У Беларусі на дзяржаўным узроўні заснаваны Дзень спажыўца - 15 сакавіка. Напярэдадні гэтай даты ў Міністэрстве антыманапольнага рэгулявання і гандлю яшчэ раз нагадалі, як абараніць свае правы, і падзяліліся інфармацыяй, якую карысна ведаць кожнаму, каб не ўвялі ў зман нядобрасумленныя прадаўцы. Карысныя рэкамендацыі дала ў час прэс-канферэнцыі начальнік упраўлення абароны правоў спажыўцоў і кантролю за рэкламай МАРГ Іна Гаўрыльчык.
Абарона дзяржавы
Паводле яе слоў, абарону правоў спажыўцоў можна падзяліць на тры значныя блокі. Першы - дзяржаўная абарона. Тут задзейнічаны розныя міністэрствы, уключаючы МАРГ, які выконвае каардынуючую функцыю. Але ў першую чаргу трэба звяртацца ў мясцовыя выканаўчыя і распарадчыя органы па месцы парушэння правоў. Напрыклад, парушэнне адбылося ў магазіне ў Гродне, значыць, трэба ісці ў Гродзенскі гарвыканкам, калі на тэрыторыі нейкага раёна - у адпаведны райвыканкам. У кожным гар- і райвыканкаме ёсць упаўнаважаны па абароне правоў спажыўцоў, які абавязаны аказаць садзейнічанне.
Мясцовыя органы ўлады ўпаўнаважаны разглядаць звароты грамадзян у адпаведнасці з заканадаўствам, гэта значыць адказваць на ўсе пастаўленыя пытанні, разбірацца ў сітуацыі, прымаць неабходныя меры, выносіць прадпісанні парушальнікам, звяртацца ў суд з іскам аб абароне спажыўца. "Гэта значыць, калі парушаны спажывецкія правы і не ўдалося вырашыць пытанне ў дасудовым парадку, то вы маеце права звярнуцца ў выканкам і папрасіць, каб там склалі іскавую заяву ў суд. Такая дапамога аказваецца бясплатна. Спажывец прад'яўляе ў выканкам усе існуючыя дакументы, пацвярджэнне парушэння яго правоў, а выканкам складае іскавую заяву і падае яе ў суд", - зрабіла акцэнт прадстаўнік МАРГ. Акрамя таго, у кожным выканкаме штотыдзень праводзіцца гарачая лінія, на якую спажывец можа патэлефанаваць і атрымаць кансультацыю.
"Калі чалавек не згодны з вынікамі разгляду яго звароту або лічыць, што яго правы ўсё ж такі былі не абаронены, ён мае права абскардзіць адказ у аблвыканкаме ці Мінгарвыканкаме (калі да гэтага звяртаўся ў адміністрацыю раёна Мінска). Калі і з гэтым адказам не згодны, то ён мае права звярнуцца ў Міністэрства антыманапольнага рэгулявання і гандлю", - адзначыла Іна Гаўрыльчык.
Абараняць правы спажыўцоў могуць таксама розныя дзяржаўныя органы ў адпаведнасці са сваёй кампетэнцыяй. Напрыклад, калі парушаны правы ў сферы турыстычных паслуг, то трэба звяртацца ў Міністэрства спорту і турызму, у галіне перавозак аўтамабілямі таксі - у Міністэрства транспарту і камунікацый, у сферы банкаўскіх паслуг - у Нацыянальны банк.
Грамадская абарона
Як адзначыла прадстаўнік МАРГ, інстытут грамадскай абароны ў Беларусі развіты вельмі добра. "У нашай краіне працуе больш за 20 грамадскіх аб'яднанняў спажыўцоў. Грамадская абарона ажыццяўляецца на бязвыплатнай аснове. Аднак спажыўцу можа быць прапанавана ўступіць у члены грамадскага аб'яднання, плаціць узнос і атрымліваць на рэгулярнай аснове кансультацыйную і іншую дапамогу", - звярнула ўвагу яна.
Судовая абарона
Любы спажывец можа звярнуцца ў суд за абаронай сваіх правоў, калі не ўдалося вырашыць пытанне ў пералічаных інстанцыях. "Але чалавек можа наогул не звяртацца ў дзяржаўныя органы і грамадскія аб'яднанні, а самастойна пайсці ў суд за абаронай", - дадала Іна Гаўрыльчык.
Спажыўцы вызвалены ад дзяржаўнай пошліны пры падачы іскавай заявы ў суд для абароны сваіх правоў. "Людзі не павінны несці дадатковую фінансавую нагрузку ў сувязі з тым, што былі парушаны іх законныя правы і інтарэсы", - упэўнены ў МАРГ.
Калі правата спажыўца прызнана судом і пацверджаны факт парушэння правоў, суд, акрамя іншага, спаганяе з парушальніка штраф у памеры 100 працэнтаў сумы, прысуджанай на карысць спажыўца. "Як паказвае практыка, парушальнікі нясуць вялікія расходы, калі ў дасудовым парадку не вырашылі спажывецкае пытанне. Прывяду прыклад. Чалавеку прадалі булачку не па той цане, што была на цэнніку. Гэта парушэнне. Прадавец павёў сябе некарэктна, абвінаваціў пакупніка, што той недагледзеў цану. Але спажывец зафіксаваў на фатаграфіі цэннік, захаваў чэк і звярнуўся ў суд. У выніку гэта булачка каштавала прадаўцу прыкладна Br200. А здавалася б, пытанне так проста вырашалася, усяго толькі трэба было пералічыць на касе і прадаць булачку па цане з цэнніка", - сказала Іна Гаўрыльчык.
Што неабходна ведаць пакупнікам
Прадстаўнік МАРГ растлумачыла, у якіх выпадках адмова прадаўца прымаць назад тавар з недахопамі з'яўляецца неправамернай. "Калі ў пакупніка праз месяц-тры ці нават праз паўгода выявіўся недахоп у тавары, ён прыходзіць да прадаўца, а той яму гаворыць: "Усё, вы не можаце здаць няякасны тавар, таму што мінула 14 дзён". Але гэта няпраўда. Тэрмін 14 дзён устаноўлены для таго, каб спажывец мог (з пэўнымі ўмовамі) вярнуць якасны тавар, калі ён вырашыў, што гэты тавар яму не падыходзіць па нейкіх прычынах, ён яму аказаўся не патрэбны ці, напрыклад, падарылі такі ж", - звярнула ўвагу яна.
Няякасны тавар можа быць здадзены на працягу гарантыйнага тэрміну. А калі гарантыйны тэрмін складае менш за два гады, то на працягу двух гадоў. "Напрыклад, вы насілі абутак, праз паўгода выявіўся недахоп. Хоць гарантыйны тэрмін складаў, напрыклад, усяго месяц, вы маеце права звярнуцца да прадаўца", - растлумачыла Іна Гаўрыльчык.
Калі пакупнік прыходзіць да прадаўца з прэтэнзіяй, што ў тэхнічна складаным тавары ёсць недахоп, прадавец нярэдка перанакіроўвае ў рамонтную арганізацыю. "А на самай справе гэта таксама няправільна. У законе аб абароне правоў спажыўцоў гаворыцца аб тым, што пакупнік па сваім выбары можа звярнуцца або да прадаўца, або ў рамонтную арганізацыю, або да пастаўшчыка. Важна аб гэтым ведаць", - зрабіла акцэнт начальнік упраўлення.
Апошнім часам распаўсюджанай праблемай стала навязванне дадатковых платных паслуг. "Спажыўцам прапануюць заключыць дагавор, напрыклад, на пашыраную гарантыю на тэхнічна складаныя тавары (халадзільнікі, ЗВЧ-печы, пральныя машыны і гэтак далей). Некаторыя прадаўцы наогул не саромеюцца і гавораць: без пашыранай гарантыі не прададзім тавар па акцыйнай цане. Гэта адкрытае парушэнне заканадаўства аб абароне правоў спажыўцоў. Тут спажыўцу важна разумець, што на такі тавар ужо ўстаноўлены гарантыйны тэрмін, у час якога можна прад'явіць прэтэнзію. А пашыраная гарантыя распаўсюджваецца не на ўсе выпадкі паломкі тавару, акрамя таго, верагодна, што вам наогул дагавор не спатрэбіцца, таму што тавар якасны, а грошы за дадатковую паслугу вы вярнуць ужо цалкам не зможаце. Пры скасаванні дагавора фактычна панесеныя выканаўцам паслугі затраты будуць вылічаны. Таму трэба дакладна ацэньваць, ці на самай справе вам патрэбны дагавор аб пашыранай гарантыі", - параіла Іна Гаўрыльчык.
Па якіх пытаннях часцей звяртаюцца спажыўцы
Прадстаўнік МАРГ падзялілася данымі, якія звароты паступалі за апошні год у міністэрства і мясцовыя органы ўлады. "На жаль, лідзіруючае месца па-ранейшаму займае сфера гандлю і жыллёва-камунальных паслуг. Усё больш у агульным аб'ёме становіцца скаргаў на інтэрнэт-магазіны, паколькі вельмі сур'ёзна пашырылася сфера інтэрнэт-гандлю, спажыўцы актыўна карыстаюцца магчымасцю рабіць пакупкі анлайн у мэтах эканоміі часу", - адзначыла яна.
Паводле яе слоў, рост зваротаў у 2022 годзе таксама звязаны з увядзеннем інтэрнэт-пляцоўкай Wildberries платнага вяртання тавараў. Як паведамлялася, былі прыняты меры для вырашэння сітуацыі, інтэрнэт-магазін вярнуў сродкі.
Валерыя ГАЎРЫЛАВА
