Георгій Грыц
Эканамічны аналітык, кандыдат эканамічных навук
У Беларусі ўказам Прэзідэнта нумар 21 ад 19 студзеня 2024 года заснаваны Дзяржаўны знак якасці. Сімвалы - мова, зразумелая без слоў. Нядзіўна, што яны займаюць ключавое месца ў маркетынгу і рэкламе. Рашэнне Аляксандра Лукашэнкі рэанімаваць савецкі знак якасці ў прымяненні да існуючых рэалій, безумоўна, павысіць прывабнасць айчыннай прадукцыі ў вачах пакупнікоў на ўнутраным і знешнім рынках.
5 студзеня 1967 года ў газеце "Советская торговля" з'явілася невялікая заметка: "Камітэт стандартаў, мер і вымяральных прыбораў пры Савеце міністраў СССР аб'яўляе конкурс на адлюстраванне знака якасці. Пераможца ўзнагародзяць прэміяй у памеры 250 рублёў". Лагатып Дзяржаўнага знака якасці СССР літаральна на працягу некалькіх месяцаў не толькі вызначылі ў выніку конкурснага адбору, але і аператыўна зацвердзілі правілы яго пабудовы і нанясення ДАСТам 1.9-67 ад 7 красавіка 1967 года. Права на выкарыстанне гэтага знака прадастаўляла Дзяржаўная атэстацыйная камісія прадпрыемствам на тэрмін ад двух да трох гадоў на аснове вынікаў атэстацыі якасці выпускаемай прадукцыі.
Наяўнасць на вырабе гэтага знака давала надбаўку 10 працэнтаў да цаны, павышала імідж прадпрыемства і стымулявала спажывецкі попыт. Кіраўнікі і працоўны калектыў заахвочваліся дадатковымі прэміямі і нават узнагародамі.
З развалам Савецкага Саюза ДАСТ 1.9-67 страціў актуальнасць, а знак якасці СССР стаў сувенірным сімвалам на футболках і кубках.
Сучасныя рэаліі і патэнцыяльныя выгады
Пераважная большасць пакупнікоў, у тым ліку замежных, слаба разбіраюцца ў існуючых сістэмах маркіроўкі тавараў. Толькі ў Беларусі дзейнічае каля 31 тыс. стандартаў якасці вырабленых тавараў і паслуг. Каля 6 тыс. з іх - гэта беларускія нацыянальныя стандарты (СТБ), астатнія - ДАСТы. Улічваючы, што тэхналогіі і метады кантролю не стаяць на месцы, у нацыянальную сістэму якасці кожны год уносяцца нават не дзясяткі, а сотні новых змяненняў і дакументаў.
Для даведкі. ДАСТ з'яўляецца міждзяржаўным стандартам і прымаецца Міждзяржаўным саветам па стандартызацыі, метралогіі і сертыфікацыі, які дзейнічае ў рамках СНД. СТБ - нацыянальны стандарт, і іншыя краіны ў яго распрацоўцы і ўзгадненні не ўдзельнічаюць. Тэхнічныя ўмовы (ТУ) – дакументы вытворцы. Толькі па жаданні прадпрыемства - распрацоўшчыка ТУ ў БелДІСС праводзіцца іх праверка.
Калі лепшая прадукцыя беларускіх вытворцаў пачне маркіравацца Дзяржаўным знакам якасці, то ў патэнцыяльных пакупнікоў знікне неабходнасць шукаць і расшыфроўваць часта незразумелыя сімвалы на ўпакоўцы або штрых-коды. Паколькі лагатып знака якасці будзе прастаўляцца толькі на тавары, якія прайшлі дзяржаўную атэстацыю, пасля чаго адказнасць кладзецца ўжо на плечы ўпаўнаважанага дзяржоргана.
Беларускі знак якасці адразу пасля сваёй фармалізацыі наўрад ці імгненна стане своеасаблівым эталонам для нашых замежных спажыўцоў, асабліва з краін далёкай дугі. Для заваявання даверу патрэбны час і значныя намаганні. У класічным маркетынгу ёсць паняцце брэнда. Такое азначэнне нясе прамую асацыяцыю з іміджам або рэпутацыяй канкрэтнай кампаніі і/або тавару на рынку ў цэлым. Беларускі знак якасці з поўнай упэўненасцю можна аднесці да своеасаблівага брэнда, у цэлым да айчыннай прадукцыі. З усімі вынікаючымі наступствамі, у тым ліку яго прававую абарону і працэс пашырэння на рынку.
Такую работу трэба праводзіць не з нуля. Штогод уручаецца прэмія ўрада Беларусі за дасягненні ў галіне якасці, намінанты якой дасягнулі значных вынікаў у галіне якасці і канкурэнтаздольнасці выпускаемай прадукцыі, аказваемых паслуг або выконваемых работ, укараненні інавацыйных тэхналогій і сучасных метадаў менеджменту. Ёсць і шэраг іншых рэйтынгаў у гэтай сферы - бізнес-прэмія "Лідар года", "Брэнд года", "Народная марка", "Лепшыя тавары Рэспублікі Беларусь". У канцы 2023 года Дзяржстандарт ініцыяваў яшчэ адну намінацыю - будзе праводзіцца конкурс "Лепшы праект паляпшэння ў краіне, арганізацыі, галіне" ў намінацыях "Лепшая ідэя па паляпшэнні рэспубліканскага, рэгіянальнага і галіновага значэння" і "Лепшы запланаваны праект паляпшэння, а таксама завершаны і ўкаранёны ў практыку дзейнасці".
З пункту гледжання Дзяржкамітэта па стандартызацыі, прэмія ўрада ў галіне якасці і конкурс Дзяржстандарту "Лепшыя тавары Рэспублікі Беларусь" не знікнуць, у механізме прысуджэння Дзяржаўнага знака якасці будзе прапісана, што перамога ў гэтых двух конкурсах стане адным з крытэрыяў яго атрымання. Якое месца і роля астатніх намінацый, пакажа час.
Аб праекце алгарытму прысваення Дзяржаўнага знака якасці
У выкананне пункта 3 указа "Аб Дзяржаўным знаку якасці" Дзяржстандарт распрацаваў праект пастановы Савета Міністраў "Аб парадку прысваення Дзяржаўнага знака якасці", які праходзіць стандартную працэдуру ўзгаднення з зацікаўленымі органамі дзяржкіравання і арганізацыямі.
Так, ёсць дыскусійныя моманты праекта палажэння аб парадку прысваення Дзяржаўнага знака якасці. Напрыклад, "Пералік стымулюючых ільгот і прэферэнцый, што прадастаўляюцца намінантам пры прысваенні Дзяржаўнага знака якасці", дакладней яго асобныя пункты. Зразумела, падтрымка айчыннага вытворцы вельмі важная, але неабходна знайсці той баланс, які дасць магчымасць не ператварыць прысваенне Дзяржаўнага знака якасці ў яшчэ адну форму атрымання дзяржпрэферэнцый.
Ці будзе Дзяржаўны знак якасці аб'ектам інтэлектуальнай уласнасці?
Сёння ледзь не ў кожным расійскім, і не толькі, населеным пункце, не кажучы ўжо пра мегаполісы, ёсць магазіны з шыльдай "Беларускія прадукты" або "Беларуская мэбля", дзе часта прапанаваныя тавары не маюць ніякіх адносін да нашых вытворцаў, а тым больш стандартаў. Па шэрагу прычын, у тым ліку па сваёй працаёмкасці, айчынныя вытворцы не рэалізуюць свае правы на абарону сваёй інтэлектуальнай уласнасці на таварныя знакі або брэнды.
Наяўнасць абароненага ў адпаведнасці з міжнародным правам Дзяржаўнага знака якасці не толькі істотна знізіць рызыку продажаў беларускай кантрафактнай прадукцыі, але і акажа значную ўскосную падтрымку айчынным экспарцёрам.
Пазіцыя Нацыянальнага цэнтра інтэлектуальнай уласнасці крыху адрозніваецца. Згаджаючыся, што "Дзяржаўны знак якасці напэўна будуць спрабаваць выкарыстоўваць не па прызначэнні, што можа стаць ударам не толькі для канкрэтнага вытворцы, але і для краіны ў цэлым", начальнік упраўлення таварных знакаў Нацыянальнага цэнтра інтэлектуальнай уласнасці Наталля Сінішова заяўляе: "Новы знак якасці ў Беларусі - сертыфікацыйны і гарантыйны адначасова, але не будзе з'яўляцца аб'ектам інтэлектуальнай уласнасці". У той жа час яна адзначае, што "ўсе тавары, якія адзначаць Дзяржаўным знакам якасці, павінны ахоўвацца з пункту гледжання інтэлектуальнай уласнасці".
Пазіцыя прадстаўніка профільнага ведамства ўвогуле зразумелая - якому чыноўніку хочацца браць на сябе лішнія, а да таго ж вельмі працаёмкія і адказныя дадатковыя функцыі? Але рашэнне павінна прымацца зыходзячы з прыярытэтаў не асобнага чыноўніка, а з дзяржаўных інтарэсаў, а гэта патрабуе дадатковай дыскусіі з улікам меркавання ўсіх зацікаўленых удзельнікаў.
Нягледзячы на зразумелыя цяжкасці ў працэсе вызначэння статусу і парадку атрымання Дзяржаўнага знака якасці, ужо цяпер можна з упэўненасцю сказаць - яго статус істотна павысіць канкурэнтаздольнасць не толькі канкрэтнага тавара, але і самога вытворцы, аднак за ўзнагароду давядзецца сур'ёзна пазмагацца.
Георгій Грыц,
эканамічны аналітык, кандыдат эканамічных навук.-0-
5 студзеня 1967 года ў газеце "Советская торговля" з'явілася невялікая заметка: "Камітэт стандартаў, мер і вымяральных прыбораў пры Савеце міністраў СССР аб'яўляе конкурс на адлюстраванне знака якасці. Пераможца ўзнагародзяць прэміяй у памеры 250 рублёў". Лагатып Дзяржаўнага знака якасці СССР літаральна на працягу некалькіх месяцаў не толькі вызначылі ў выніку конкурснага адбору, але і аператыўна зацвердзілі правілы яго пабудовы і нанясення ДАСТам 1.9-67 ад 7 красавіка 1967 года. Права на выкарыстанне гэтага знака прадастаўляла Дзяржаўная атэстацыйная камісія прадпрыемствам на тэрмін ад двух да трох гадоў на аснове вынікаў атэстацыі якасці выпускаемай прадукцыі.
Наяўнасць на вырабе гэтага знака давала надбаўку 10 працэнтаў да цаны, павышала імідж прадпрыемства і стымулявала спажывецкі попыт. Кіраўнікі і працоўны калектыў заахвочваліся дадатковымі прэміямі і нават узнагародамі.
З развалам Савецкага Саюза ДАСТ 1.9-67 страціў актуальнасць, а знак якасці СССР стаў сувенірным сімвалам на футболках і кубках.
Сучасныя рэаліі і патэнцыяльныя выгады
Пераважная большасць пакупнікоў, у тым ліку замежных, слаба разбіраюцца ў існуючых сістэмах маркіроўкі тавараў. Толькі ў Беларусі дзейнічае каля 31 тыс. стандартаў якасці вырабленых тавараў і паслуг. Каля 6 тыс. з іх - гэта беларускія нацыянальныя стандарты (СТБ), астатнія - ДАСТы. Улічваючы, што тэхналогіі і метады кантролю не стаяць на месцы, у нацыянальную сістэму якасці кожны год уносяцца нават не дзясяткі, а сотні новых змяненняў і дакументаў.
Для даведкі. ДАСТ з'яўляецца міждзяржаўным стандартам і прымаецца Міждзяржаўным саветам па стандартызацыі, метралогіі і сертыфікацыі, які дзейнічае ў рамках СНД. СТБ - нацыянальны стандарт, і іншыя краіны ў яго распрацоўцы і ўзгадненні не ўдзельнічаюць. Тэхнічныя ўмовы (ТУ) – дакументы вытворцы. Толькі па жаданні прадпрыемства - распрацоўшчыка ТУ ў БелДІСС праводзіцца іх праверка.
Калі лепшая прадукцыя беларускіх вытворцаў пачне маркіравацца Дзяржаўным знакам якасці, то ў патэнцыяльных пакупнікоў знікне неабходнасць шукаць і расшыфроўваць часта незразумелыя сімвалы на ўпакоўцы або штрых-коды. Паколькі лагатып знака якасці будзе прастаўляцца толькі на тавары, якія прайшлі дзяржаўную атэстацыю, пасля чаго адказнасць кладзецца ўжо на плечы ўпаўнаважанага дзяржоргана.
Беларускі знак якасці адразу пасля сваёй фармалізацыі наўрад ці імгненна стане своеасаблівым эталонам для нашых замежных спажыўцоў, асабліва з краін далёкай дугі. Для заваявання даверу патрэбны час і значныя намаганні. У класічным маркетынгу ёсць паняцце брэнда. Такое азначэнне нясе прамую асацыяцыю з іміджам або рэпутацыяй канкрэтнай кампаніі і/або тавару на рынку ў цэлым. Беларускі знак якасці з поўнай упэўненасцю можна аднесці да своеасаблівага брэнда, у цэлым да айчыннай прадукцыі. З усімі вынікаючымі наступствамі, у тым ліку яго прававую абарону і працэс пашырэння на рынку.
Такую работу трэба праводзіць не з нуля. Штогод уручаецца прэмія ўрада Беларусі за дасягненні ў галіне якасці, намінанты якой дасягнулі значных вынікаў у галіне якасці і канкурэнтаздольнасці выпускаемай прадукцыі, аказваемых паслуг або выконваемых работ, укараненні інавацыйных тэхналогій і сучасных метадаў менеджменту. Ёсць і шэраг іншых рэйтынгаў у гэтай сферы - бізнес-прэмія "Лідар года", "Брэнд года", "Народная марка", "Лепшыя тавары Рэспублікі Беларусь". У канцы 2023 года Дзяржстандарт ініцыяваў яшчэ адну намінацыю - будзе праводзіцца конкурс "Лепшы праект паляпшэння ў краіне, арганізацыі, галіне" ў намінацыях "Лепшая ідэя па паляпшэнні рэспубліканскага, рэгіянальнага і галіновага значэння" і "Лепшы запланаваны праект паляпшэння, а таксама завершаны і ўкаранёны ў практыку дзейнасці".
З пункту гледжання Дзяржкамітэта па стандартызацыі, прэмія ўрада ў галіне якасці і конкурс Дзяржстандарту "Лепшыя тавары Рэспублікі Беларусь" не знікнуць, у механізме прысуджэння Дзяржаўнага знака якасці будзе прапісана, што перамога ў гэтых двух конкурсах стане адным з крытэрыяў яго атрымання. Якое месца і роля астатніх намінацый, пакажа час.
Аб праекце алгарытму прысваення Дзяржаўнага знака якасці
У выкананне пункта 3 указа "Аб Дзяржаўным знаку якасці" Дзяржстандарт распрацаваў праект пастановы Савета Міністраў "Аб парадку прысваення Дзяржаўнага знака якасці", які праходзіць стандартную працэдуру ўзгаднення з зацікаўленымі органамі дзяржкіравання і арганізацыямі.
Так, ёсць дыскусійныя моманты праекта палажэння аб парадку прысваення Дзяржаўнага знака якасці. Напрыклад, "Пералік стымулюючых ільгот і прэферэнцый, што прадастаўляюцца намінантам пры прысваенні Дзяржаўнага знака якасці", дакладней яго асобныя пункты. Зразумела, падтрымка айчыннага вытворцы вельмі важная, але неабходна знайсці той баланс, які дасць магчымасць не ператварыць прысваенне Дзяржаўнага знака якасці ў яшчэ адну форму атрымання дзяржпрэферэнцый.
Ці будзе Дзяржаўны знак якасці аб'ектам інтэлектуальнай уласнасці?
Сёння ледзь не ў кожным расійскім, і не толькі, населеным пункце, не кажучы ўжо пра мегаполісы, ёсць магазіны з шыльдай "Беларускія прадукты" або "Беларуская мэбля", дзе часта прапанаваныя тавары не маюць ніякіх адносін да нашых вытворцаў, а тым больш стандартаў. Па шэрагу прычын, у тым ліку па сваёй працаёмкасці, айчынныя вытворцы не рэалізуюць свае правы на абарону сваёй інтэлектуальнай уласнасці на таварныя знакі або брэнды.
Наяўнасць абароненага ў адпаведнасці з міжнародным правам Дзяржаўнага знака якасці не толькі істотна знізіць рызыку продажаў беларускай кантрафактнай прадукцыі, але і акажа значную ўскосную падтрымку айчынным экспарцёрам.
Пазіцыя Нацыянальнага цэнтра інтэлектуальнай уласнасці крыху адрозніваецца. Згаджаючыся, што "Дзяржаўны знак якасці напэўна будуць спрабаваць выкарыстоўваць не па прызначэнні, што можа стаць ударам не толькі для канкрэтнага вытворцы, але і для краіны ў цэлым", начальнік упраўлення таварных знакаў Нацыянальнага цэнтра інтэлектуальнай уласнасці Наталля Сінішова заяўляе: "Новы знак якасці ў Беларусі - сертыфікацыйны і гарантыйны адначасова, але не будзе з'яўляцца аб'ектам інтэлектуальнай уласнасці". У той жа час яна адзначае, што "ўсе тавары, якія адзначаць Дзяржаўным знакам якасці, павінны ахоўвацца з пункту гледжання інтэлектуальнай уласнасці".
Пазіцыя прадстаўніка профільнага ведамства ўвогуле зразумелая - якому чыноўніку хочацца браць на сябе лішнія, а да таго ж вельмі працаёмкія і адказныя дадатковыя функцыі? Але рашэнне павінна прымацца зыходзячы з прыярытэтаў не асобнага чыноўніка, а з дзяржаўных інтарэсаў, а гэта патрабуе дадатковай дыскусіі з улікам меркавання ўсіх зацікаўленых удзельнікаў.
Нягледзячы на зразумелыя цяжкасці ў працэсе вызначэння статусу і парадку атрымання Дзяржаўнага знака якасці, ужо цяпер можна з упэўненасцю сказаць - яго статус істотна павысіць канкурэнтаздольнасць не толькі канкрэтнага тавара, але і самога вытворцы, аднак за ўзнагароду давядзецца сур'ёзна пазмагацца.
Георгій Грыц,
эканамічны аналітык, кандыдат эканамічных навук.-0-
