Апошнім часам практычна любое дзеянне Беларусі разглядаецца калектыўным Захадам як прычына для чарговага пакета санкцый. Такія абмежаванні сталі амаль штодзённай практыкай у адносінах заходніх краін з тымі, хто не ўпісваецца ў іх мадэль светаўладкавання (Беларусь, Кітай, Расія і іншыя). Калі літаральна за адзін дзень, знайшоўшы надуманыя прычыны (пасадка самалёта, абарона правоў чалавека), цэнтралізавана і мэтанакіравана разбураюцца ўзаемавыгадныя міжнародныя эканамічныя сувязі, якія фарміраваліся дзесяцігоддзямі, і гэта з'ява ў свеце набывае сістэмны характар, можна гаварыць аб глабальным крызісе адносін. Сітуацыю для БЕЛТА прааналізаваў дырэктар Інстытута эканомікі НАН Беларусі доктар эканамічных навук Васіль Гурскі.
Відавочна, што легкаважныя "інфапрычыны" не могуць служыць сапраўднай падставай для падрыву гандлёва-эканамічных адносін паміж краінамі. Глабальныя зрухі ў сусветнай эканоміцы, якія праяўляюцца ў істотным змяненні балансу сіл, сфер уплыву, каналаў тавараперамяшчэння, высокай валацільнасці сыравінных і фондавых рынкаў, павінны мець адпаведныя свайму маштабу прычыны, якія ў сваю чаргу абумоўлены гістарычнымі перадумовамі і развіццём навукова-тэхнічнага прагрэсу (НТП).
Відавочна таксама, што санкцыйныя метады ўздзеяння адных краін на іншыя негатыўна ўплываюць на міжнародныя эканамічныя адносіны ў цэлым, прычым церпяць усе бакі. Таму ўзнікае пытанне, дзеля чаго краіны і карпарацыі гатовы адмовіцца ад наладжаных каналаў тавараперамяшчэння, якія прыносяць прыбытак, дзеля чаго ідуць на павелічэнне выдаткаў? Уяўная нерацыянальнасць міжнароднай палітыкі вядучых сусветных дзяржаў павінна мець сваё тлумачэнне.
Адмовіцца ад прыбытку можна толькі дзеля звышпрыбытку
На мой погляд, асноўных прычын глабальнага крызісу эканамічных адносін на сучасным этапе дзве. Па-першае, абвастрэнне барацьбы паміж глабальнымі ігракамі (ЗША, Кітай, Расія, ЕС) за тэхналагічнае дамінаванне, выкліканае пераходам да новага тэхналагічнага ўкладу на аснове лічбавых тэхналогій. Па-другое, абвастрэнне барацьбы паміж транснацыянальнымі карпарацыямі (ТНК) і дзяржаўнымі структурамі за больш спрыяльныя ўмовы гаспадарання, выкліканае ўзрастаючай магутнасцю ТНК і іх імкненнем пазбавіцца ад кантролю з боку дзяржавы як сацыяльна арыентаванага інстытута.
Асноўнай рухаючай сілай як з боку карпарацый, так і з боку дзяржаў становіцца імкненне дамінаваць і дыктаваць свае ўмовы на рынках. Гэта імкненне не новае, аднак чарговы віток эскалацыі барацьбы абумоўлены, з аднаго боку, хуткім расходаваннем рэсурсаў (асабліва рэдкіх і стратэгічна важных), з іншага - з'яўленнем новых магчымасцей атрымання неабмежаваных канкурэнтных пераваг за кошт эфекту маштабу.
Вядома, што чым большы аб'ём вытворчасці, тым таннейшая адзінка прадукцыі. Пры сучасным узроўні тэхналогій і інвестыцыйных магчымасцях ТНК аб'ём вытворчасці для іх абмежаваны толькі аб'ёмам попыту. Атрымаўшы кантроль нават над паловай рынку, карпарацыя забяспечвае сабе доўгатэрміновыя канкурэнтныя перавагі, непераадольныя для астатніх удзельнікаў пры існуючым узроўні НТП.
Раней ні адна кампанія чыста тэхнічна не магла манапалізаваць сусветны рынак. Сёння гэта стала магчымым. Карпарацыя або дзяржава, якая забяспечыла сабе тэхналагічнае лідарства і магчымасць маштабіраваць сваю лічбавую платформу на большую частку сусветнага рынку, атрымае татальны кантроль не толькі над эканамічнай, але і над сацыяльнай сферай у сусветным маштабе.
Стаўкі высокія. Пераможца можа атрымаць усё
Гэта ідэя пакладзена ў аснову сучаснага глабальнага эканамічнага крызісу, які праяўляецца ў абвастрэнні барацьбы за лідарства паміж дзяржавамі, паміж карпарацыямі, паміж дзяржавамі і карпарацыямі. Складанасць сучаснага этапу абумоўлена адначасовым праходжаннем гэтых працэсаў, іх накладаннем адзін на аднаго, што выклікае трансфармацыю і перапляценне інтарэсаў. На знешнім контуры (глабальных рынках) інтарэсы буйных дзяржаў і транснацыянальных карпарацый па выцясненні канкурэнтаў практычна супадаюць, і дзяржавы, выкарыстоўваючы меры пратэкцыянізму і санкцыйнага націску, дапамагаюць сваім карпарацыям, адначасова выкарыстоўваючы іх патэнцыял для эканамічнай экспансіі.
Выкарыстоўваецца самы шырокі арсенал уздзеяння - ад банальнай карупцыі да каляровых рэвалюцый. На вайне за сусветнае панаванне ўсе сродкі падыходзяць. Аднак на ўнутраным рынку інтарэсы карпарацый часта ўступаюць у супярэчнасць з інтарэсамі дзяржавы (падаткі, сацыяльныя гарантыі, экалагічныя нормы), што прыводзіць да іх процістаяння і праяўляецца ў падрыве аўтарытэту дзяржавы як інстытута, нарастанні сацыяльнай напружанасці ў краінах, міграцыйным крызісе і інш. Успомнім адключэнне Дональда Трампа ад сацыяльных сетак у перыяд апошніх выбараў прэзідэнта ЗША.
Такім чынам, сучаснае абвастрэнне супярэчнасцей у свеце абумоўлена істотным змяненнем структуры інтарэсаў і прыярытэтаў суб'ектаў глабальных эканамічных адносін. За санкцыямі стаяць маштабныя інтарэсы глабальных ігракоў. А тыя, хто лічыць, што санкцыі ўводзяцца з-за пасадкі самалёта або замежнага турнэ нейкай прыватнай асобы без афіцыйнага статусу, зусім не ўяўляюць сабе маштабу працэсаў, што адбываюцца ў свеце.
