Статыстыка па заработнай плаце - адна з самых запатрабаваных у грамадстве. Нядзіўна, што гэта тэма пакладзена ў аснову другой публічнай лекцыі цыкла "Белстат растлумачыць".
Нагадаем, праект стартаваў 26 лютага, першая лекцыя была прысвечана тэме інфляцыі. Арганізатары (супольнасць "Адкрытыя даныя", Нацыянальны статыстычны камітэт і Прэс-клуб) разлічваюць, што адкрыты фармат дасць магчымасць лепш даведацца, як збіраюцца статыстычныя даныя, як знаходзіць патрэбныя і інтэрпрэтаваць іх.
Што такое сярэдняя заработная плата?
Гэта ўсярэднены паказчык, у якім улічваецца заработная плата ўсіх работнікаў Беларусі, незалежна ад віду дзейнасці і пасады. Яна разлічваецца як сума налічанага фонду заработнай платы ўсіх работнікаў усіх арганізацый - сума зарплат ад прыбіральшчыцы да генеральнага дырэктара - падзеленая на ўсю колькасць работнікаў. "Пры гэтым сума ўяўляе сабой "брудную" зарплату (з усімі даплатамі, прэміямі, адпускнымі), з якой яшчэ не вылічаны падаходны падатак і страхавы ўзнос работніка. Значыць, гэта сума большая за тую, якую мы атрымліваем на рукі", - адзначыла начальнік галоўнага ўпраўлення статыстыкі працы Белстата Ірына Бандарэнка.
Яна падкрэсліла, што такі падыход адпавядае міжнародным стандартам і рэкамендацыям Міжнароднай арганізацыі працы (МАП), у адпаведнасці з якімі ў паняцце "сярэдняга заработку" ўключаюцца ўсе ўзнагароды ў грашовай і натуральнай форме і гэты паказчык з'яўляецца валавой сумай (без вылікаў, звязаных з падаткаабкладаннем).
Як збіраецца інфармацыя
Усе вялікія і сярэднія арганізацыі краіны, незалежна ад віду дзейнасці, штомесяц (мікра- і малыя арганізацыі - са сваёй перыядычнасцю, а некамерцыйныя з колькасцю да 15 чалавек - раз у год) запаўняюць форму справаздачнасці і прадастаўляюць яе ў органы статыстыкі. Пазначаюцца даныя аб колькасці работнікаў, фондзе заработнай платы (уключаючы падаходны падатак і страхавы ўзнос работніка), колькасці прынятых і звольненых на працягу месяца і некаторыя іншыя даныя. Улічваюцца і нанятыя па дагаворы падраду людзі - гэта інфармацыя фарміруецца па няспісачным складзе фонду зарплаты.
Справаздача засведчваецца кіраўніком або адказнай службовай асобай арганізацыі. Амаль 98 працэнтаў такіх даных паступаюць у раённыя і гарадскія органы статыстыкі ў электронным выглядзе. Там справаздачы аналізуюцца і разнапланава кантралююцца (некаторыя віды кантролю нават укаранёны ў саму форму справаздачнасці, што выключае магчымасць уводу памылковых даных). У тым ліку свежыя даныя звяраюцца з інфармацыяй за папярэдні месяц, і калі ёсць прыкметнае разыходжанне лічбаў (шмат звольненых, значна скараціўся або вырас фонд зарплаты і да т.п.), работнікі статыстыкі звоняць у арганізацыю і ўдакладняюць прычыны гэтага.
Дарэчы, тыя, хто штомесяц аналізуе даныя аб зарплатах па відах дзейнасці, могуць вылічыць прафесійныя святы. Калі за нейкі месяц у галіне сярэдняя зарплата робіць скачок уверх, магчыма, гэта звязана са святочнай выплатай. "Сярэдняя зарплата можа сезонна змяняцца. У снежні мы радуемся даплатам да Новага года, у сакавіку - да Дня жанчын. А ў студзені і лютым зарплата зніжаецца. Пачатак пасяўных работ дае рост зарплат, асабліва ў галіне сельскай гаспадаркі і г.д.", - дадала Ірына Бандарэнка.
У выніку фарміруюцца даныя аб намінальнай налічанай сярэднямесячнай заработнай плаце - па рэспубліцы, па абласцях, па відах эканамічнай дзейнасці. Інфармацыя публікуецца на сайце Белстата 24 чысла кожнага месяца (а на сайтах рэгіянальных органаў статыстыкі - яшчэ і даныя па гарадах абласнога падпарадкавання, раёнах).
Акрамя таго, два разы за пяцігодку ў адпаведнасці з рэкамендацыяй МАП праводзіцца выбарачнае абследаванне арганізацый для фарміравання інфармацыі аб заработнай плаце па прафесіях і пасадах. Папярэдняе праводзілася за кастрычнік 2016 года, і ў кастрычніку бягучага года гэтыя даныя зноў будуць распрацоўвацца. Вынікі асобным раздзелам можна знайсці на сайце Белстата ў зборніку "Праца і занятасць Рэспублікі Беларусь".
Для чаго патрэбны даныя аб сярэдняй зарплаце
Гэты макраэканамічны паказчык неабходны для аналізу і прагназавання сацыяльна-эканамічнай сітуацыі ў рэспубліцы. На падставе сярэдняй зарплаты і індэкса спажывецкіх цэн разлічваецца рэальная заработная плата, якую можна супастаўляць з прадукцыйнасцю працы. Гэта сярэдняя зарплата, скарэкціраваная на памер інфляцыі (паказчык разлічваецца ў працэнтах да адпаведнага месяца папярэдняга года).
Даныя аб сярэдняй зарплаце выкарыстоўваюцца для стварэння агульнай карціны функцыянавання эканомікі, сацыяльнай сферы, параўнання сітуацыі ў рэгіёнах. "Да нас паступалі запыты ад патэнцыяльных інвестараў, якія прасілі прадаставіць даныя аб намінальнай налічанай сярэднямесячнай зарплаце ў рэгіёнах і па вакансіях, каб ацаніць прывабнасць той ці іншай тэрыторыі", - сказала Ірына Бандарэнка.
Таксама інфармацыя аб налічанай сярэднямесячнай зарплаце па краіне выкарыстоўваецца для ўстанаўлення памеру пенсій (рост першага паказчыка дае падставу для перагляду працоўных пенсій), некаторых дапамог.
Акрамя таго, у сітуацыях, калі па нейкіх прычынах былі страчаны даныя па зарплаце канкрэтнага работніка, суд прымае рашэнне выкарыстаць для налічэння яму пенсіі даныя аб сярэдняй зарплаце або па рэспубліцы, або па канкрэтным рэгіёне, відзе дзейнасці, у якой работнік быў заняты.
Дарэчы, менавіта па той прычыне, што інфармацыя аб сярэдняй зарплаце выкарыстоўваецца для вызначэння памеру пенсіі, у падліку гэтай статыстыкі не ўлічваецца забеспячэнне работнікаў сілавых ведамстваў - яны не выплачваюць узносы ў ФСАН. Аднак штогадовы даклад аб сацыяльна-эканамічным развіцці краіны публікуецца з улікам работнікаў сілавых ведамстваў (гэта даведачная інфармацыя).
Мужчыны і жанчыны
Гендарны разрыў у аплаце працы характэрны для ўсяго свету. У выбарцы краін, прадастаўленай Белстатам, найбольш істотная розніца ў Азербайджане (суадносіны сярэдняй зарплаты жанчын і зарплаты мужчын - 50 працэнтаў), Арменіі (66 працэнтаў), Казахстане (69 працэнтаў), Эстоніі (72 працэнты). Набліжаецца да гендарнай роўнасці па гэтым паказчыку Партугалія (91 працэнт), Бельгія (89 працэнтаў), Іспанія, Літва (88 працэнтаў) і іншыя.
У Беларусі разрыў нестабільны, ён змяняецца ў межах 73,6-81 працэнт з 1995 года.
Ірына Бандарэнка звярнула ўвагу: так склалася, што сферы, у якіх пераважаюць жанчыны (адукацыя, сацыяльныя паслугі і інш.), з'яўляюцца далёка не самымі высокааплатнымі. А ў авіяцыі і IT, дзе зарплаты адны з самых высокіх, заняты пераважна мужчыны.
У чым розніца сярэдняй і медыяннай зарплат
Два разы ў год - за май і лістапад - Белстат збірае даныя ад арганізацый аб размеркаванні іх работнікаў па памеры зарплаты. Перыядычнасць з часам змянялася: было і раз у два гады (як цяпер у Расіі), і чатыры разы ў год. "Але мы спыніліся на абследаванні ў маі і лістападзе - гэта больш-менш стабільныя месяцы, якія не схільныя да сезонных ваганняў. Прасіць арганізацыі фарміраваць справаздачу часцей - значыць, дадаткова загружаць нашых рэспандэнтаў. Да таго ж абследаванне двойчы ў год дае аб'ектыўную карціну", - растлумачыла Ірына Бандарэнка.
Папярэдняя такая справаздача публікавалася за лістапад 2018 года - тады налічаная сярэдняя зарплата складала Br994. І каля 30 працэнтаў атрымлівалі зарплату вышэйшую за сярэднюю. Аналагічная інфармацыя таксама фарміруецца па рэгіёнах, па відах эканамічнай дзейнасці.
У якасці прыкладу можна параўнаць размеркаванне работнікаў па памеры зарплаты ў адных з самых нізкааплатных і самых высокааплатных відах дзейнасці - па доглядзе ў дамах-інтэрнатах і прадастаўленні сацпаслуг і ў сферы IT. Большая частка айцішнікаў размяркоўваецца ў інтэрвале ад Br2 тыс. і вышэйшым. А сярэдняя зарплата па відзе дзейнасці "догляд у дамах-інтэрнатах і сацпаслугі" ў лістападзе мінулага года складала Br572, і амаль палова работнікаў размясцілася ў зарплатным інтэрвале ад Br400 да Br600.
На аснове такіх даных разлічваецца медыянная заработная плата. Гэта тая сума, якая падзяляе работнікаў на дзве роўныя часткі: палова атрымлівае менш, палова - больш.
З сусветнай практыкі нармальнай лічыцца розніца паміж медыяннай і сярэдняй зарплатамі (яна, умоўна кажучы, характарызуе шырыню размеркавання даходаў) у межах 20-25 працэнтаў. У Беларусі паказчык у межах нормы, хоць калі параўнаць даныя, пачынаючы з лістапада 2013 года, прыкметны невялікі паступальны рост. Розніца вырасла з 17,5 працэнта да 24,4 працэнта ў лістападзе 2018 года.
Чым можа быць выкліканы рост, Белстат каменціраваць не можа, ён адказвае толькі за фарміраванне даных. А вось мадэратар лекцыі старшы аналітык кампаніі "Альпары" Вадзім Іосуб выказаў меркаванне: на разрыў уплывае рост колькасці высокааплатных работнікаў, што звязана перш за ўсё з развіццём IT-сектара.
Па відах эканамічнай дзейнасці адна з самых невялікіх розніц у памеры медыяннай і сярэдняй зарплат - у горназдабыўной прамысловасці, металургічнай вытворчасці, а самы вялікі разрыў - у паветраным транспарце.
Кацярына КНЯЗЕВА
