Сёння міжнародная супольнасць перажывае ўздзеянне мноства знешніх шокаў і крызісаў. Дзяржавы аб'ядноўваюцца ў эканамічныя саюзы для ўмацавання сваіх пазіцый у спаборніцтве з іншымі краінамі за рынкі збыту тавараў і паслуг. Мы бачым, як абвастраецца барацьба за валоданне кваліфікаванай рабочай сілай і саперніцтва за прыцягненне перадавых вытворчасцей і іншых відаў інвестыцый на сваю тэрыторыю.
У такіх умовах устойлівасць беларускай эканомікі магчыма толькі на аснове стабільнага эканамічнага росту, які трэба разглядаць як фактар самадастатковасці і канкурэнтаздольнасці нацыянальнай эканомікі, а таксама як адзіны спосаб выканання ў поўным аб'ёме сацыяльных абавязацельстваў беларускай дзяржавы, лічыць старшыня Пастаяннай камісіі па міжнародных справах Палаты прадстаўнікоў Андрэй Савіных.
У бліжэйшыя гады магчымасці вырвацца з пасткі нізкіх тэмпаў росту будзе перашкаджаць шэраг негатыўных знешніх праблем, у тым ліку запавольванне росту сусветнага попыту, эканамічныя санкцыі заходніх краін. Да негатыўных фактараў, якія толькі пачалі праяўляць сябе, адносіцца глабальны фінансавы і даўгавы крызіс, абвостраны пандэміяй COVID-19. Разам з усім светам Беларусь будзе праходзіць вельмі цяжкі перыяд глабальнага перафармаціравання сусветнай эканамічнай сістэмы.
Мяркуецца, што рацыянальным адказам на гэтыя глабальныя выклікі стане праграма сацыяльна-эканамічнага развіцця Беларусі на 2021-2025 гады. Ад паспяховасці і адэкватнасці нашых дзеянняў па рэалізацыі гэтай праграмы будзе ў канчатковым выніку залежаць дабрабыт беларускіх грамадзян, а, магчыма, і захаванне беларускай дзяржаўнасці.
Плануецца, што асноўныя напрамкі гэтай праграмы пасля разгляду на Усебеларускім народным сходзе будуць дэталізавацца і ўдакладняцца ўсімі структурамі дзяржавы, якія будуць адказваць за яе выкананне.
Я не буду агучваць палажэнні, якія ўжо змешчаны ў праграмных дакументах. Для гэтага лепш уважліва прачытаць першакрыніцу.
Адзначу толькі, што ў праграме змешчаны вывераныя і прадуманыя падыходы, якія могуць даць патрэбны сінэргетычны эфект пры ўмове паралельнага і збалансаванага дасягнення праграмных мэт. Але пра поспех мы зможам гаварыць, толькі калі зможам мабілізаваць патэнцыял нашага грамадства на яе выкананне, а таксама станем прымяняць падыходы, арыентаваныя на канчатковы вынік.
У сувязі з гэтым я хацеў бы выказаць некалькі меркаванняў, якія, з майго пункту гледжання, могуць уяўляць інтарэс.
Для паспяховай рэалізацыі праграмы неабходна пераасэнсаваць задачу павышэння канкурэнтаздольнасці не толькі на ўзроўні асобных відаў прадукцыі, але і сістэмы органаў дзяржаўнага кіравання і ўсёй эканомікі ў цэлым. Зыходным пунктам у гэтым руху могуць стаць наступныя азначэнні.
Канкурэнтная дзяржава (як комплекс дзяржорганаў, якія кіруюць эканамічнымі адносінамі) - гэта дзяржава, выдаткі на ўтрыманне якой і трансакцыйныя выдаткі для прадпрыемстваў у якой не вышэйшыя, а якасць дзяржаўных паслуг не ніжэйшая, чым у іншых дзяржавах - дзяржавах-суседзях або дзяржавах-канкурэнтах.
Канкурэнтаздольная эканоміка - гэта эканоміка, у якой сукупныя інфраструктурныя затраты прадпрыемстваў не вышэйшыя, чым у дзяржавах-канкурэнтах.
Калі мы паглядзім на ўвесь гаспадарчы комплекс і сістэму органаў дзяржаўнага кіравання з такога пункту гледжання, мы зможам убачыць шмат невідавочных праблем, якія стрымліваюць эканамічнае развіццё.
Акрамя таго, мадэрнізацыя - гэта, перш за ўсё, сацыякультурны працэс, які павінен пачынацца з планаў, нацэленых на змяненне каштоўнасцей грамадства, а таксама на падрыхтоўку новага сацыяльнага кантракта паміж вядучымі сацыяльнымі групамі, якія аказваюць уплыў на працэс выдзялення і кіравання матэрыяльнымі рэсурсамі.
Як уяўляецца, у папярэднія перыяды мадэрнізацыйныя намаганні часам завяршаліся няўдала або давалі нізкі рэзультат менавіта з-за недаўліку гэтых абставін.
Іншы важнейшы рэсурс, на які мы заўсёды звярталі мала ўвагі, - гэта давер. Упэўнены, яго можна лічыць самым недаацэненым фактарам эканамічнага развіцця, які мы маем. Я пісаў ужо, што мадэляванне ўмоў эканамічнага развіцця для Расіі паказала, што пры павышэнні ўзроўню даверу да паказчыка Нарвегіі рост расійскай эканомікі дасягае 30 працэнтаў за год. Гэта заканамернасць, упэўнены, характэрна і для нас.
Пры рэалізацыі праграмы нам трэба выяўляць і ўлічваць інтарэсы ўсіх сацыяльных груп, а таксама фарміраваць неабходны клімат даверу.
Для дасягнення гэтых мэт патрэбны розныя формы калектыўнага ўзаемадзеяння. Яны, напрыклад, могуць быць рэалізаваны ў форме публічнага дыялогу паміж бізнесам і дзяржорганамі пры падрыхтоўцы ведамасных нарматыўных інструкцый, аж да ўкаранення правіла кансэнсусу або медыяцыі з боку нейтральных структур, напрыклад, парламенцкіх камісій.
Гэта працаёмкі працэс, які трэба праводзіць пры захаванні ўмоўнай роўнасці бакоў, а гэта можа значна ўскладняць адміністрацыйнае кіраванне на пачатковым этапе. Але рабіць гэта неабходна, паколькі фарміраванне адзінага ўспрымання ўводзімых норм прынясе істотна больш важкі эфект у доўгатэрміновай перспектыве.
Але для фарміравання неабходнага ўзроўню даверу аднаго публічнага дыялогу мала. Спатрэбяцца яшчэ сфакусіраваныя намаганні дзяржорганаў на выкананні шэрага спецыфічных задач.
Перш за ўсё трэба ўмацоўваць незалежную, справядлівую і кампетэнтную судовую сістэму, якая будзе прымаць рашэнні па ўсіх спрэчках суб'ектаў гаспадарання, уключаючы нават самыя дробныя прыватныя прадпрыемствы. Дзяржава пры гэтым павінна забяспечыць на практыцы выкананне такіх судовых рашэнняў. У адваротным выпадку нават самыя эфектыўныя суды не акажуць патрэбнага ўздзеяння на ўмацаванне даверу.
Неабходна значна трансфармаваць накіраванасць дзейнасці праваахоўнай сістэмы адносна бізнесу. Трэба прызнаць, што ў гэтым кантэксце крымінальная палітыка - гэта вельмі важны фактар, які ўплывае на дзелавую актыўнасць. Ці ўлічвае яна ў поўнай меры рэаліі сучаснага эканамічнага жыцця або адлюстроўвае ўстарэлыя нормы савецкіх законаў, створаных для выкаранення прыватнага прадпрымальніцтва? На гэтым напрамку будзе недастаткова ўвесці прынцып эканамічнай адказнасці за эканамічныя злачынствы. Гэта, зразумела, вельмі важны і неабходны крок наперад. Але трэба будзе таксама правесці дасканалую рэвізію і вызначыць, што лічыцца эканамічным злачынствам, пры якіх абставінах мы можам гаварыць аб учыненні эканамічнага злачынства.
Важна ацаніць, якія практыкі выкарыстоўваюцца ў гэтай галіне. Ці не наносяць меры па выкрыцці правапарушэнняў большы ўрон для гаспадарчага жыцця, чым самі правапарушэнні для грамадства? Падчас сустрэч з выбаршчыкамі мне даводзілася абмяркоўваць сітуацыі, калі практыка выкрыцця правапарушэння ўносіла значную дэзарганізацыю ў работу самога прадпрыемства і вяла да банкруцтва, ахвярай чаго станавіўся працоўны калектыў і парадаксальным чынам сама дзяржава, якая пазбаўлялася падаткаў будучых перыядаў.
Трэба таксама вельмі ўважліва паглядзець, ці не ператвараюцца меры па барацьбе з эканамічнымі злачынствамі ў механізм атрымання адміністрацыйнай рэнты, напрыклад, у якасці доваду для пашырэння паўнамоцтваў і павелічэння колькасці супрацоўнікаў профільных ведамстваў.
Хачу падкрэсліць, што гэты падыход павінен закранаць не толькі органы следства, але і ўсе іншыя ведамствы, якія выконваюць рэгулюючыя функцыі. Асаблівую ўвагу ў сувязі з гэтым трэба звярнуць на падатковыя, санітарныя службы, а таксама ведамствы, якія кантралююць доступ прадпрыемстваў да базавых рэсурсаў - вады, электрычнасці, газу, каналізацыі і гэтак далей.
Для ўмацавання даверу трэба таксама ўзмацніць якасць нагляду за выкананнем законнасці ўсіх працэсуальных і адміністрацыйных дзеянняў з боку пракуратуры. Магчыма, што добры эфект дасць пашырэнне публічнасці, стварэнне адкрытай базы даных судовых рашэнняў, падрыхтоўка штогадовых дакладаў правапрымяняльнай практыкі адносна прадпрыемстваў з удзелам прадстаўнікоў бізнес-саюзаў, калегій адвакатаў, юрыдычных фірм. Такія даклады павінны разглядацца Прэзідыумам Савета Міністраў разам са справаздачамі па выкананні галіновых планавых заданняў.
У цэлым хачу заўважыць, што ў многіх краінах была адзначана адна цікавая заканамернасць - зніжэнне сілавога націску на прадпрымальнікаў заўсёды вяло да росту вытворчасці. Але не адразу. Патрэбны час, каб людзі паверылі.
На заканчэнне хачу звярнуць увагу на рызыкі выканання мадэрнізацыйных праграм.
На практыцы фарміраванне аптымальнага набору рашэнняў і мерапрыемстваў, якія рэалізуюцца ў аптымальнай паслядоўнасці, - вельмі складаная задача. Гэта залежыць не толькі ад дзяржаўных экспертаў, хоць мы і прывыклі рыхтаваць такія рашэнні ў цішы кабінетаў.
Перакананы, што ў рэальнасці справа ідзе процілеглым чынам - прыцягненне да выпрацоўкі рашэння альтэрнатыўных цэнтраў экспертызы, адкрытая высокапрафесійная дыскусія з'яўляюцца важнай умовай поспеху на гэтым напрамку.
Другая праблема, якую трэба адкрыта і без сораму прызнаць, - любое істотнае змяненне інстытуцыянальных механізмаў для ажыццяўлення планаў развіцця вядзе да ўзнікнення вострых канфліктаў з сацыяльнымі групамі, якія страчваюць ад гэтых пераўтварэнняў.
Тут узнікае значная супярэчнасць. З аднаго боку, для выпрацоўкі правільных падыходаў да змяненняў патрэбны ўлік меркаванняў і інтарэсаў усіх уключаных сацыяльных груп. З іншага боку, сацыяльныя групы, якія страчваюць сваё становішча або рэсурсы з-за гэтых пераўтварэнняў, будуць усяляк тармазіць рух наперад. Міжнародная практыка паказвае, што гэта супярэчнасць вырашаецца толькі двума спосабамі.
У першым варыянце прымаецца адкрытае аргументаванае рашэнне на аснове прапановы, якая ў максімальна магчымай ступені адпавядае інтарэсам усіх бакоў. У эканамічнай навуцы такое рашэнне атрымала назву парэта-аптымальнае рашэнне (па імені італьянскага інжынера Вільфрэда Парэта, які распрацаваў гэту канцэпцыю). Прыняцце такога рашэння павінна рабіцца галосна і суправаджацца фарміраваннем шырокай кааліцыі грамадскіх сіл, якія падтрымліваюць гэты падыход.
Другі варыянт таксама прадугледжвае прыняцце галоснага рашэння на аснове агульнанацыянальных інтарэсаў, але сацыяльнай групе, якая страчвае, выдзяляецца кампенсацыя, што дае магчымасць мінімізаваць страты. Гэта кампенсацыя, зразумела, не можа мець грашовага характару. Хутчэй, размова ідзе пра арганізацыйныя, інстытуцыянальныя рашэнні, якія даюць магчымасць знізіць, а, можа, і часткова кампенсаваць узнікаючыя страты.
І, нарэшце, апошняе. Усе намаганні па развіцці эканомікі не могуць і ніколі не будуць мець імгненнага характару. Патрабуецца час для з'яўлення пэўных вынікаў. Чым складанейшая сістэма, тым больш часу ідзе на яе змяненне. Ні ў якім разе нельга дапусціць, каб мерапрыемствы па развіцці падпадалі пад сумненне або нават дэскрэдытаваліся толькі з-за нашага жадання ўбачыць хуткі вынік. Нельга таксама сітуатыўна выкарыстоўваць гэту асаблівасць для дыскрэдытацыі палітычных апанентаў.
Для таго каб пазбегнуць гэтай псіхалагічнай пасткі ўсе мерапрыемствы праграмы павінны забяспечвацца адпаведным медыйным суправаджэннем. Толькі трэба выбіраць не форму пераможных рэляцый і выключна пазітыўных рэпартажаў, як гэта мы часам робім, расказваючы пра свае дасягненні, а выкарыстоўваць фармат спакойнага і збалансаванага абмеркавання ўсіх станоўчых і адмоўных элементаў гэтага працэсу.-0-
