Інтэграцыйныя працэсы на постсавецкай прасторы ў апошнія гады становяцца ўсё больш відавочнымі. І хоць прынята лічыць іх не вельмі арганізаванымі і ўпарадкаванымі, у наяўнасці пазітыўны эфект, які атрымліваюць дзяржавы ў выніку рэгіянальнай інтэграцыі. Адным з найбольш важных аб'яднанняў на постсавецкай прасторы з'яўляецца, несумненна, Садружнасць Незалежных Дзяржаў, у якой у 2013 годзе старшынствуе Беларусь. Існаванне СНД дае магчымасць краінам-удзельніцам узаемадзейнічаць у палітычнай, экалагічнай, культурнай сферах, аднак найбольш важным і перспектыўным з'яўляецца супрацоўніцтва ў сферы эканомікі. Для Садружнасці характэрна разнахуткасная інтэграцыя на розных узроўнях - у ёй існуюць субрэгіянальных аб'яднанні з рознымі прынцыпамі ўзаемадзеяння. У іх ліку - Саюзная дзяржава Беларусі і Расіі, Мытны саюз (МС ), Адзіная эканамічная прастора (АЭП), Еўразійскае эканамічнае супольніцтва (ЕўрАзЭС). У 2011 годзе падпісаны дагавор аб стварэнні зоны свабоднага гандлю СНД, якая цяпер ахоплівае шэсць краін. Акрамя таго, да 2015 года плануецца з'яўленне Еўразійскага эканамічнага саюза. Аб найбольш важных інтэграцыйных блоках, а таксама аб сцэнарыях міждзяржаўнага аб'яднання на прасторы СНД разам з карэспандэнтам БЕЛТА разважалі беларускія эксперты ў сферы палітыкі і эканомікі.
На гэтым этапе відавочна, што ў інтэграцыйны працэс у большай ці меншай ступені ўцягнуты ўсе дзяржавы Садружнасці, але ў ліку лідараў і рухавікоў працэсу называюць Расію, Беларусь і Казахстан.
У цэлым можна вызначыць некалькі палітычных сцэнарыяў міждзяржаўнай інтэграцыі ў СНД, якія маглі б атрымаць развіццё. Сярод іх называюць аднаўленне Савецкага Саюза, што, зрэшты, на гэты момант з'яўляецца вельмі малаверагодным з-за розных прычын. Як заявіў Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка ў інтэрв'ю тэлеканалу "24 KZ " агенцтва "Хабар", Беларусь, Казахстан і Расія ствараюць сучасныя формы інтэграцыі, а не адраджаюць СССР. Кіраўнік дзяржавы назваў абсалютна няправільным меркаванне аб тым, што інтэграцыя ў МС з'яўляецца адраджэннем СССР. "Вяртацца да старога ні ў каго няма жадання, і гэта немагчыма. Таму палохаць тым, што нехта хоча вярнуцца ў Савецкі Саюз, - гэта, напэўна, сёння неразумна. Мы ствараем сучасныя формы інтэграцыі, якія не напружваюць ні знешні свет, ні ўнутры нашы народы. Людзі хочуць жыць у суверэнных, незалежных дзяржавах", - падкрэсліў Аляксандр Лукашэнка.
Большасць экспертаў падзяляюць думку, што на сучасным этапе для Садружнасці характэрны феномен разнахуткаснай інтэграцыі. Загадчык кафедры міжнародных адносін Акадэміі кіравання пры Прэзідэнце Беларусі доктар палітычных навук Сяргей Кізіма ў размове з карэспандэнтам БЕЛТА адзначыў, што менавіта такі від інтэграцыі цяпер выглядае адзіна прымальным. "У постсавецкіх краін розная структура эканомікі і цяпер ужо моцна адрозніваецца ўзровень яе развіцця. У іх таксама розная геапалітычная арыентацыя. Важнае значэнне маюць сур'ёзныя супярэчнасці паміж шэрагам краін СНД. З-за гэтага зусім заканамернае несупадзенне нацыянальных інтарэсаў краін, што і выклікае неабходнасць разнахуткаснай інтэграцыі, - сказаў субяседнік. - Захаванне СНД важна, калі мы хочам зберагчы ўсё лепшае, што было створана ў рамках савецкага перыяду, і паспяхова перайсці да інавацый, якія павысяць якасны стан постсавецкіх краін".
Апошнім часам усё часцей можна пачуць аб СНД як аб клубе па інтарэсах (так званая парасонавая арганізацыя), аб пляцоўцы для правядзення самітаў і сустрэч на высокім узроўні. Ёсць меркаванне, што мерапрыемствы, якія праводзяцца ў рамках СНД, з'яўляюцца ў большай ступені фармальнасцю. Аднак неабходна прызнаць наступнае: у сучасных умовах выключна важна, што Садружнасць з'яўляецца пляцоўкай для развіцця канструктыўнага дыялогу. Гэта дае магчымасць як кіраўніцтву краін, так і прадстаўнікам творчай і навуковай інтэлігенцыі сустракацца і гутарыць, выказваць сваё меркаванне адносна таго ці іншага пытання, прымаць канкрэтныя рашэнні.
Магчыма, самы песімістычны варыянт развіцця падзей - распад СНД і спыненне існавання Садружнасці ў прынцыпе. Аднак такі сцэнарый вельмі малаверагодны. На думку Сяргея Кізімы, гэта звязана ў першую чаргу з неабходнасцю сумесна вырашаць складаныя пытанні, такія як барацьба з гандлем наркотыкамі ці тэрарызмам. Несумненна перавага кааперацыі і для вырашэння такіх пытанняў, як развіццё атамнай энергетыкі або аднаўленне сельскай гаспадаркі, развіццё лагістыкі і інфармацыйнага грамадства. Больш таго, шэраг краін СНД ужо карыстаецца перавагамі Зоны свабоднага гандлю. "Таму прагнозы па развіццю СНД пазітыўныя. Гэта арганізацыя перажыла найбольш складаныя часы ў 1990-я, цяпер ёй нічога не пагражае", - перакананы Сяргей Кізіма.
За развіццё інтэграцыі на постсавецкай прасторы выступае і Прэзідэнт Расіі Уладзімір Пуцін. "Цесная інтэграцыя - гэта аб'ектыўны агульнасусветны працэс, і ніякімі вокрыкамі і рэзкімі заўвагамі ён не будзе спынены, у тым ліку на нашай тэрыторыі спынены быць не можа", - сказаў ён. Гэта заява расійскага Прэзідэнта было звязана з выказваннем ў снежні 2012 года Хілары Клінтан, якая займала тады пасаду дзяржсакратара ЗША, адносна таго, што пад эгідай МС і эканамічнай інтэграцыі Расія запускае працэс саветызацыі ў краінах Усходняй Еўропы і Сярэдняй Азіі. Але на практыцы ўсё выглядае інакш. Дастаткова ў поўнай меры ацаніць ролю эканомікі ў развіцці дзяржавы і грамадства, і тады становіцца зразумела, чаму ўвага сусветнай супольнасці прыкавана у першую чаргу да эканамічнага сектара, у тым ліку да развіцця МС і АЭП і ўтварэння Еўразійскай саюза. Бо менавіта Еўразійскі саюз у перспектыве стане канкурэнтам іншым эканамічным інтэграцыйным блокам у Еўропе і Амерыцы.
Цяпер паўнапраўнымі ўдзельнікамі Мытнага саюза з'яўляюцца тры краіны. Расія ўсяляк садзейнічала далучэнню да МС Украіны, аднак доўгі час Кіеў балансаваў на мяжы Мытнага і Еўрапейскага саюзаў, не абмяжоўваючы сябе нейкімі пэўнымі рамкамі, абяцаннямі і абавязацельствамі. Такая сітуацыя цалкам задавальняла Украіну, якая вырашыла, як відаць, пагнацца за двума зайцамі адразу.
У выніку ўрад Украіны ўзгадніў мемарандум аб статусе краіны ў якасці назіральніка ў МС, але папярэдзіў, што гэты крок зусім не азначае далейшага ўступлення ў Еўразійскі саюз. Пры гэтым у Маскве неаднаразова нагадвалі, што Украіна можа атрымаць усе выгады ад супрацоўніцтва з МС толькі пры ўмове паўнацэннага членства. У адказ Кіеў прыдумаў асаблівы фармат супрацоўніцтва "3 +1", які пакідае магчымасць для далейшага збліжэння з ЕС.
У сувязі з гэтым дырэктар Інстытута эканомікі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі доктар эканамічных навук, прафесар Аляксей Дайнека заўважыў, што прадугледжваецца два магчымыя варыянты развіцця падзей па лініі Мытны саюз - Украіна - Еўрапейскі саюз. "Украіна хоча ў ЕС і бачыць там перспектывы для сябе. Але калі яна возьме курс на цесную інтэграцыю з ЕС, у такім выпадку Мытны саюз будзе выбудоўваць з ёй адносіны, як і з любой іншай краінай - членам ЕС" , - сказаў ён. Пры гэтым Аляксей Дайнека звярнуў увагу на тое, што ўступленне ў ЕС - працяглы працэс, цяпер размова ідзе толькі аб асацыяваным членстве рэспублікі. Пакуль Украіна не будзе па многіх жорсткім параметрах эканамічнага характару адпавядаць патрабаванням, паўнапраўным членам Еўрасаюза ёй не стаць. У той жа час пры ўступленні Украіны ў МС на яе адразу пачнуць пашырацца пагадненні па Зоне свабоднага гандлю, якія дзейнічаюць у гэтым інтэграцыйным аб'яднанні.
Акрамя таго, як справядліва заўважыў кіраўнік украінскага ўрада Мікалай Азараў, пры далучэнні да ЕС краіна сутыкнецца з большай колькасцю абмежаванняў, чым пры ўступленні ў МС. А далучэнне да Мытнага саюза прадугледжвае шэраг прэферэнцый: гэта і аднаўленне вытворчых ланцужкоў часоў СССР, і магчымасць куплі нафты і газу па зніжаных цэнах (калі Расія пойдзе на ўступкі ў выглядзе новага газавага кантракта і зняцця экспартных пошлін на нафту для Украіны), і поўнае адкрыццё рынку МС без абмежаванняў. Усё гэта дасць штуршок росту пэўных сфер вытворчасці, што ў сваю чаргу зменшыць беспрацоўе і, адпаведна, павялічыць даходы насельніцтва і бюджэту.
"Безумоўна, тут адыгрываюць ролю кан'юнктурныя моманты: сёння Украіну не задавальняе цана на газ у Расіі, у той час як у ЕС ёй далі нейкія абнадзейлівыя абяцанні. Але трэба глядзець на доўгатэрміновую перспектыву. Першапачаткова Украіна - славянскае дзяржава, і яе месца ў блоку славянскіх краін. Наколькі камфортна ёй будзе ў ЕС, пакажа час. А вось з Мытным саюзам Украіна цяпер гатова інтэгравацца ў большай ступені", - падкрэсліў Аляксей Дайнека.
На думку субяседніка, разнахуткасная інтэграцыя на прасторы СНД прадыктавана жыццём: аб'ектыўна постсавецкія краіны падышлі да яе з рознай ступенню развіцця эканомік, неаднолькавым забеспячэннем рэсурсамі і даволі рознымі задачамі ў сацыяльна-эканамічным развіцці. У такім выпадку інтэграцыя краін на адным узроўні выключана. Пры гэтым самая высокая ступень інтэграванасці на прасторы СНД характэрна сёння для Беларусі і Расіі, якіх аб'ядноўвае Саюзная дзяржава. "Так склалася гістарычна. Акрамя таго, Расія заўсёды была для нашай краіны крыніцай пастаўкі энергарэсурсаў - па той цане, якая нас задавальняе", - адзначыў субяседнік.
Ён нагадаў, што за апошнія чатыры гады па шэрагу таварных пазіцый беларускія прадпрыемствы нарасцілі сваю прысутнасць на расійскім рынку. Найбольшае павелічэнне ўдзельнай вагі беларускай прадукцыі ў расійскім імпарце адбылося па мясу птушкі, малаку і маслу сметанковаму, вырабах з мяса, грузавых аўтамабілях.
Далей - да беларуска-расійскай "двойкі" далучыўся Казахстан, што стала асновай для фарміравання Мытнага саюза. У рамках МС з 1 ліпеня 2011 года былі адменены ўсе віды кантролю на беларуска-расійскай і расійска-казахстанскай граніцах, што значна спрасціла ўмовы ажыццяўлення гандлёвай дзейнасці. У выніку ў 2011 годзе экспарт Беларусі ў краіны МС павялічыўся на 45,7 працэнта, што з'яўляецца вельмі значным на фоне крызісных працэсаў у глабальнай эканоміцы, а ў 2012 годзе ўзаемныя пастаўкі ў МС прадаўжалі ўзрастаць, што прывяло да росту беларускага экспарту ў гэтым напрамку на 12,6 працэнта. Акрамя таго, нягледзячы на падзенне тэмпаў росту агульнага аб'ёму экспарту тавараў Беларусі за студзень-жнівень 2013 года, экспарт на рынак краін МС прадаўжае расці, і яго тэмп склаў 104,8 працэнта.
Да ліку прагназуемых эканамічных перспектыў на прасторы СНД эксперты адносяць магчымасць уступлення новых краін ва ўжо існуючыя інтэграцыйныя аб'яднанні (Мытны саюз, АЭП). Напрыклад, не так даўно аб намеры далучыцца да МС і ўдзельнічаць у далейшым фарміраванні Еўразійскага эканамічнага саюза заявіў Прэзідэнт Арменіі Серж Саргсян. У сувязі з гэтым Аляксей Дайнека заўважыў, што для далучэння да МС іншых краін галоўнае значэнне маюць іх параметры эканамічнага развіцця. Далучэнне краін з больш нізкім узроўнем развіцця можа ўнесці ў фарміраванне АЭП пэўны дысбаланс. Тут адыгрывае ролю і ВУП на душу насельніцтва, і ўзровень заработнай платы, і дэфіцыт бюджэту, і інфляцыя. "Таму для пачатку краіны павінны ацаніць свае магчымасці і тое, наколькі арганічна яны ўпішуцца ў эканамічны блок. У адваротным выпадку яны таксама могуць інтэгравацца, але на пэўных умовах, напрыклад, на правах асацыяваных членаў. Адной палітычнай заявы тут мала", - падкрэсліў ён .
Аляксей Дайнека таксама закрануў тэму інтэграцыі інтэграцый, аб якой апошнім часам гаворыцца асабліва шмат. Ён адзначыў, што ў сучасным свеце ўсё часцей аб'ядноўваюцца не асобныя вытворчыя магутнасці, прадпрыемствы або краіны. Паміж сабой канкурыруюць цэлыя блокі краін, што звязана з імкненнем да манапалізацыі рынкаў і сферы вытворчай дзейнасці. "Мне інтэграцыя інтэграцый на постсавецкай прасторы бачыцца як процівага Паўночнаамерыканскаму блоку і блоку краін ЕС у сферы эканомікі. Калі краіны Еўра-Азіяцкага блока сапраўды аб'яднаюцца (будзе створаны Еўразійскі эканамічны саюз. - Заўвага. БЕЛТА ) і да яго, магчыма, падключыцца Кітай, які інтэнсіўна развіваецца, з'явіцца вельмі магутнае аб'яднанне, якое ахопіць рынкі ад Беларусі да Кітая. Сёння ў сусветнай эканоміцы размова ідзе аб аднаполюснай сістэме, сфарміраванай ЗША, і гэта дае Амерыцы магчымасць уздзейнічаць на іншыя краіны сваёй эканамічнай магутнасцю, дыктаваць ім свае ўмовы. Еўразійскі эканамічны саюз зможа стаць добрай процівагай ЗША. Дзякуючы гэтаму сусветная эканоміка будзе развівацца збалансавана, сацыяльныя даброты і рэсурсы будуць размеркаваны ва ўсім свеце больш справядліва і раўнамерна", - сказаў субяседнік.
На яго думку, у такіх умовах у Еўрапейскага саюза не будзе іншага варыянта, як інтэгравацца з Еўразійскім саюзам. "У перспектыве гэтыя два аб'яднанні будуць несувымерныя адзін з адным па сваіх маштабах і параметрах. У Еўропе гэта разумеюць, і, бачачы такія перспектывы, пэўныя краіны, якія ў іх не зацікаўлены, уключаюць рычагі процідзеяння развіццю Еўразійскай саюза", - падкрэсліў Аляксей Дайнека.
З усяго сказанага можна зрабіць некалькі вывадаў. Так, нягледзячы на перыядычна ўзнікаючыя супярэчнасці паміж дзяржавамі - удзельніцамі СНД, існаванне Садружнасці, відавочна, садзейнічае зніжэнню канфліктнасці на постсавецкай прасторы, таму што дапамагае больш аператыўна вырашаць пытанні ў двухбаковым і шматбаковым парадку. Пры гэтым немалаважна жаданне краін больш ці менш актыўна ўдзельнічаць у інтэграцыйных працэсах і вызначаць для сябе прыярытэты, аб чым сведчыць іх удзел у розных эканамічных блоках. Канкрэтныя бонусы абяцае дзяржавам далучэнне да Мытнага саюза, што станоўча адбіваецца на іх эканоміцы, у многім аблягчае вядзенне гандлю і бізнесу. Акрамя таго, плюсам з'яўляецца існаванне свабоднай сацыяльнай прасторы і бязвізавага рэжыму паміж асноўнымі ўдзельнікамі інтэграцыі на прасторы Садружнасці, а таксама магчымасць рэалізацыі культурных, навуковых і адукацыйных праектаў.
На гэтым этапе відавочна, што ў інтэграцыйны працэс у большай ці меншай ступені ўцягнуты ўсе дзяржавы Садружнасці, але ў ліку лідараў і рухавікоў працэсу называюць Расію, Беларусь і Казахстан.
У цэлым можна вызначыць некалькі палітычных сцэнарыяў міждзяржаўнай інтэграцыі ў СНД, якія маглі б атрымаць развіццё. Сярод іх называюць аднаўленне Савецкага Саюза, што, зрэшты, на гэты момант з'яўляецца вельмі малаверагодным з-за розных прычын. Як заявіў Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка ў інтэрв'ю тэлеканалу "24 KZ " агенцтва "Хабар", Беларусь, Казахстан і Расія ствараюць сучасныя формы інтэграцыі, а не адраджаюць СССР. Кіраўнік дзяржавы назваў абсалютна няправільным меркаванне аб тым, што інтэграцыя ў МС з'яўляецца адраджэннем СССР. "Вяртацца да старога ні ў каго няма жадання, і гэта немагчыма. Таму палохаць тым, што нехта хоча вярнуцца ў Савецкі Саюз, - гэта, напэўна, сёння неразумна. Мы ствараем сучасныя формы інтэграцыі, якія не напружваюць ні знешні свет, ні ўнутры нашы народы. Людзі хочуць жыць у суверэнных, незалежных дзяржавах", - падкрэсліў Аляксандр Лукашэнка.
Большасць экспертаў падзяляюць думку, што на сучасным этапе для Садружнасці характэрны феномен разнахуткаснай інтэграцыі. Загадчык кафедры міжнародных адносін Акадэміі кіравання пры Прэзідэнце Беларусі доктар палітычных навук Сяргей Кізіма ў размове з карэспандэнтам БЕЛТА адзначыў, што менавіта такі від інтэграцыі цяпер выглядае адзіна прымальным. "У постсавецкіх краін розная структура эканомікі і цяпер ужо моцна адрозніваецца ўзровень яе развіцця. У іх таксама розная геапалітычная арыентацыя. Важнае значэнне маюць сур'ёзныя супярэчнасці паміж шэрагам краін СНД. З-за гэтага зусім заканамернае несупадзенне нацыянальных інтарэсаў краін, што і выклікае неабходнасць разнахуткаснай інтэграцыі, - сказаў субяседнік. - Захаванне СНД важна, калі мы хочам зберагчы ўсё лепшае, што было створана ў рамках савецкага перыяду, і паспяхова перайсці да інавацый, якія павысяць якасны стан постсавецкіх краін".
Апошнім часам усё часцей можна пачуць аб СНД як аб клубе па інтарэсах (так званая парасонавая арганізацыя), аб пляцоўцы для правядзення самітаў і сустрэч на высокім узроўні. Ёсць меркаванне, што мерапрыемствы, якія праводзяцца ў рамках СНД, з'яўляюцца ў большай ступені фармальнасцю. Аднак неабходна прызнаць наступнае: у сучасных умовах выключна важна, што Садружнасць з'яўляецца пляцоўкай для развіцця канструктыўнага дыялогу. Гэта дае магчымасць як кіраўніцтву краін, так і прадстаўнікам творчай і навуковай інтэлігенцыі сустракацца і гутарыць, выказваць сваё меркаванне адносна таго ці іншага пытання, прымаць канкрэтныя рашэнні.
Магчыма, самы песімістычны варыянт развіцця падзей - распад СНД і спыненне існавання Садружнасці ў прынцыпе. Аднак такі сцэнарый вельмі малаверагодны. На думку Сяргея Кізімы, гэта звязана ў першую чаргу з неабходнасцю сумесна вырашаць складаныя пытанні, такія як барацьба з гандлем наркотыкамі ці тэрарызмам. Несумненна перавага кааперацыі і для вырашэння такіх пытанняў, як развіццё атамнай энергетыкі або аднаўленне сельскай гаспадаркі, развіццё лагістыкі і інфармацыйнага грамадства. Больш таго, шэраг краін СНД ужо карыстаецца перавагамі Зоны свабоднага гандлю. "Таму прагнозы па развіццю СНД пазітыўныя. Гэта арганізацыя перажыла найбольш складаныя часы ў 1990-я, цяпер ёй нічога не пагражае", - перакананы Сяргей Кізіма.
За развіццё інтэграцыі на постсавецкай прасторы выступае і Прэзідэнт Расіі Уладзімір Пуцін. "Цесная інтэграцыя - гэта аб'ектыўны агульнасусветны працэс, і ніякімі вокрыкамі і рэзкімі заўвагамі ён не будзе спынены, у тым ліку на нашай тэрыторыі спынены быць не можа", - сказаў ён. Гэта заява расійскага Прэзідэнта было звязана з выказваннем ў снежні 2012 года Хілары Клінтан, якая займала тады пасаду дзяржсакратара ЗША, адносна таго, што пад эгідай МС і эканамічнай інтэграцыі Расія запускае працэс саветызацыі ў краінах Усходняй Еўропы і Сярэдняй Азіі. Але на практыцы ўсё выглядае інакш. Дастаткова ў поўнай меры ацаніць ролю эканомікі ў развіцці дзяржавы і грамадства, і тады становіцца зразумела, чаму ўвага сусветнай супольнасці прыкавана у першую чаргу да эканамічнага сектара, у тым ліку да развіцця МС і АЭП і ўтварэння Еўразійскай саюза. Бо менавіта Еўразійскі саюз у перспектыве стане канкурэнтам іншым эканамічным інтэграцыйным блокам у Еўропе і Амерыцы.
Цяпер паўнапраўнымі ўдзельнікамі Мытнага саюза з'яўляюцца тры краіны. Расія ўсяляк садзейнічала далучэнню да МС Украіны, аднак доўгі час Кіеў балансаваў на мяжы Мытнага і Еўрапейскага саюзаў, не абмяжоўваючы сябе нейкімі пэўнымі рамкамі, абяцаннямі і абавязацельствамі. Такая сітуацыя цалкам задавальняла Украіну, якая вырашыла, як відаць, пагнацца за двума зайцамі адразу.
У выніку ўрад Украіны ўзгадніў мемарандум аб статусе краіны ў якасці назіральніка ў МС, але папярэдзіў, што гэты крок зусім не азначае далейшага ўступлення ў Еўразійскі саюз. Пры гэтым у Маскве неаднаразова нагадвалі, што Украіна можа атрымаць усе выгады ад супрацоўніцтва з МС толькі пры ўмове паўнацэннага членства. У адказ Кіеў прыдумаў асаблівы фармат супрацоўніцтва "3 +1", які пакідае магчымасць для далейшага збліжэння з ЕС.
У сувязі з гэтым дырэктар Інстытута эканомікі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі доктар эканамічных навук, прафесар Аляксей Дайнека заўважыў, што прадугледжваецца два магчымыя варыянты развіцця падзей па лініі Мытны саюз - Украіна - Еўрапейскі саюз. "Украіна хоча ў ЕС і бачыць там перспектывы для сябе. Але калі яна возьме курс на цесную інтэграцыю з ЕС, у такім выпадку Мытны саюз будзе выбудоўваць з ёй адносіны, як і з любой іншай краінай - членам ЕС" , - сказаў ён. Пры гэтым Аляксей Дайнека звярнуў увагу на тое, што ўступленне ў ЕС - працяглы працэс, цяпер размова ідзе толькі аб асацыяваным членстве рэспублікі. Пакуль Украіна не будзе па многіх жорсткім параметрах эканамічнага характару адпавядаць патрабаванням, паўнапраўным членам Еўрасаюза ёй не стаць. У той жа час пры ўступленні Украіны ў МС на яе адразу пачнуць пашырацца пагадненні па Зоне свабоднага гандлю, якія дзейнічаюць у гэтым інтэграцыйным аб'яднанні.
Акрамя таго, як справядліва заўважыў кіраўнік украінскага ўрада Мікалай Азараў, пры далучэнні да ЕС краіна сутыкнецца з большай колькасцю абмежаванняў, чым пры ўступленні ў МС. А далучэнне да Мытнага саюза прадугледжвае шэраг прэферэнцый: гэта і аднаўленне вытворчых ланцужкоў часоў СССР, і магчымасць куплі нафты і газу па зніжаных цэнах (калі Расія пойдзе на ўступкі ў выглядзе новага газавага кантракта і зняцця экспартных пошлін на нафту для Украіны), і поўнае адкрыццё рынку МС без абмежаванняў. Усё гэта дасць штуршок росту пэўных сфер вытворчасці, што ў сваю чаргу зменшыць беспрацоўе і, адпаведна, павялічыць даходы насельніцтва і бюджэту.
"Безумоўна, тут адыгрываюць ролю кан'юнктурныя моманты: сёння Украіну не задавальняе цана на газ у Расіі, у той час як у ЕС ёй далі нейкія абнадзейлівыя абяцанні. Але трэба глядзець на доўгатэрміновую перспектыву. Першапачаткова Украіна - славянскае дзяржава, і яе месца ў блоку славянскіх краін. Наколькі камфортна ёй будзе ў ЕС, пакажа час. А вось з Мытным саюзам Украіна цяпер гатова інтэгравацца ў большай ступені", - падкрэсліў Аляксей Дайнека.
На думку субяседніка, разнахуткасная інтэграцыя на прасторы СНД прадыктавана жыццём: аб'ектыўна постсавецкія краіны падышлі да яе з рознай ступенню развіцця эканомік, неаднолькавым забеспячэннем рэсурсамі і даволі рознымі задачамі ў сацыяльна-эканамічным развіцці. У такім выпадку інтэграцыя краін на адным узроўні выключана. Пры гэтым самая высокая ступень інтэграванасці на прасторы СНД характэрна сёння для Беларусі і Расіі, якіх аб'ядноўвае Саюзная дзяржава. "Так склалася гістарычна. Акрамя таго, Расія заўсёды была для нашай краіны крыніцай пастаўкі энергарэсурсаў - па той цане, якая нас задавальняе", - адзначыў субяседнік.
Ён нагадаў, што за апошнія чатыры гады па шэрагу таварных пазіцый беларускія прадпрыемствы нарасцілі сваю прысутнасць на расійскім рынку. Найбольшае павелічэнне ўдзельнай вагі беларускай прадукцыі ў расійскім імпарце адбылося па мясу птушкі, малаку і маслу сметанковаму, вырабах з мяса, грузавых аўтамабілях.
Далей - да беларуска-расійскай "двойкі" далучыўся Казахстан, што стала асновай для фарміравання Мытнага саюза. У рамках МС з 1 ліпеня 2011 года былі адменены ўсе віды кантролю на беларуска-расійскай і расійска-казахстанскай граніцах, што значна спрасціла ўмовы ажыццяўлення гандлёвай дзейнасці. У выніку ў 2011 годзе экспарт Беларусі ў краіны МС павялічыўся на 45,7 працэнта, што з'яўляецца вельмі значным на фоне крызісных працэсаў у глабальнай эканоміцы, а ў 2012 годзе ўзаемныя пастаўкі ў МС прадаўжалі ўзрастаць, што прывяло да росту беларускага экспарту ў гэтым напрамку на 12,6 працэнта. Акрамя таго, нягледзячы на падзенне тэмпаў росту агульнага аб'ёму экспарту тавараў Беларусі за студзень-жнівень 2013 года, экспарт на рынак краін МС прадаўжае расці, і яго тэмп склаў 104,8 працэнта.
Да ліку прагназуемых эканамічных перспектыў на прасторы СНД эксперты адносяць магчымасць уступлення новых краін ва ўжо існуючыя інтэграцыйныя аб'яднанні (Мытны саюз, АЭП). Напрыклад, не так даўно аб намеры далучыцца да МС і ўдзельнічаць у далейшым фарміраванні Еўразійскага эканамічнага саюза заявіў Прэзідэнт Арменіі Серж Саргсян. У сувязі з гэтым Аляксей Дайнека заўважыў, што для далучэння да МС іншых краін галоўнае значэнне маюць іх параметры эканамічнага развіцця. Далучэнне краін з больш нізкім узроўнем развіцця можа ўнесці ў фарміраванне АЭП пэўны дысбаланс. Тут адыгрывае ролю і ВУП на душу насельніцтва, і ўзровень заработнай платы, і дэфіцыт бюджэту, і інфляцыя. "Таму для пачатку краіны павінны ацаніць свае магчымасці і тое, наколькі арганічна яны ўпішуцца ў эканамічны блок. У адваротным выпадку яны таксама могуць інтэгравацца, але на пэўных умовах, напрыклад, на правах асацыяваных членаў. Адной палітычнай заявы тут мала", - падкрэсліў ён .
Аляксей Дайнека таксама закрануў тэму інтэграцыі інтэграцый, аб якой апошнім часам гаворыцца асабліва шмат. Ён адзначыў, што ў сучасным свеце ўсё часцей аб'ядноўваюцца не асобныя вытворчыя магутнасці, прадпрыемствы або краіны. Паміж сабой канкурыруюць цэлыя блокі краін, што звязана з імкненнем да манапалізацыі рынкаў і сферы вытворчай дзейнасці. "Мне інтэграцыя інтэграцый на постсавецкай прасторы бачыцца як процівага Паўночнаамерыканскаму блоку і блоку краін ЕС у сферы эканомікі. Калі краіны Еўра-Азіяцкага блока сапраўды аб'яднаюцца (будзе створаны Еўразійскі эканамічны саюз. - Заўвага. БЕЛТА ) і да яго, магчыма, падключыцца Кітай, які інтэнсіўна развіваецца, з'явіцца вельмі магутнае аб'яднанне, якое ахопіць рынкі ад Беларусі да Кітая. Сёння ў сусветнай эканоміцы размова ідзе аб аднаполюснай сістэме, сфарміраванай ЗША, і гэта дае Амерыцы магчымасць уздзейнічаць на іншыя краіны сваёй эканамічнай магутнасцю, дыктаваць ім свае ўмовы. Еўразійскі эканамічны саюз зможа стаць добрай процівагай ЗША. Дзякуючы гэтаму сусветная эканоміка будзе развівацца збалансавана, сацыяльныя даброты і рэсурсы будуць размеркаваны ва ўсім свеце больш справядліва і раўнамерна", - сказаў субяседнік.
На яго думку, у такіх умовах у Еўрапейскага саюза не будзе іншага варыянта, як інтэгравацца з Еўразійскім саюзам. "У перспектыве гэтыя два аб'яднанні будуць несувымерныя адзін з адным па сваіх маштабах і параметрах. У Еўропе гэта разумеюць, і, бачачы такія перспектывы, пэўныя краіны, якія ў іх не зацікаўлены, уключаюць рычагі процідзеяння развіццю Еўразійскай саюза", - падкрэсліў Аляксей Дайнека.
З усяго сказанага можна зрабіць некалькі вывадаў. Так, нягледзячы на перыядычна ўзнікаючыя супярэчнасці паміж дзяржавамі - удзельніцамі СНД, існаванне Садружнасці, відавочна, садзейнічае зніжэнню канфліктнасці на постсавецкай прасторы, таму што дапамагае больш аператыўна вырашаць пытанні ў двухбаковым і шматбаковым парадку. Пры гэтым немалаважна жаданне краін больш ці менш актыўна ўдзельнічаць у інтэграцыйных працэсах і вызначаць для сябе прыярытэты, аб чым сведчыць іх удзел у розных эканамічных блоках. Канкрэтныя бонусы абяцае дзяржавам далучэнне да Мытнага саюза, што станоўча адбіваецца на іх эканоміцы, у многім аблягчае вядзенне гандлю і бізнесу. Акрамя таго, плюсам з'яўляецца існаванне свабоднай сацыяльнай прасторы і бязвізавага рэжыму паміж асноўнымі ўдзельнікамі інтэграцыі на прасторы Садружнасці, а таксама магчымасць рэалізацыі культурных, навуковых і адукацыйных праектаў.
