Наша краіна за апошнія чвэрць стагоддзя яшчэ не сутыкалася з такой колькасцю розных публічных акцый і такім высокім эмацыянальным напалам у грамадстве. Гэта новая рэальнасць, да якой усе мы былі недастаткова гатовы. Так, быў 2006 год з палатачным "квазімайданам" на Кастрычніцкай плошчы, 2010 год з радыкаламі, якія штурмавалі Дом урада. Але ўжо 10 гадоў краіна жыла ў даволі спакойнай атмасферы і ганарылася тым, што гэта "ў іх" выстралы і пагромы, слёзатачывы газ, вадамёты, жорсткае процістаянне з паліцыяй, а ў нас - грамадства палітычнай талерантнасці, якое паважае законы і выбар большасці. Спакойная галоўная палітычная кампанія 2015 года прытупіла пільнасць, стаўшы зацішшам перад бурай.
Вядома, драматызаваць тое, што адбываецца цяпер, таксама не трэба, паколькі ў аснове актыўнасці, якую палітычнай можна назваць з вялікай нацяжкай, няма фундаментальных супярэчнасцей. Няма алігархіі і непераадольнага маёмаснага расслаення грамадства па ўзроўні даходаў, бясплатныя медыцына і адукацыя дадаткова нівеліруюць дабрабыт, карупцыя выпальваецца гарачым жалезам, колькасць вакансій перавышае колькасць беспрацоўных, створаны ўмовы для самарэалізацыі асобы ў бізнесе, а таксама навуцы, спорце, мастацтве, якія падтрымліваюцца дзяржавай (хіба гэта не так?).
Не выпадкова ні альтэрнатыўныя кандыдаты, ні так званы каардынацыйны савет апазіцыі не змаглі сфарміраваць колькі-небудзь дакладную праграму дзеянняў, якая была б лепшай за рэалізуемую ў краіне эканамічную і палітычную стратэгію. Таму ў аснове пратэсных акцый хутчэй эмоцыі, чым рэалістычныя ацэнкі наступстваў насаджаемай змены кіраўніцтва краіны і яе грамадска-палітычнага ладу.
Не выпадкова беларускую "рэвалюцыю" так і не змаглі класіфікаваць. Буржуазна-дэмакратычная? Калі гэта праграмісты, хатнія гаспадыні, студэнты і школьнікі сталі буржуа? Не, фэйкава-эмацыянальная.
Вырасла новае пакаленне грамадзян, якое не адчувае дна правалу ў выніку эканамічных і палітычных эксперыментаў, што адбудуцца, калі ўлада ў краіне пяройдзе да людзей, якія нават не ўяўляюць, наколькі складаныя грамадскія сувязі і ўзровень іх дзяржаўнай каардынацыі. Старажытнагрэчаскаму філосафу Сакрату, якога мы яшчэ ўспомнім, прыпісваюць наступнае выказванне: "Усё, што чалавек гаворыць не з уласнага вопыту, тое недастойна даверу". Гучыць як перасцярога юным, якія не брыюць бароды, але ўжо ўявілі сябе палітыкамі.
Усе, напэўна, чыталі беларускую казку "Лёгкі хлеб" і дзівіліся некампетэнтнасці Ваўка ў пытанні гатавання хлеба. Мы шмат у чым такія ж, як ён, калі думаем, што "нябачная рука рынку" і накорміць, і напоіць, і вылечыць, і навучыць. Дзяржава - вельмі складаная сістэма кіруючага ўздзеяння. Кіраваць краінай - вельмі цяжкая работа. Яна патрабуе глыбокага ведання як агульных законаў эканомікі, так і стану спраў у канкрэтных суб'ектаў гаспадарання, паглыблення ў пытанні нацыянальнай бяспекі, міжнароднага парадку дня, сацыяльнай сферы. І ад таго, наколькі вопытны, кампетэнтны і мудры кіраўнік дзяржавы, залежыць поспех грамадства. Нехта з тых, хто кліча на барыкады, мае неабходныя якасці для выканання гэтай работы? Ні адзін! Як кажуць, языком малоць - не мяшкі варочаць.
Аднойчы ў грамадскім транспарце стаў выпадковым сведкам размовы старшакласнікаў, якія на школьную лінейку ехалі з букетамі кветак. Адзін з іх з гонарам сказаў, што ведае, адкуль бяруцца ружы: "Яны растуць з зямлі". Вось, думаю, а якая альтэрнатыва росту "не з зямлі"? Такія вось у моладзі веды аб існасці быцця. Затое хлопцы віртуозна абыходзіліся з рознымі гаджэтамі, абмяркоўвалі "поспехі" вулічных баталій, перспектывы "перамогі".
Відавочна, што без інфармацыйнага абалваньвання грамадства нічога такога не адбывалася б. Любое ж дасягненне цывілізацыі можна выкарыстоўваць як для прагрэсу, так і для разбурэння. Дзякуючы высакаскораснаму інтэрнэту зямляне атрымалі неймаверную раней магчымасць камунікацыі, але і ў якасці аднаго з пабочных эфектаў - рызыку дэструктыўнай мабілізацыі мас у рэжыме рэальнага часу. І гэтым цяпер актыўна карыстаюцца праціўнікі Беларусі.
Тэхналогія "твітар-рэвалюцыі" (телеграм у нашым выпадку) не раз абкатана і ўдасканалена. Але пратэстуючымі грамадзянамі чужыя памылкі не ўлічаны, нягледзячы на перасцярогі прадстаўнікоў дзяржаў, якія перажываюць наступствы вулічнага бунтарства. Як вынік, з'явіліся ўласныя. Многімі яны яшчэ такімі не ўспрымаюцца - хадзіць па граблях не перасталі. Выказванне аўтарытэтнага канадскага педагога Л.Пітэра вельмі дарэчнае ў гэтай сітуацыі: "Што можа быць больш пакутлівым, чым вучыцца на ўласным вопыце? Толькі адно: не вучыцца на ўласным вопыце".
Таму важна атрымаць урокі, выпрацаваць гэтай прышчэпкай вулічных акцый імунітэт да шкоднай трансгранічнай заразы, што ператварае адукаваных, талерантных людзей у палітычных зомбі, якія, нясціпла называючы сябе "неверагоднымі" (добра яшчэ, што не "вышэйшай расай"), бадзяюцца па вячэрніх гарадах, спадзеючыся заразіць як мага больш індывідуумаў.
Хоць шмат ужо сказана пра дэструктыўнасць "вулічнай дэмакратыі" (у тым ліку прэзідэнтам ЗША Д.Трампам), некаторыя яе нюансы хацелася б высвеціць пад вуглом ацэнкі мэтазгоднасці палітычных маніфестацый.
Вось прайшлі прэзідэнцкія выбары з прагназуемым вынікам. Нягледзячы на ўсе намаганні і хітрыкі тых, хто хацеў бы іншага рэзультату, хто сумняваўся ў ім. У тым ліку з задзейнічаннем "навуковай" метадалогіі. Нават платформа "Голас", якая стваралася, каб прадухіліць "фальсіфікацыі" на карысць дзеючага Прэзідэнта, не змагла абвергнуць перамогу А.Лукашэнкі. Ні інфармацыйны прыгнёт ("дзяўбці, дзяўбці і дзяўбці"), ні немалыя фінансавыя рэсурсы (называюцца розныя сумы, аж да абсалютна фантастычных) не змаглі паўплываць на выбар народа, а потым абвергнуць вынікі, аб'яўленыя ЦВК.
У сувязі з гэтым назваць Прэзідэнтам Беларусі С.Ціханоўскую мог толькі беспрынцыповы крывадушнік. Вядома, што палітыка - брудная справа. Таму такія знайшліся. Асобныя палітсуфлёры (а без іх Святлана ніяк) перафарбавалі the former candidate аж у "лідара нацыі". Ні многа ні мала. Нурсултан Абішавіч Назарбаеў, які ўзначальваў Казахстан яшчэ з савецкіх часоў і ў сувязі з гэтым па заслугах мае афіцыйны тытул Лідара нацыі, і "лідар нацыі" Святлана Ціханоўская пастаўлены ў адзін рад. Фантасмагорыя, адсутнасць такту, непавага да спажыўцоў гэтай таннай прапаганды.
Некаторая частка грамадства засталася не задаволена, што п'едэстал пераможцы дастаўся не іх кандыдату (і гэта цалкам нармальна). Аднак у тым і сутнасць дэмакратыі, што такія рашэнні прымаюцца па волі большасці. І меншасцю павінны прызнавацца. Бо Прэзідэнт - гэта адзін чалавек. Нельга ўзяць 80 працэнтаў ад Лукашэнкі, 10 працэнтаў - ад Ціханоўскай, пакрыху ад Дзмітрыева, Чэрачня і Канапацкай (памятаеце такіх?) і стварыць новага Франкенштэйна, задаволіўшы ўсіх выбаршчыкаў.
Хоць, вядома, уражвае логіка асобных: я не галасаваў, усе мае знаёмыя не галасавалі, як Лукашэнка мог стаць Прэзідэнтам? Аднак вядома, што цеснае кола стасункаў прадугледжвае адзінства і палітычных пераваг таксама. Таму тут няма нічога анамальнага. Напрыклад, мае блізкія сябры, сваякі, абсалютная большасць тых, з кім я падтрымліваю дзелавыя і таварыскія адносіны (а ў іх ліку вучоныя, выкладчыкі, бізнесмены, рабочыя, гараджане і вяскоўцы), галасавалі "за стабільнасць і мірную Беларусь" і таксама могуць спытаць: "Як пры гэтым А.Лукашэнка набраў ТОЛЬКІ 80 працэнтаў галасоў?"
Але зыходзячы з такой логікі, якая падмацоўваецца інтэрнэт-паліттэхнолагамі, некаторым засвярбела "аднавіць справядлівасць" і СІЛАЙ узяць уладу: на вуліцу, на барыкады.
Галоўнае, на што хачу звярнуць увагу: акрамя дэманстрацыі незадаволенасці і выкарыстання сілавога націску для насаджэння сваёй пазіцыі, мэт, у вулічных шэсцяў палітычнай накіраванасці няма! Таму што ніякае канструктыўнае рашэнне на такіх пляцоўках выпрацаваць нельга. Гэта датычыцца не толькі беларускай сітуацыі, але і ўсіх іншых масавых мерапрыемстваў пратэснага характару (пратэстуючых супраць антыкавідных мер, "жоўтых камізэлек" і г.д.).
Яшчэ можна неяк зразумець першы эмацыянальны парыў некаторых нязгодных і незадаволеных, якія выйшлі на вуліцу. Хоць сутычкі з праваахоўнікамі былі ўжо 9 жніўня, не спантанныя, а загадзя падрыхтаваныя і скаардынаваныя. Але потым - трэш, проціпастаўленне меншасці волі большасці, імкненне дабіцца анулявання вынікаў дэмакратычнага волевыяўлення. Незаконнае і па сутнасці, і па метадах.
Далей - больш. Вынікі выбараў адышлі на другі план. Ужо не выбары, а процідзеянне агрэсіі асобных удзельнікаў незаконных акцый падкладзена пад пратэсныя выказванні. Але змест іх не змяніўся - звяржэнне дзяржаўнай улады.
Карціну масавасці пратэснага руху ўсё ж стварылі. Некаторыя ўражлівыя нават завагаліся, ці той бок занялі, не ўбачыўшы патэнцыялу "сваіх".
Але пратэсны шум прымусіў адказаць такой жа манетай тую частку грамадства, якая ходзіць хіба што на маёўкі і святочныя шэсці. Прадэманстравалі, што "народ", як нясціпла называюць сябе таварышы з бела-чырвона-белай сімволікай, гэта толькі яго малая частка. Мітынгі "За Бацьку! За Беларусь!" перакрылі карцінку карусельна-карнавальных палітычных шоу. А статуснасць аўтамабіляў, якія ўдзельнічаюць у аўтапрабегах, яшчэ і прадэманстравала, што электарат Прэзідэнта - гэта не толькі людзі пенсійнага ўзросту, як часам спрабуюць прадставіць, але і паспяховыя бізнесмены, сярэдні клас. Міфы, створаныя дэструктыўнымі телеграм-каналамі, цалкам развенчаны.
Аднак некаторым усё не сядзіцца. Людзі акунуліся ў нейкі прыдуманы свет і не хочуць развітвацца з унушанымі ім ілюзіямі. Вядома, крыўдна прызнаць, што бесцырымонна "абулі ў лапці", уклаўшы ў галаву пра "3 працэнты", "згвалтаванні", "мірны характар пратэстаў", "знікненне людзей". У мяне склалася ўражанне, што грахом нумар 1 у касце нязгодных лічыцца, калі чалавек пачаў знаёміцца з інфармацыяй, прадстаўленай дзяржаўнымі і праўладнымі крыніцамі. Запаведзь "не глядзець БТ" ледзь не галоўная ў асяроддзі пратэстуючых. Чаму? Чалавек, атрымліваючы звесткі, якія разыходзяцца з ацэнкамі замежных інфапастыраў, можа пачаць супастаўляць, аналізаваць, правяраць факты, думаць пра наступствы сваіх пратэсных паводзін, пазбаўляючыся ад віруса інфармацыйнага замбіравання. Таму пад любым выглядам яго трэба засцерагчы ад гэтага, унушыць: "БТ - для лохаў".
Але сабака брэша - караван ідзе. Працоўныя калектывы таксама не паддаліся на патрабаванне пабаставаць, не сталі падыгрываць агітатарам і правакатарам, якія хутка дэмаскіраваліся. Часта без старонняй дапамогі. Розныя заявы і інтэрв'ю далі зразумець: а кароль жа голы (выбачайце, каралева). За патрабаваннем "новыя выбары, сыходзь" - толькі няслушныя лозунгі і абяцанні. Як будзе жыць краіна пасля "новых выбараў", не зразумела нікому, нават тым, хто спрабуе каардынаваць пратэсны рух.
Менавіта спрабуе, паколькі ў нашых апазіцыйных сіл у традыцыі перасварыцца, калі размова заходзіць аб тым, каб пайсці далей за ідэю забраць у дзеючага кіраўніка дзяржавы ўладнае жазло. Як толькі дыскусія выходзіць на ўзровень, напрыклад, хто будзе тварам апазіцыі, адразу раздрай. Не выпадкова і так званы каардынацыйны савет збіралі пад гэту мэту - адабрання ўлады. Але пралічыліся, паколькі ў адрозненне ад шмат у чым абязлічаных вулічных хаджэнняў, удзел у якіх міласціва трактуецца ў большасці выпадкаў як адміністрацыйнае правапарушэнне, запахла крымінальшчынай для асоб па агучаным спісе. Праўда, і тут выразна відаць спробу размыць персанальную адказнасць саманазначаных вярхоў праз пералічэнне многіх. Таму спіс стаў пашырацца да соцень. Для некаторых пайменаваных гэта было непрыемнай навіной, паколькі такі "гонар" прадастаўлены без іх волі. У сувязі з гэтым яны адразу ж заявілі самаадвод. І так, ніякай дэмакратыі пры фарміраванні савета не было - адзін валюнтарызм. Ні тэрытарыяльных сходаў з вылучэннем дастойных "меншавікоў" (з асобнымі мне ўдалося перагаварыць), ні абмеркавання статутных дакументаў, якія рэгламентуюць задачы і парадак работы "ўстаноўчага сходу". Гэта значыць, орган "народнага самакіравання" сфарміраваны на тых жа прынцыпах, што і несанкцыянаванае вулічнае шэсце, - хто прыйшоў, той і "сябра".
Інакш, па логіцы, відаць, гордасць не дазваляла, паколькі трэба было б выканаць фармальнасці, якія адлюстраваны ў заканадаўстве. Але паставіўшы сябе па-за законам, няма часу яго выконваць, нават калі прававыя акты проста ўпарадкоўваюць агульнапрынятую практыку, каб відаць было, што засядае не якудза, а прыстойныя ініцыятыўныя грамадзяне. Дарэчы, цікавы факт: нягледзячы на асобныя нюансы, грозная якудза легалізавана ў Японіі як сетка грамадскіх асацыяцый і аб'яднанняў. Узор прававой культуры для нашых "дэмакратаў" новай хвалі.
І тут - о цуда! - агучана ідэя стварыць партыю "Разам". Аказваецца, пра гэта М.Калеснікава і В.Бабарыка дамовіліся яшчэ да затрымання апошняга. Гэта значыць, законны спосаб удзелу ў палітычным жыцці краіны пакінуты на пасля ў якасці рэзервовага. Па сыходнай: сілавы захоп праз вулічныя акцыі - націск розных нязгодных, забастоўкі, сабатаж, параліч улады і "мірная" яе перадача з выкарыстаннем каардынацыйнага савета - палітычная партыя, якая будзе змагацца за ўладу ў рамках прававога поля. А пачаць з гэтага нельга было? Навошта было мучыць і дзяліць краіну? Дзейнічалі па-напалеонаўску: галоўнае - увязацца ў бой, а там паглядзім? Але вулічныя баі нічога не далі. Процістаянне на барыкадах прайграна. Пагроза сілавога захопу ўлады купіравана. Броўнаўскі пратэсны рух пакрыху заціхае - можна ўспомніць і пра закон.
Безумоўна, калі пратэсны рух хоча стаць рэальнай палітычнай сілай, ён павінен аформіцца ў легальны інстытут. Іншага шляху няма. Праўда, "лідару нацыі" прадказальна не спадабалася ідэя, пра прычыны ўжо гаварылі. Лічу, арганізатарам на гэтым этапе нават трэба было дапамагчы - прадаставіць памяшканні для правядзення рэгіянальных сходаў, юрыдычную дапамогу па падрыхтоўцы статута. Але дзе яны? Што яны могуць і чаго хочуць? "Адсутнасць яснасці стварае хаос і расчараванне. Гэтыя эмоцыі з'яўляюцца атрутай для любой жывой мэты", - пісаў матыватар Стыў Мараболі. Цяжка з ім не пагадзіцца.
Звяртае на сябе ўвагу той факт, што распальванне незадаволенасці, інфармацыйная апрацоўка грамадзян ажыццяўляюцца ЗВОНКУ з дапамогай укідаў непраўдзівай і тэндэнцыйна прадстаўленай інфармацыі. Разагрэтую да патрэбнага стану "ў праведным гневе" масу потым выводзяць на вуліцу і гавораць, што рабіць. Телеграм-каналы накшталт агульнавядомага NEXTA публікуюць адкрытыя інструкцыі дзе і калі "муціць". Наконт чаго выказваць незадаволенасць, якія выказванні крычаць. Ужо нават не хаваючы твараў, механізмаў уплыву і спонсараў. Разважлівым даўно зразумела, чые інтарэсы ў гэтым выпадку абслугоўваюцца. Дакладна не Беларусі і не беларусаў. Пра эканамічныя страты ўжо не раз гаварылі (дынаміка абменнага курса беларускага рубля няхай развее сумненні).
Але калі ўсё ж хтосьці знаходзіцца пад уладай ілюзій наконт адсутнасці актыўных замежных інтарасантаў "поспеху" беларускіх пратэстаў і верыць, што гэта ён сам нечакана раніцай устаў і вырашыў, што яму патрэбны нейкія радыкальныя перамены, трэба ўсё ўважліва супаставіць і ўзважыць. Адарваўшыся ад тэлефона або чэрпаючы з інтэрнэту не толькі альтэрнатыўную інфармацыю. Бо метад подкупу эліт для атрымання зручнага вырашэння даўно вядомы і шырока выкарыстоўваецца ў тайнай дыпламатыі і камерцыі. Прывяду прыклад, які калісьці ўразіў. Вядома, што генерал Франка, з'яўляючыся саюзнікам Гітлера, у час Другой сусветнай не ўступіў у вайну на баку Германіі. Прычына была банальная - подкуп іспанскіх чыноўнікаў сакрэтнай службай Яе Вялікасці, якія змаглі паўплываць на іспанскага генерала. Больш за 100 млн фунтаў стэрлінгаў пайшло на гэту справу. У выніку атрымаўся суперакупны праект. Метады, якія даказалі сваю эфектыўнасць, ніхто мяняць не збіраецца: мэта апраўдвае сродкі.
І наша Беларусь таксама ве-е-ельмі многіх цікавіць. Як канкурэнт, як моцная ў ваенных і ваенна-тэхнічных адносінах краіна з выгадным становішчам на еўрапейскай аператыўнай прасторы, як уладальнік рэсурсаў і актываў, як дзяржава, кіраўніцтва якой дзейнічае не па схеме "як усе, так і мы", раздражняючы сваімі поспехамі еўрапейскія палітэліты (успомніць хаця б антыкавідную стратэгію).
Адзін дзяржаўны "Беларуськалій" пры "здзелцы ўдзячнасці" можа акупіць нават мільярдныя ўкладанні ў пратэсты. Таму, калі шахцёраў цягнулі на забастоўку, магчыма, хацелі забіць двух зайцоў адразу, яшчэ і абясцэніўшы даходны бізнес. Маніпуліруемыя могуць нават не ведаць, што яны іграюць ролю ў чужым спектаклі пад назвай "Дэмакратыя".
Цяпер непасрэдна да дэмакратыі. Тое, што адбываецца, - гэта дэмакратыя, дэмакратычна? Паспрабуем разабрацца.
Усе, напэўна, памятаюць, што дэмакратыя ў перакладзе з грэчаскай мовы - "улада народа". Народаўладдзе замацавана ў Канстытуцыі Беларусі. Народ з'яўляецца крыніцай дзяржаўнай улады і мае права непасрэднага ўдзелу ў кіраванні справамі грамадства і дзяржавы. Тым не менш дэмакратыя трактуецца крыху шырэй за дзяржаўнае народаўладдзе, паколькі з'яўляецца метадам удзелу людзей у прыняцці рашэнняў у любых сацыяльных супольнасцях.
Рэалізацыя народаўладдзя, не страчваючы сваёй сутнасці, можа і павінна прымаць розныя формы, развівацца з развіццём грамадства, спосабаў камунікацыі. Сучасныя вулічныя акцыі толькі па форме падобныя на спосабы вяршыць народаўладдзе ў Старажытнай Грэцыі, у полісах якой зарадзіўся класічны вопыт дэмакратыі. У буйнейшых з іх пражывала некалькі дзясяткаў тысяч чалавек. Колькасць меўшых права голасу ў Афінскім полісе ацэньваецца даследчыкамі ў 20-30 тысяч чалавек. Паколькі іншага спосабу калектыўнай камунікацыі для прыняцця рашэнняў тады не было, народны сход вырашаў надзённыя пытанні гарадскога жыцця. Аналагічна працаваў суд. Пры гэтым праекты волевыяўлення рыхтаваліся загадзя. Храм Артэміды пабудаваць, ці вайной на суседзяў схадзіць, ці Сакрата атруціць (так-так, менавіта на "майдане" было вырашана забіць вялікага філосафа, за што грэкам сорамна да гэтага часу, хоць калегіяльнае рашэнне і размывае персанальную адказнасць). Праблем, якія патрабуюць калектыўнага абмеркавання, і гараджан было не так шмат, таму людзі маглі вырашаць іх такім чынам.
Цяперашняе грамадскае жыццё больш разнастайнае, патрабуе прыняцця мноства штодзённых рашэнняў, якія закранаюць інтарэсы дзяржавы і соцыуму. Грэчаскі вопыт народаўладдзя безнадзейна ўстарэў і не падыходзіць да сучасных рэалій. Як, напрыклад, перадача паведамленняў з дапамогай дымавых сігналаў або ганцоў (адзін з іх, паводле легенды, яшчэ ў 490 г. да н.э., дрэнна скончыў, прабегшы 42 кіламетры 195 метраў - сучасную марафонскую дыстанцыю). Цяжка сабе ўявіць, што жыхарам, напрыклад, Мінска трэба было б збірацца кожны раз, каб абмеркаваць напрамкі бюджэтных закупак. Асабліва калі размова ідзе пра тое, каб унесці канкрэтныя прапановы (напрыклад, прамы грамадскі ўдзел у прыняцці рашэнняў па бюджэтных тратах, характэрны для шэрага еўрапейскіх краін, прадугледжвае прафесійную падрыхтоўку некалькіх магчымых варыянтаў загадзя, аднаму з якіх у працэсе дыстанцыйнага электроннага галасавання аддаецца перавага). Практыка паказвае, што нават на пляцоўцы таварыства ўласнікаў жылля практычна немагчыма наладзіць канструктыўную дыскусію, калі які-небудзь адстаўны ваенны не возьме адказнасць і руль кіравання працэсам на сябе. Або арганізаваць эфектыўную работу бацькоўскага камітэта, калі сярод тат і мам не знаходзіцца група ініцыятыўных. Ці не так?
На вуліцы немагчыма выпрацаваць узважанае рашэнне (ініцыяваць, абмеркаваць і дэклараваць). Толькі агучыць і дабівацца загадзя падрыхтаванага рашэння, якое не ўпісваецца ў сістэму дзеючага ў дзяржаве прававога механізма. Інакш навошта апеляваць да натоўпу, калі ёсць экспертная супольнасць, ацэнка рэгулюючага ўздзеяння, парламент, выбары, рэферэндум. Таму сучасная "вулічная дэмакратыя" - гэта прафанацыя дэмакратыі як улады народа.
Вельмі паказальным прыкладам супярэчлівасці, дэструктыўнасці вырашэння канкрэтных пытанняў жыцця грамадства праз вулічны пратэст з'яўляецца развіццё сітуацыі з акумулятарным заводам у Брэсце. "Актывісты" эмацыянальна, маляўніча апісвалі і даносілі да грамадства шкоду будаўніцтва гэтага аб'екта з патэнцыяльнай гадавой выручкай 100 млн долараў ЗША, патрабавалі яго перанесці або перапрафіляваць. Ім удалося мабілізаваць для нядзельных "кармленняў галубоў" нямала тых, хто спачувае. Пры гэтым спецыялісты, многія з доктарскімі дыпломамі, аднадушныя ў ацэнках: праектныя параметры вытворчасці абсалютна ўпісваюцца ў беларускія экалагічныя нормы, якія ў 2 разы больш строгія за еўрапейскія, і не могуць нанесці шкоду здароўю жыхароў Брэста і прылеглых да санітарнай зоны завода населеных пунктаў. У выніку ад такога "дэмакратычнага" процідзеяння запуску завода атрыманы значны ўрон, за які пакуль ніхто з арганізатараў і ўдзельнікаў масавых акцый не адказаў. Ва ўтыль такую "дэмакратыю"!
Вулічным "дэмакратам" трэба таксама ведаць і пра "жалезны закон алігархій" - здольнасць малой групы індывідуумаў канцэнтраваць уладныя паўнамоцтвы ў любой сацыяльнай супольнасці. Чым гэта група шырэйшая, тым большая верагоднасць захапіць у ёй лідарства людзей з нізкай мараллю. Гэта адваротны бок дэмакратыі, пра які забываюць. Дэмакратыя падсілкоўвае аўтакратыю.
Нельга раўняцца на дэмакратычныя каноны 2,5-тысячагадовай даўнасці яшчэ і таму, што ў лічбавую эпоху з'явілася магчымасць камунікаваць больш эфектыўна. Збор грамадскіх ініцыятыў і галасаванне па актуальных пытаннях жыцця дзяржавы ў цэлым або рэгіёна можа паспяхова ажыццяўляцца ў лічбавай прасторы. І нават выбары прадстаўнічых органаў дзяржавы могуць праводзіцца з выкарыстаннем лічбавага подпісу або іншых надзейных сродкаў ідэнтыфікацыі галасуючага. З увядзеннем у Беларусі ідэнтыфікацыйных картак такая магчымасць павінна з'явіцца і ў нас. Лічу, наступныя прэзідэнцкія выбары ў нашай краіне здымуць усе пытанні па выніках. І што тады будуць рабіць нязгодныя?
Светлы бок інтэрнэту - гэта і тэлемедыцына, і адукацыя, і навуковыя канферэнцыі, і пасяджэнні ўрада, і знаёмствы маладых людзей для стварэння сям'і. Тут кожны можа выказацца, паўдзельнічаць у дыскусіі, фарміраванні палітычных ініцыятыў. На вуліцы гэта НЕ-МАГ-ЧЫ-МА!
Заклікаю падумаць над гэтым тых, хто лічыць дэманстратыўнае проціпастаўленне сваіх перакананняў і пераваг на публічных акцыях квінтэсенцыяй дэмакратыі - непасрэдным праяўленнем волі народа. Канструктывізму ў такой форме адстойвання сваёй грамадзянскай пазіцыі няма і не можа быць. У тым ліку і таму, што на такіх масавых мерапрыемствах збіраюцца людзі з аднолькавымі поглядамі. Апанентаў не знойдзеце. Ніхто не скажа: "Глупства, хлусня". Гэта ўзмацняе ілюзію "адзінства" і нейкай "праваты". Але гэта зусім не так!
Калі выпрацаваць нейкае рацыянальнае патрабаванне або прапанову ў працэсе пратэсных акцый практычна немагчыма (за больш як месяц хаджэння нічога ж карыснага не сфармулявалі), то ў чым сутнасць гэтага феномена?
Дэманструючы сілу народнай масы, сімвалы пратэсту, якія бесцырымонна насаджаюцца ўсяму грамадству, аказваючы націск на ўладу, "апошнюю дыктатуру Еўропы", пратэстуючыя, мяркуючы па ўсім, атрымліваюць эмацыянальныя дывідэнды, маючы ілюзію ўдзелу ў палітычным жыцці. Да гэтай з'явы прымяняецца азначэнне "палітычны эксгібіцыянізм" (не маё). Яно вельмі дакладна адлюстроўвае тое, што адбываецца: імкненне пратэстуючых рабіць БЧБ-палотнішча ўсё большым і большым, публічны паказ нетрадыцыйнай сексуальнай арыентацыі, размешчаныя ў Сетцы фота аголеных мужчынскіх цел.
Магчыма, такім чынам выходзіць агрэсіўная энергія, якая з'явілася ў сувязі з кавіднымі абмежаваннямі, жыццёвымі праблемамі, нейкімі недапрацоўкамі ўлады (іх ніхто не адмаўляе). Многія ведаюць, што японцы, папярэджваючы з'яўленне такой энергіі, практыкуюць выраб пудзіла боса для выкарыстання ў якасці баксёрскай грушы.
Гэта ж як узмоцніцца талерантнасць і міралюбнасць беларусаў, калі ў пратэстуючых такі моцны татэм для ўтылізацыі агрэсіі.
Хоць, вядома, не да жартаў. Нанесены каласальны ўрон нашай эканоміцы, суверэнітэту, сацыяльным асновам. Пытанне: ці адчуваюць пратэстуючыя сваю віну і адказнасць за гэта? На жаль, як паказвае практыка, не. А хацелася б. Бо папярэджвалі ж!
Большасць людзей хоча хутчэйшага вяртання да спакойнага, мернага жыцця, да якога мы па-добраму прывыклі. Дабрабыт народа не можа фарміравацца ў іншым асяроддзі. Толькі некаторых, якія жывуць надзеяй злавіць вялікую рыбу ў каламутнай вадзе.
Беларусы, пара ачнуцца! Гэтыя шэсці бессэнсоўныя, зняважлівыя для вашых суседзяў, памяці людзей, якія бачылі БЧБ-сімволіку на рукавах сваіх катаў. Такім чынам ажыццяўляецца кіруемае разлажэнне нашай маралі. Непарушных, здавалася, асноў. Хлусня, што гэта немагчыма. Беззаконне, усёдазволенасць, замбіраванне і падзел народа на "светлых" і "цёмных", "правільных" і "няправільных", падмена крытычнага мыслення агрэсіўнымі ўстаноўкамі, якія ўнушаюцца замежнымі антыбеларускімі телеграм- і спадарожнікавымі каналамі, могуць зрабіць з чалавека крыважэрную хімеру. Свет гэта ўжо не раз перажываў. Не думайце, што гэта не пройдзе ў адукаванай Беларусі. "Чэмпіёнам" па знішчэнні сербаў у Харватыі перыяду Другой сусветнай вайны стаў студэнт (!) Петар Брзіца (вучыўся ў францысканскім каледжы і на юрыдычным (!) факультэце Заграбскага ўніверсітэта). Што сабой уяўляе гэты кат - знайдзіце ў інтэрнэце, пісаць аб фарміраванні яго асобы і злачынствах брыдка.
Частка нашых людзей стала інструментам у руках дзялкоў, якія спадзяюцца на геапалітычныя і эканамічныя барышы. Але гэтыя венчурныя інвестары ў чарговы майдан пралічыліся і прайгралі. Як пралічыўся і прайграў некалі Гітлер, які спадзяваўся на падтрымку яго абяцанкаў "вызвалення ад бальшавізму" (а мы ведаем, што ў рэальнасці за гэтым стаяла) насельніцтвам СССР. Гэтак будзе і далей. Упэўненасць у правільнасці выбранага шляху развіцця нашай краіны і саюзніцкая дапамога падмацоўваюць надзею, што з гэтай сітуацыі мы выйдзем дастойна.
Ці адмовяцца дзялкі ад сваіх рэваншысцкіх планаў? Усё сведчыць, што не. Сустрэчы вядучых палітыкаў краін-суседзяў з самавылучэнцамі, матэрыяльная і маральная падтрымка пратэсту, фінансаванне інфармацыйнай агрэсіі супраць Беларусі, "акцыі салідарнасці", адкрытыя правакацыі, спадзеючыся паўплываць на вынік выбараў, наглядна сведчаць пра іх настроі.
З улікам гэтага масты даверу і супрацоўніцтва Беларусі і нашых заходніх суседзяў фактычна спалены. Такая непрафесійная, дылетанцкая пазіцыя кіраўніцтва гэтых краін цалкам дэвальвавала цэнтраімклівыя палітычныя і эканамічныя дамоўленасці, дасягнутыя на працягу папярэдніх гадоў. Спадзяюся, што выбаршчыкі ў Польшчы і Літве запішуць гэта ў актыў "дасягненняў" сваіх блізарукіх палітыкаў.
Нязгодным жа неабходна стаць на цывілізаваны дэмакратычны шлях выказвання сваіх палітычных поглядаў, фарміравання парадку дня развіцця сваёй краіны (а не заклікаў разбураць яе эканоміку санкцыямі і эканамічным сабатажам, як трансліруюць асобныя палітычныя дзеячы). Для гэтага ўсё ёсць. Дзейнічае паўтара дзясятка палітычных партый рознай накіраванасці - ад камуністычнай да БНФ, шэраг грамадскіх аб'яднанняў. Стартавала канстытуцыйная рэформа.
Хацеў бы закончыць словамі з вядомага твора "Малітва" Антуана дэ Сент-Экзюперы, які пры звароце да Бога піша: "Дай мне не тое, чаго я сабе жадаю, а тое, што мне сапраўды неабходна. Навучы мяне мастацтву маленькіх крокаў". І нам трэба сувымяраць свае жаданні неабходным, працаваць, каб наша цудоўная краіна станавілася багацейшай. Крок за крокам удасканальваючы зробленае, як адзначыў Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь А.Лукашэнка. Разам! Гэтак заўсёды і было.
Уяўнае лепшае - дакладна вораг рэальнаму добраму. Будзем жа рэалістамі!
P.S. Супадзенні з меркаваннем шэрага аўтараў (С.Макарава, А.Шпакоўскага, А.Гаспарана, У.Салаўёва і іншых) невыпадковыя.
Валерый БЕЛЬСКІ, доктар эканамічных навук.-0-
