У апошнія гады тэма змянення клімату не страчвае сваёй
актуальнасці. У Беларусі таксама назіраюцца значныя анамаліі ва ўмовах
надвор'я. Мы бачым гэта па нехарактэрна цёплых месяцах восені, калі
сярэдняя тэмпература паветра перавышае шматгадовыя нормы. З чым звязаны
гэтыя змяненні і ці з'яўляюцца яны часткай доўгатэрміновага трэнда?
Спецыялісты Рэспубліканскага цэнтра па гідраметэаралогіі, кантролі
радыеактыўнага забруджвання і маніторынгу навакольнага асяроддзя
Мінпрыроды расказалі карэспандэнту БЕЛТА, чаго чакаць ад такіх
кліматычных трансфармацый, як яны паўплываюць на аграпрамысловы
комплекс, прынясуць плюсы ці мінусы для ўраджайнасці і сельскай
гаспадаркі ў цэлым.
Змяншэнне кліматычнай зімы і павелічэнне цёплага перыяду года
Паводле слоў начальніка аддзела вывучэння змяненняў клімату службы метэаралагічнага і кліматычнага маніторынгу, фонду даных Белгідрамета Вольгі Бакланавай, за апошнія дзесяцігоддзі назіраюцца ўстойлівыя тэндэнцыі, якія сведчаць аб змяненні клімату на тэрыторыі Беларусі. "Апошняе дзесяцігоддзе (2015-2024 гады) з сярэдняй тэмпературай 8,3 градуса было цяплейшым за любое з папярэдніх. А сярэдняя тэмпература паветра апошніх пяці гадоў (2020-2024 гады) склала 8,4 градуса. Асабліва вылучаюцца 2020 год і 2024 год, якія сталі самымі цёплымі за ўсю гісторыю метэаназіранняў (9,1 і 9,5 градуса адпаведна)", - расказала яна.
"Наша краіна патэнцыяльна слабаабароненая пры неспрыяльных змяненнях клімату, і павышэнне тэмпературы паветра ў Беларусі прыводзіць да шэрага прыкметных і ўсё больш значных наступстваў, як станоўчых, так і адмоўных. Змяншаецца працягласць кліматычнай зімы ў сярэднім на 5-8 дзён, на 3-7 дзён павялічваецца працягласць цёплага перыяду года. За апошнія дзесяць гадоў (2015-2024 гады) павялічыўся вегетацыйны перыяд, у сярэднім па краіне на 5-14 дзён. Назіраецца змяншэнне працягласці ацяпляльнага перыяду, у сярэднім па краіне ён зменшыўся на чацвёра сутак. Павышаныя тэмпературы першых вясенніх месяцаў прыводзяць да больш ранняга сходу снежнага покрыва і пераходу тэмпературы паветра цераз нуль градусаў у бок павышэння. Гэты пераход стаў адбывацца больш як на два тыдні раней у параўнанні з папярэднім перыядам (1961-1990 гады). Павялічыліся перыяды вегетацыі і актыўнай вегетацыі раслін. А колькасць дзён са снежным покрывам зменшылася на 10-15 дзён", - падкрэсліла Вольга Бакланава.
Як спёка ўплывае на здароўе, ураджай і водныя рэсурсы Беларусі?
Субяседніца таксама звярнула ўвагу, што на фоне росту сярэднямесячнай тэмпературы паветра адзначаецца павелічэнне колькасці гарачых дзён, калі максімальная тэмпература паветра павышаецца да плюс 25 градусаў і вышэй. У сярэднім па краіне адзначалася ад 36 да 71 гарачага дня з такой тэмпературай пры сярэднім шматгадовым значэнні 44 дні.
"Пачасціліся выпадкі моцнай спёкі, калі максімальная тэмпература паветра дасягае адзнакі плюс 35 градусаў і вышэй. Такое павышэнне тэмпературы паветра з'яўляецца небяспечнай гідраметэаралагічнай з'явай. У асобныя гады колькасць дзён з тэмпературай паветра плюс 35 градусаў і вышэй дасягае 5-16 дзён і адзначаецца пераважна па ўсходзе і паўднёвым усходзе Беларусі, аднак такая высокая тэмпература паветра адзначаецца не штогод", - дадала начальнік аддзела вывучэння змяненняў клімату Белгідрамета.
Вольга Бакланава растлумачыла, што такая з'ява, як хвалі цяпла, да 1989 года паўтаралася ў сярэднім 5 разоў у дзесяць гадоў, а пачынаючы з перыяду пацяплення паўтаральнасць іх склала ў сярэднім 6-7 разоў у дзесяць гадоў. "Назіраецца павелічэнне паўтаральнасці, працягласці і інтэнсіўнасці гэтай з'явы. Цяпер сярэдняя працягласць асобнай хвалі цяпла на тэрыторыі Беларусі складае 7-8 дзён. У час гэтых перыядаў пагаршаецца стан здароўя людзей, расце колькасць лясных пажараў, зніжаецца ўраджайнасць сельскагаспадарчых культур, адбываецца забруджванне водных рэсурсаў", - рэзюмавала супрацоўнік Белгідрамета.
Змяненні клімату мяняюць характар і размеркаванне ападкаў
Паводле слоў Вольгі Бакланавай, статыстычны аналіз выпадзення ападкаў паказвае, што гадавая сума ападкаў за два паслядоўныя перыяды (да пацяплення і пасля) змянілася нязначна. "Нягледзячы на адсутнасць значных адхіленняў у характары выпадзення ападкаў у сярэднім за перыяд змянення клімату, адзначаецца істотная зменлівасць з году ў год, а таксама значна змяняецца ўнутрыгадавое размеркаванне ападкаў: у халодны перыяд года сума павялічваецца, а ў асобныя месяцы цёплага перыяду адзначаецца зніжэнне колькасці. Расце доля вадкіх ападкаў у зімовы перыяд. Аналіз выпадзення ападкаў па асобных гадах паказвае іх экстрэмальнасць: частыя засушлівыя перыяды чаргуюцца з залішне вільготнымі", - адзначыла яна.
У сярэднім за апошняе трыццацігоддзе ў цёплы перыяд недабор ападкаў адзначаецца ў красавіку, чэрвені, жніўні і верасні - у краіне іх выпала адпаведна 89 працэнтаў, 90 працэнтаў, 83 працэнты і 92 працэнты ад нормы, канкрэтызавала Вольга Бакланава. "У халодны перыяд больш за норму ападкаў назіралася са студзеня па сакавік (108 працэнтаў, 115 працэнтаў і 106 працэнтаў) адпаведна. Сутачны максімум ападкаў з мая па верасень можа дасягаць 60-100 мм і больш, у халодны перыяд ападкі менш інтэнсіўныя і сутачны максімум знаходзіцца ў межах 15-45 мм. Павелічэнне сутачных максімумаў ападкаў у цёплы перыяд года мае тэндэнцыю да іх росту і мае ў асноўным лакальны характар, яны выпадаюць вельмі нераўнамерна па тэрыторыі, з кастрычніка па красавік ападкі менш лакалізаваныя, чым у цёплы перыяд. Неспрыяльныя ападкі ў цёплы перыяд года назіраюцца практычна штогод. Яны адносна роўнаверагодныя на ўсёй тэрыторыі краіны. За апошняе трыццацігоддзе паўтаральнасць ападкаў з сутачнай сумай больш за 30 мм у сярэднім можа назірацца ад трох да пяці выпадкаў за год. Калі за 12 гадзін або больш кароткі прамежак часу выпадае не менш за 50 мм ападкаў, то дажджы лічацца небяспечнымі. У асобных пунктах такія дажджы назіраюцца параўнальна рэдка, але ў цэлым па краіне такія дажджы бываюць штогод, часам нават некалькі разоў у год (напрыклад, у бягучым годзе адзначалася некалькі такіх выпадкаў)", - аргументавала супрацоўнік Белгідрамета.
Да небяспечных метэаралагічных з'яў яна аднесла замаразкі і засушлівыя з'явы, якія ўяўляюць найбольшую небяспеку для сельскай гаспадаркі. "За апошнія 30 гадоў паўтаральнасць засушлівых з'яў пачасцілася. У краіне адзначаюцца засушлівыя ўмовы на працягу двух і больш месяцаў у перыяд актыўнай вегетацыі раслін. Найбольш часта глебавая засуха назіраецца ў паўднёвым рэгіёне Беларусі, што звязана з больш высокім тэмпературным рэжымам і больш лёгкімі па механічным саставе глебамі", - заявіла Вольга Бакланава.
Якім культурам спрыяльны рост тэмпературы, а якім шкодны?
Начальнік службы гідралогіі і аграметэаралогіі Белгідрамета Кацярына Істоміна расказала, што змяненне клімату мае як пазітыўныя наступствы, так і некаторы адмоўны ўплыў на сельскагаспадарчую вытворчасць. "Пакуль існуючая тэндэнцыя росту тэмпературы спрыяльная для развіцця большасці культур - раней спеюць збожжавыя, з'явілася больш магчымасцей для сяўбы прамежкавых культур, за кошт якіх папаўняецца кармавая база. Пры гэтым шэраг культур, у прыватнасці бульба, лён, з агародніны - капуста белакачанная, для якіх высокія летнія тэмпературы і павелічэнне засушлівасці шкодныя, трапляюць у крыху горшыя ўмовы. Мэтазгодна павелічэнне долі цеплалюбівых і засухаўстойлівых культур. За апошнія гады значна павялічыліся пасяўныя плошчы кукурузы на зерне, азімага ячменю. У паўднёвых абласцях штогод праводзіцца пасеў соі, пашырыліся пасевы сланечніка, агародніннага гарошку, цукровай кукурузы, спаржавай фасолі. Асвоена вырошчванне ранніх цеплалюбівых сартоў бульбы", - растлумачыла начальнік службы гідралогіі і аграметэаралогіі.
Акрамя таго, перспектыўна развіццё садаводства. "Усё большую цікавасць выклікае вырошчванне зусім нетрадыцыйных для Беларусі культур, напрыклад кавуноў і вінаграду", - падкрэсліла Кацярына Істоміна.
Настасся КАЗЛОВА,
БЕЛТА.-0-
Змяншэнне кліматычнай зімы і павелічэнне цёплага перыяду года
Паводле слоў начальніка аддзела вывучэння змяненняў клімату службы метэаралагічнага і кліматычнага маніторынгу, фонду даных Белгідрамета Вольгі Бакланавай, за апошнія дзесяцігоддзі назіраюцца ўстойлівыя тэндэнцыі, якія сведчаць аб змяненні клімату на тэрыторыі Беларусі. "Апошняе дзесяцігоддзе (2015-2024 гады) з сярэдняй тэмпературай 8,3 градуса было цяплейшым за любое з папярэдніх. А сярэдняя тэмпература паветра апошніх пяці гадоў (2020-2024 гады) склала 8,4 градуса. Асабліва вылучаюцца 2020 год і 2024 год, якія сталі самымі цёплымі за ўсю гісторыю метэаназіранняў (9,1 і 9,5 градуса адпаведна)", - расказала яна.
"Наша краіна патэнцыяльна слабаабароненая пры неспрыяльных змяненнях клімату, і павышэнне тэмпературы паветра ў Беларусі прыводзіць да шэрага прыкметных і ўсё больш значных наступстваў, як станоўчых, так і адмоўных. Змяншаецца працягласць кліматычнай зімы ў сярэднім на 5-8 дзён, на 3-7 дзён павялічваецца працягласць цёплага перыяду года. За апошнія дзесяць гадоў (2015-2024 гады) павялічыўся вегетацыйны перыяд, у сярэднім па краіне на 5-14 дзён. Назіраецца змяншэнне працягласці ацяпляльнага перыяду, у сярэднім па краіне ён зменшыўся на чацвёра сутак. Павышаныя тэмпературы першых вясенніх месяцаў прыводзяць да больш ранняга сходу снежнага покрыва і пераходу тэмпературы паветра цераз нуль градусаў у бок павышэння. Гэты пераход стаў адбывацца больш як на два тыдні раней у параўнанні з папярэднім перыядам (1961-1990 гады). Павялічыліся перыяды вегетацыі і актыўнай вегетацыі раслін. А колькасць дзён са снежным покрывам зменшылася на 10-15 дзён", - падкрэсліла Вольга Бакланава.
Як спёка ўплывае на здароўе, ураджай і водныя рэсурсы Беларусі?
Субяседніца таксама звярнула ўвагу, што на фоне росту сярэднямесячнай тэмпературы паветра адзначаецца павелічэнне колькасці гарачых дзён, калі максімальная тэмпература паветра павышаецца да плюс 25 градусаў і вышэй. У сярэднім па краіне адзначалася ад 36 да 71 гарачага дня з такой тэмпературай пры сярэднім шматгадовым значэнні 44 дні.
"Пачасціліся выпадкі моцнай спёкі, калі максімальная тэмпература паветра дасягае адзнакі плюс 35 градусаў і вышэй. Такое павышэнне тэмпературы паветра з'яўляецца небяспечнай гідраметэаралагічнай з'явай. У асобныя гады колькасць дзён з тэмпературай паветра плюс 35 градусаў і вышэй дасягае 5-16 дзён і адзначаецца пераважна па ўсходзе і паўднёвым усходзе Беларусі, аднак такая высокая тэмпература паветра адзначаецца не штогод", - дадала начальнік аддзела вывучэння змяненняў клімату Белгідрамета.
Вольга Бакланава растлумачыла, што такая з'ява, як хвалі цяпла, да 1989 года паўтаралася ў сярэднім 5 разоў у дзесяць гадоў, а пачынаючы з перыяду пацяплення паўтаральнасць іх склала ў сярэднім 6-7 разоў у дзесяць гадоў. "Назіраецца павелічэнне паўтаральнасці, працягласці і інтэнсіўнасці гэтай з'явы. Цяпер сярэдняя працягласць асобнай хвалі цяпла на тэрыторыі Беларусі складае 7-8 дзён. У час гэтых перыядаў пагаршаецца стан здароўя людзей, расце колькасць лясных пажараў, зніжаецца ўраджайнасць сельскагаспадарчых культур, адбываецца забруджванне водных рэсурсаў", - рэзюмавала супрацоўнік Белгідрамета.
Змяненні клімату мяняюць характар і размеркаванне ападкаў
Паводле слоў Вольгі Бакланавай, статыстычны аналіз выпадзення ападкаў паказвае, што гадавая сума ападкаў за два паслядоўныя перыяды (да пацяплення і пасля) змянілася нязначна. "Нягледзячы на адсутнасць значных адхіленняў у характары выпадзення ападкаў у сярэднім за перыяд змянення клімату, адзначаецца істотная зменлівасць з году ў год, а таксама значна змяняецца ўнутрыгадавое размеркаванне ападкаў: у халодны перыяд года сума павялічваецца, а ў асобныя месяцы цёплага перыяду адзначаецца зніжэнне колькасці. Расце доля вадкіх ападкаў у зімовы перыяд. Аналіз выпадзення ападкаў па асобных гадах паказвае іх экстрэмальнасць: частыя засушлівыя перыяды чаргуюцца з залішне вільготнымі", - адзначыла яна.
У сярэднім за апошняе трыццацігоддзе ў цёплы перыяд недабор ападкаў адзначаецца ў красавіку, чэрвені, жніўні і верасні - у краіне іх выпала адпаведна 89 працэнтаў, 90 працэнтаў, 83 працэнты і 92 працэнты ад нормы, канкрэтызавала Вольга Бакланава. "У халодны перыяд больш за норму ападкаў назіралася са студзеня па сакавік (108 працэнтаў, 115 працэнтаў і 106 працэнтаў) адпаведна. Сутачны максімум ападкаў з мая па верасень можа дасягаць 60-100 мм і больш, у халодны перыяд ападкі менш інтэнсіўныя і сутачны максімум знаходзіцца ў межах 15-45 мм. Павелічэнне сутачных максімумаў ападкаў у цёплы перыяд года мае тэндэнцыю да іх росту і мае ў асноўным лакальны характар, яны выпадаюць вельмі нераўнамерна па тэрыторыі, з кастрычніка па красавік ападкі менш лакалізаваныя, чым у цёплы перыяд. Неспрыяльныя ападкі ў цёплы перыяд года назіраюцца практычна штогод. Яны адносна роўнаверагодныя на ўсёй тэрыторыі краіны. За апошняе трыццацігоддзе паўтаральнасць ападкаў з сутачнай сумай больш за 30 мм у сярэднім можа назірацца ад трох да пяці выпадкаў за год. Калі за 12 гадзін або больш кароткі прамежак часу выпадае не менш за 50 мм ападкаў, то дажджы лічацца небяспечнымі. У асобных пунктах такія дажджы назіраюцца параўнальна рэдка, але ў цэлым па краіне такія дажджы бываюць штогод, часам нават некалькі разоў у год (напрыклад, у бягучым годзе адзначалася некалькі такіх выпадкаў)", - аргументавала супрацоўнік Белгідрамета.
Да небяспечных метэаралагічных з'яў яна аднесла замаразкі і засушлівыя з'явы, якія ўяўляюць найбольшую небяспеку для сельскай гаспадаркі. "За апошнія 30 гадоў паўтаральнасць засушлівых з'яў пачасцілася. У краіне адзначаюцца засушлівыя ўмовы на працягу двух і больш месяцаў у перыяд актыўнай вегетацыі раслін. Найбольш часта глебавая засуха назіраецца ў паўднёвым рэгіёне Беларусі, што звязана з больш высокім тэмпературным рэжымам і больш лёгкімі па механічным саставе глебамі", - заявіла Вольга Бакланава.
Якім культурам спрыяльны рост тэмпературы, а якім шкодны?
Начальнік службы гідралогіі і аграметэаралогіі Белгідрамета Кацярына Істоміна расказала, што змяненне клімату мае як пазітыўныя наступствы, так і некаторы адмоўны ўплыў на сельскагаспадарчую вытворчасць. "Пакуль існуючая тэндэнцыя росту тэмпературы спрыяльная для развіцця большасці культур - раней спеюць збожжавыя, з'явілася больш магчымасцей для сяўбы прамежкавых культур, за кошт якіх папаўняецца кармавая база. Пры гэтым шэраг культур, у прыватнасці бульба, лён, з агародніны - капуста белакачанная, для якіх высокія летнія тэмпературы і павелічэнне засушлівасці шкодныя, трапляюць у крыху горшыя ўмовы. Мэтазгодна павелічэнне долі цеплалюбівых і засухаўстойлівых культур. За апошнія гады значна павялічыліся пасяўныя плошчы кукурузы на зерне, азімага ячменю. У паўднёвых абласцях штогод праводзіцца пасеў соі, пашырыліся пасевы сланечніка, агародніннага гарошку, цукровай кукурузы, спаржавай фасолі. Асвоена вырошчванне ранніх цеплалюбівых сартоў бульбы", - растлумачыла начальнік службы гідралогіі і аграметэаралогіі.
Акрамя таго, перспектыўна развіццё садаводства. "Усё большую цікавасць выклікае вырошчванне зусім нетрадыцыйных для Беларусі культур, напрыклад кавуноў і вінаграду", - падкрэсліла Кацярына Істоміна.
Настасся КАЗЛОВА,
БЕЛТА.-0-
