Прагнозы вучоных, што да 2050 года клімат на Зямлі стане на 1,5 градуса цяплейшы, не пацвярджаюцца фактамі. З пачатку ХХ стагоддзя сярэднегадавая тэмпература сапраўды павялічылася на 0,6 градуса, а ў апошняе дзесяцігоддзе раптап перастала расці. Як лічыць галоўны навуковы супрацоўнік Інстытута прыродакарыстання акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Уладзімір Логінаў, не выключана, што ў будучым клімат пачне змяняцца па іншым сцэнарыі. Карэспандэнт БЕЛТА пацікавілася ў вучонага аб тым, як у далейшым могуць паводзіць сябе сярэднегадавыя тэмпературы, да якіх наступстваў прывядуць змяненні, ці удасца чалавецтву прыстасавацца да новых умоў.
ЛЕТА СТАЛА БОЛЬШ ГАРАЧАЕ, А ЗІМА - ХАЛАДНЕЙШАЯ
Уладзімір Логінаў упэўнены: уплыў на клімат парніковых газаў моцна перабольшаны. Доўгі час лічылася, што пацяпленне выклікана павелічэннем канцэнтрацыі ў атмасферы перш за ўсё вуглякіслага газу і метану. Пры гэтым за апошнія 10-15 гадоў аб'ёмы выкідаў парніковых газаў павялічыліся прыкладна на 30 працэнтаў, а тэмпература чамусьці перастала рэагаваць на такія змяненні. Кліматолагам не дае спакою і іншы парадокс: летнія тэмпературы за апошнія 130 гадоў тройчы былі анамальна высокімі. Аднак з павелічэннем аб'ёмаў выкідаў парніковых газаў гэта звязана не было.
Моцным кліматаўтваральным фактарам з'яўляюцца вулканы, лічыць Уладзімір Логінаў. Кожны раз пасля вывяржэння найбольш буйных з іх, напрыклад Эль-Чычона, на планеце станавілася халадней. Гэта звязана з тым, што вулканы выкідвалі ў стратасферу вялікую колькасць дробных часцінак - аэразоляў. "Ператвараючыся ў кропелькі сернай кіслаты, яны ўтваралі шчыт, які на працягу пэўнага часу абмяжоўваў паступленне на Зямлю сонечных прамянёў, - дадаў Уладзімір Логінаў. - Прычым кожны раз, калі мутнасць у стратасферы змяншалася, тэмпература зноў пачынала расці".
Вучоны таксама адзначыў: ёсць перадумовы, што ў нядалёкім будучым клімат пачне змяняцца па-новаму. За ўвесь перыяд інструментальных назіранняў (з 1881 года) - інтэрвалы паміж вывяржэннямі буйных вулканаў складалі ў сярэднім 15-20 гадоў. А з моманту апошняй сур'ёзнай актыўнасці - Пінатуба - мінула ўжо 22 гады. "Калі прачнецца вулкан, роўны гіганту па сіле, ён напіша ўласны сцэнарый змянення клімату", - выказаў меркаванне прадстаўнік НАН.
"Сітуацыя са змяненнем клімату не такая простая, як гэта здаецца на першы погляд, - адзначыў Уладзімір Логінаў. - Некаторыя кліматычныя анамаліі вулканічнай тэорыяй не растлумачыш". Напрыклад, з 90-х да пачатку двухтысячных гадоў тэмпература зімой расла намнога больш інтэнсіўна, чым летам, што звязвалася з тэорыяй парніковага пацяплення. А потым звыклы сцэнарый змяніўся. Летнія тэмпературы пачалі расці хутчэй, а зімы сталі больш суровымі. "Атрымліваецца, на клімат уплываюць іншыя фактары, пра якія мы пакуль ведаем недастаткова", - зрабіў выснову вучоны.
АГРАРЫІ СПРАБУЮЦЬ УГНАЦЦА ЗА НАДВОР'ЕМ
Пад уплывам змяненняў, якія адбыліся за апошнія дзесяцігоддзі, флора і фаўна Зямлі сталі іншымі. Пацяпленне не прайшло бясследна і для ключавых сектараў сусветнай эканомікі - лясной, воднай, сельскай гаспадаркі. Гэта добра відаць і на прыкладзе Беларусі. "За апошнія 15 гадоў аб'ёмы збору збожжа ў рэспубліцы вар'іраваліся ад 3,5 да 10 млн.т. Прынамсі, 30 працэнтаў змяненняў ураджайнасці абумоўлены кліматычнымі ваганнямі", - адзначыў Уладзімір Логінаў. У пацяплення ёсць і негатыўныя бакі. З-за таго, што другая палавіна лета стала больш гарачай і сухой, знізілася ўраджайнасць многіх традыцыйных для рэспублікі культур, напрыклад сярэдніх і позніх сартоў бульбы, капусты, не лепшым чынам змяненні клімату паўплывалі на ўраджайнасць лёну.
Паводле існуючых прагнозаў, умовы надвор'я і кліматычныя ўмовы ў Беларусі могуць стаць больш экстрэмальнымі: узмоцняцца засухі, шквалы, стануць больш частымі познія вясеннія і раннія асеннія замаразкі, паводкі. Калі паўночныя раёны ад пацяплення клімату выйграюць, то паўднёвыя прайграюць. У Віцебскай вобласці, дзе будзе найменш сыра, умовы для вядзення сельскай і лясной гаспадаркі палепшацца, у той час як у Брэсцкую і Гомельскую вобласці пацяпленне прынясе моцныя засухі, эрозію глебы, больш высокую пажарную небяспеку. У выніку частка карысных плошчаў можа быць страчана.
З улікам гэтых ведаў у Беларусі вядзецца работа па пераарыентацыі кліматазалежных сектараў эканомікі на новыя ўмовы. У прыватнасці, распрацаваны Стратэгія адаптацыі лясной гаспадаркі да змяненняў клімату да 2050 года і Дзяржаўная праграма мер па змякчэнню наступстваў змянення клімату на 2013-2020 гады. Ужо на працягу некалькіх гадоў леснікі эксперыментуюць з вырошчваннем дрэў паўднёвых парод, аграрыі актыўна асвойваюць цеплалюбівыя культуры - кукурузу, сою, проса. Плошчы, дзе да гэтага вырошчвалі традыцыйныя для Беларусі бульбу, агуркі, капусту, скарачаюцца. Паводле слоў Уладзіміра Логінава, ужо цяпер з-за пацяплення клімату вегетацыйны перыяд у раслін стаў больш доўгім. "Гэта стварыла спрыяльныя ўмовы для сяўбы яравых культур раней за належны тэрмін, што дасць магчымасць больш эфектыўна выкарыстоўваць вільгаць глебы, пры гэтым збожжа пачне выспяваць раней, з'явіцца больш магчымасцей для вырошчвання паржышчавых культур", - дадаў вучоны.
УСЁ ЗНОЎ МОЖА ЗМЯНІЦЦА
"Са змяненнем клімату можна і трэба змагацца, - упэўнены прадстаўнік НАН. - Але з улікам няпэўнасці прагнозаў рабіць гэта варта вельмі асцярожна і з аглядкай". Можна прывесці нямала прыкладаў, як прырода рэагуе нават на нязначныя змяненні. Напрыклад, у гэтым годзе з-за занадта сухога лета ў цёплых рэгіёнах прыкметна знізілася ўраджайнасць кукурузы. Калі клімат стане цяплейшы або халаднейшы больш чым на два градусы, наступствы будуць намнога больш істотнымі. Існуючыя прагнозы - гэта ўсяго толькі мадэлі, сцэнарыі... Яны не могуць дакладна паказаць, з якімі капрызамі прыроды чалавецтва сутыкнецца ўжо праз некалькі гадоў.
Аднак пазбегнуць кліматычнай пасткі можна. Паводле слоў вучонага, для гэтага неабходна падрыхтавацца да розных сцэнарыяў змянення клімату, распрацаваўшы на ўзроўні дзяржавы шматварыянтныя меры адаптацыі кліматазалежных галін эканомікі не толькі да пацяплення, але і да пахаладання.
Марыя ДЗМІТРЫЕВА
ЛЕТА СТАЛА БОЛЬШ ГАРАЧАЕ, А ЗІМА - ХАЛАДНЕЙШАЯ
Уладзімір Логінаў упэўнены: уплыў на клімат парніковых газаў моцна перабольшаны. Доўгі час лічылася, што пацяпленне выклікана павелічэннем канцэнтрацыі ў атмасферы перш за ўсё вуглякіслага газу і метану. Пры гэтым за апошнія 10-15 гадоў аб'ёмы выкідаў парніковых газаў павялічыліся прыкладна на 30 працэнтаў, а тэмпература чамусьці перастала рэагаваць на такія змяненні. Кліматолагам не дае спакою і іншы парадокс: летнія тэмпературы за апошнія 130 гадоў тройчы былі анамальна высокімі. Аднак з павелічэннем аб'ёмаў выкідаў парніковых газаў гэта звязана не было.
Моцным кліматаўтваральным фактарам з'яўляюцца вулканы, лічыць Уладзімір Логінаў. Кожны раз пасля вывяржэння найбольш буйных з іх, напрыклад Эль-Чычона, на планеце станавілася халадней. Гэта звязана з тым, што вулканы выкідвалі ў стратасферу вялікую колькасць дробных часцінак - аэразоляў. "Ператвараючыся ў кропелькі сернай кіслаты, яны ўтваралі шчыт, які на працягу пэўнага часу абмяжоўваў паступленне на Зямлю сонечных прамянёў, - дадаў Уладзімір Логінаў. - Прычым кожны раз, калі мутнасць у стратасферы змяншалася, тэмпература зноў пачынала расці".
Вучоны таксама адзначыў: ёсць перадумовы, што ў нядалёкім будучым клімат пачне змяняцца па-новаму. За ўвесь перыяд інструментальных назіранняў (з 1881 года) - інтэрвалы паміж вывяржэннямі буйных вулканаў складалі ў сярэднім 15-20 гадоў. А з моманту апошняй сур'ёзнай актыўнасці - Пінатуба - мінула ўжо 22 гады. "Калі прачнецца вулкан, роўны гіганту па сіле, ён напіша ўласны сцэнарый змянення клімату", - выказаў меркаванне прадстаўнік НАН.
"Сітуацыя са змяненнем клімату не такая простая, як гэта здаецца на першы погляд, - адзначыў Уладзімір Логінаў. - Некаторыя кліматычныя анамаліі вулканічнай тэорыяй не растлумачыш". Напрыклад, з 90-х да пачатку двухтысячных гадоў тэмпература зімой расла намнога больш інтэнсіўна, чым летам, што звязвалася з тэорыяй парніковага пацяплення. А потым звыклы сцэнарый змяніўся. Летнія тэмпературы пачалі расці хутчэй, а зімы сталі больш суровымі. "Атрымліваецца, на клімат уплываюць іншыя фактары, пра якія мы пакуль ведаем недастаткова", - зрабіў выснову вучоны.
АГРАРЫІ СПРАБУЮЦЬ УГНАЦЦА ЗА НАДВОР'ЕМ
Пад уплывам змяненняў, якія адбыліся за апошнія дзесяцігоддзі, флора і фаўна Зямлі сталі іншымі. Пацяпленне не прайшло бясследна і для ключавых сектараў сусветнай эканомікі - лясной, воднай, сельскай гаспадаркі. Гэта добра відаць і на прыкладзе Беларусі. "За апошнія 15 гадоў аб'ёмы збору збожжа ў рэспубліцы вар'іраваліся ад 3,5 да 10 млн.т. Прынамсі, 30 працэнтаў змяненняў ураджайнасці абумоўлены кліматычнымі ваганнямі", - адзначыў Уладзімір Логінаў. У пацяплення ёсць і негатыўныя бакі. З-за таго, што другая палавіна лета стала больш гарачай і сухой, знізілася ўраджайнасць многіх традыцыйных для рэспублікі культур, напрыклад сярэдніх і позніх сартоў бульбы, капусты, не лепшым чынам змяненні клімату паўплывалі на ўраджайнасць лёну.
Паводле існуючых прагнозаў, умовы надвор'я і кліматычныя ўмовы ў Беларусі могуць стаць больш экстрэмальнымі: узмоцняцца засухі, шквалы, стануць больш частымі познія вясеннія і раннія асеннія замаразкі, паводкі. Калі паўночныя раёны ад пацяплення клімату выйграюць, то паўднёвыя прайграюць. У Віцебскай вобласці, дзе будзе найменш сыра, умовы для вядзення сельскай і лясной гаспадаркі палепшацца, у той час як у Брэсцкую і Гомельскую вобласці пацяпленне прынясе моцныя засухі, эрозію глебы, больш высокую пажарную небяспеку. У выніку частка карысных плошчаў можа быць страчана.
З улікам гэтых ведаў у Беларусі вядзецца работа па пераарыентацыі кліматазалежных сектараў эканомікі на новыя ўмовы. У прыватнасці, распрацаваны Стратэгія адаптацыі лясной гаспадаркі да змяненняў клімату да 2050 года і Дзяржаўная праграма мер па змякчэнню наступстваў змянення клімату на 2013-2020 гады. Ужо на працягу некалькіх гадоў леснікі эксперыментуюць з вырошчваннем дрэў паўднёвых парод, аграрыі актыўна асвойваюць цеплалюбівыя культуры - кукурузу, сою, проса. Плошчы, дзе да гэтага вырошчвалі традыцыйныя для Беларусі бульбу, агуркі, капусту, скарачаюцца. Паводле слоў Уладзіміра Логінава, ужо цяпер з-за пацяплення клімату вегетацыйны перыяд у раслін стаў больш доўгім. "Гэта стварыла спрыяльныя ўмовы для сяўбы яравых культур раней за належны тэрмін, што дасць магчымасць больш эфектыўна выкарыстоўваць вільгаць глебы, пры гэтым збожжа пачне выспяваць раней, з'явіцца больш магчымасцей для вырошчвання паржышчавых культур", - дадаў вучоны.
УСЁ ЗНОЎ МОЖА ЗМЯНІЦЦА
"Са змяненнем клімату можна і трэба змагацца, - упэўнены прадстаўнік НАН. - Але з улікам няпэўнасці прагнозаў рабіць гэта варта вельмі асцярожна і з аглядкай". Можна прывесці нямала прыкладаў, як прырода рэагуе нават на нязначныя змяненні. Напрыклад, у гэтым годзе з-за занадта сухога лета ў цёплых рэгіёнах прыкметна знізілася ўраджайнасць кукурузы. Калі клімат стане цяплейшы або халаднейшы больш чым на два градусы, наступствы будуць намнога больш істотнымі. Існуючыя прагнозы - гэта ўсяго толькі мадэлі, сцэнарыі... Яны не могуць дакладна паказаць, з якімі капрызамі прыроды чалавецтва сутыкнецца ўжо праз некалькі гадоў.
Аднак пазбегнуць кліматычнай пасткі можна. Паводле слоў вучонага, для гэтага неабходна падрыхтавацца да розных сцэнарыяў змянення клімату, распрацаваўшы на ўзроўні дзяржавы шматварыянтныя меры адаптацыі кліматазалежных галін эканомікі не толькі да пацяплення, але і да пахаладання.
Марыя ДЗМІТРЫЕВА
