка перавага аддаецца работніку-мужчыне пры іншых роўных умовах з прэтэндэнтам-жанчынай.
І зноў тут вельмі шмат залежыць ад саміх жанчын, ад іх самаацэнкі, прафесіяналізму і актыўнай жыццёвай пазіцыі.
- І тым не менш вяртанне да трох "к" (кіндар, кюхэ, кірхэ) ужо немагчымы?
- Гэта выбар канкрэтнага чалавека. Каму што бліжэй.
Што датычыцца палітыкі занятасці ў нашай краіне, то яна накіравана на павышэнне эфектыўнасці выкарыстання працоўных рэсурсаў. У дзяржпраграме занятасці асаблівая ўвага ўдзяляецца садзейнічанню працаўладкавання жанчын. Напрыклад, забяспечваецца першачарговае накіраванне на навучанне па запатрабаваных на рынку працы прафесіях беспрацоўных жанчын-маці, якія доўгі час не працавалі ў сувязі з доглядам дзіцяці. Усё часцей праводзяцца трэнінгі, семінары па навучанню метадам самастойнага пошуку работы, складанню рэзюмэ, падрыхтоўцы да гутаркі з патэнцыяльным наймальнікам.
Жанчыны сталі больш самастойнымі ў прыняцці рашэнняў. З аднаго боку, павялічваецца колькасць непрацуючых жанчын, якія займаюцца дамашняй гаспадаркай, выхаваннем дзяцей. З іншага боку, пастаянна расце колькасць жанчын у прадпрымальніцкай дзейнасці, павялічваецца колькасць жанчын - кіраўнікоў арганізацый.
Адным з асноўных паказчыкаў дасягнення гендарнай роўнасці з'яўляецца ступень удзелу мужчын і жанчын у Нацыянальным сходзе. Стварэнне ўмоў для парытэтнага прадстаўніцтва мужчын і жанчын у гэтай сферы важна для забеспячэння абгрунтаванасці і аб'ектыўнасці прымаемых рашэнняў за кошт выканання ў роўнай ступені інтарэсаў прадстаўнікоў аднаго і іншага полу. Дык вось, Беларусь у студзені 2013 года знаходзілася на 39-м месцы сярод 190 краін - членаў Міжпарламенцкага саюза па прадстаўніцтву жанчын у органах заканадаўчай улады. Цяперашні беларускі парламент амаль на 27 працэнтаў складаецца з жанчын.
- У свеце адной з доўгайграючых праблем лічыцца ліквідацыя прафесійнай сегрэгацыі (перавага жанчын у невытворчых галінах і нязначнае прыцягненне да ўдзелу ў галінах матэрыяльнай вытворчасці).
- Сапраўды, для многіх краін характэрна як гарызантальная прафесійная сегрэгацыя (нераўнамернае размеркаванне жанчын і мужчын па відах эканамічнай дзейнасці), так і вертыкальная (канцэнтрацыя асоб аднаго полу ў рамках той ці іншай прафесіі, катэгорыях персаналу). Але я не лічу гэту праблему вострай для беларускага рынку працы.
Хацелася б растлумачыць. Прычынамі нераўнамернага размеркавання жанчын і мужчын па відах эканамічнай дзейнасці (гарызантальная прафесійная сегрэгацыя) з'яўляюцца перш за ўсё перавагі пры выбары прафесій і відаў дзейнасці, якія абумоўлены жаданнем рэалізаваць свой уласны прыродны патэнцыял (напрыклад, жанчына, якая адчувае неабходнасць у клопаце аб людзях у большасці выпадкаў аддасць перавагу прафесіі ўрача, педагога, сацыяльнага работніка). Я не сустракала жанчын, якія мараць аб рабоце ў сталеліцейным цэху.
Акрамя таго, паколькі на жанчынах да гэтага часу традыцыйна ляжыць асноўная адказнасць за выхаванне дзяцей і вядзенне дамашняй гаспадаркі, яны часцей выбіраюць работу з гібкім графікам або няпоўным рабочым днём, работу ў невытворчых сферах эканомікі. Як вынік, у такіх галінах, як адукацыя, рознічны гандаль, ахова здароўя, сацыяльныя паслугі, жанчыны складаюць больш за 80 працэнтаў ад агульнай колькасці работнікаў.
Прычынай вертыкальнай прафесійнай сегрэгацыі з'яўляюцца ў большасці выпадкаў стэрэатыпныя адносіны грамадства да прафесійнай дзейнасці жанчын і мужчын. Размова ідзе аб так званай шкляной столі - нябачнай перашкодзе для кар'ернага росту, прафесійнага ўдасканалення і развіцця для прадстаўнікоў пэўнага полу. Напрыклад, нягледзячы на тое што сярод мужчын-служачых і жанчын гэтай катэгорыі персаналу асноўная доля работнікаў адносіцца да катэгорыі спецыялістаў, сярод мужчын высокая доля кіраўнікоў - 40,1 працэнта, а сярод жанчын-служачых на кіруючых пасадах толькі 16,6 працэнта.
Трэба адзначыць, што не ўсе жанчыны імкнуцца займаць кіруючыя пасады. Многія адмаўляюцца ад кіруючых пасад з-за ненарміраванага рабочага дня, апасаюцца высокай ступені адказнасці, псіхалагічнага напружання і інш.
Не бачу сэнсу ў штучных мерах па ліквідацыі сегрэгацыі - проста павінны быць створаны ўмовы для максімальнай рэалізацыі прадстаўнікамі абодвух полаў іх інтарэсаў, патрэбнасцей, патэнцыялу. У нашай краіне такія ўмовы створаны. Работа павінна падабацца, а грамадства - з павагай ставіцца да выбару прафесіі. Дарэчы, зрухі ў гэтым відавочныя: здавалася б, тыповыя для аднаго полу прафесіі паступова становяцца запатрабаванымі і цікавымі для іншага полу (напрыклад, усё часцей можна сустрэць жанчыну-таксіста або мужчыну-цырульніка, мужчыну-стыліста, мужчыну-візажыста). Такім чынам, паступова развейваюцца стэрэатыпы аб чыста мужчынскіх і жаночых прафесіях.
- Мар'яна Акіндзінаўна, на вашу думку, ці ёсць мэтазгоднасць у распрацоўцы закона аб процідзеянні дамашняму насіллю?
- Фарміраванне ў грамадстве нецярпімасці да любых праяў дамашняга насілля, устараненне прычын і ўмоў, якія садзейнічаюць учыненню правапарушэнняў у сям'і, аказанне ўсебаковай дапамогі ахвярам насілля - усё гэта надзвычай важна і актуальна.
У краіне штогод праходзяць інфармацыйныя кампаніі "16 актыўных дзён супраць насілля ў сям'і", рэспубліканскія прафілактычныя акцыі "Дом без насілля!". Створана 50 крызісных пакояў, куды могуць звярнуцца ахвяры сямейных агрэсараў. Міністэрства працы і сацыяльнай абароны сумесна з ЮНФПА і МУС рэалізуе праект міжнароднай тэхнічнай дапамогі "Павышэнне нацыянальнага патэнцыялу дзяржавы па процідзеянню дамашняму насіллю ў Рэспубліцы Беларусь", згодна з якім плануецца стварэнне і ўкараненне нацыянальнай мадэлі міжведамаснай каардынацыі мер па барацьбе з дамашнім насіллем. Таксама ў краіне дзейнічаюць прававыя інструменты, накіраваныя на папярэджанне і процідзеянне дамашняму насіллю, якія пастаянна ўдасканальваюцца і развіваюцца.
У прыватнасці, праектам закона "Аб асновах дзейнасці па прафілактыцы правапарушэнняў", які ўнесены ў Палату прадстаўнікоў, вызначаны паняцце правапарушэння ў сферы сямейна-бытавых адносін і адказнасць за ўчыненне такога правапарушэння. Плануецца замацаваць на заканадаўчым узроўні стварэнне сацыяльных прытулкаў для пацярпелых ад насілля ў сям'і. Прадугледжваецца аказанне такім людзям псіхалагічнай, сацыяльна-педагагічнай, медыцынскай, юрыдычнай, матэрыяльнай дапамогі.
Пытанне мэтазгоднасці распрацоўкі закона аб процідзеянні дамашняму насіллю разглядалася на пасяджэнні Нацыянальнага савета па гендарнай палітыцы пры Савеце Міністраў у красавіку мінулага года. Патрабуецца дэталёвая ацэнка эфектыўнасці тых мер, якія ўжо рэалізуюцца, і тых, якія запланаваны ў вышэйназваным законапраекце. Тады і будзе выпрацавана адзіная пазіцыя.
- І, калі дазволіце, асабістае пытанне. Як вы ставіцеся да таго, што вас называюць жанчынай з мужчынскім характарам?
- Абсалютна спакойна. Паняцце "мужчынскі характар" - не больш як фразеалагізм, устойлівае словаспалучэнне. Характар або ёсць, або няма - гэта ад полу зусім не залежыць.
Кіраўнік любога ўзроўню павінен умець прымаць рашэнні і адказваць за іх. А ў жыцці ў любых сітуацыях мужчыны павінны заставацца мужчынамі, а жанчыны - жанчынамі. Гэта і ёсць гармонія жыцця.
Алена ПРУС
