Умацаванне міжнароднага супрацоўніцтва ў галіне ядзернай бяспекі і атамнай энергетыкі стала адной з ключавых тэм 61-й сесіі Генеральнай канферэнцыі Міжнароднага агенцтва па атамнай энергіі 17-22 верасня ў Вене. Генканферэнцыя праводзіцца штогод, прадастаўляючы ўсім дзяржавам - членам МАГАТЭ магчымасць сумесна разглядаць пытанні, звязаныя з бягучай работай, бюджэтам і прыярытэтамі агенцтва. У гэтым годзе ў сесіі Генканферэнцыі прынялі ўдзел амаль 2,5 тыс. чалавек, у тым ліку дэлегаты 157 са 168 дзяржаў - членаў МАГАТЭ (уключаючы Беларусь), прадстаўнікі міжнародных арганізацый, СМІ і няўрадавых арганізацый. У дні сесіі штаб-кватэра МАГАТЭ традыцыйна становіцца пляцоўкай для маштабнай экспазіцыі. Беларусь у бягучым годзе прэзентавала свой стэнд трэці раз.
Атам для міру і развіцця
МАГАТЭ ўжо больш за 60 гадоў з'яўляецца галоўным сусветным форумам навукова-тэхнічнага супрацоўніцтва ў галіне мірнага выкарыстання ядзерных тэхналогій. Чарговая, 61-я сесія Генканферэнцыі пацвердзіла прыярытэт бяспекі пры выкарыстанні атама і гатоўнасць аператыўна рэагаваць на запыты дзяржаў - членаў агенцтва. Дарэчы, краін, якія далучыліся да арганізацыі, становіцца ўсё больш - на мінулым тыдні дэлегаты Генканферэнцыі адобрылі заяўку Грэнады на членства ў МАГАТЭ.
Беларусь неаднаразова падкрэслівала прыхільнасць да прынцыпаў бяспечнага выкарыстання ядзерных тэхналогій. З трыбуны МАГАТЭ кіраўнік беларускай дэлегацыі на 61-й сесіі намеснік міністра энергетыкі Міхаіл Міхадзюк заявіў аб безумоўным прыярытэце пытанняў ядзернай бяспекі і падкрэсліў неабходнасць адпаведнасці самым высокім стандартам на ўсіх этапах жыццёвага цыкла АЭС - ад праектавання і будаўніцтва да вываду з эксплуатацыі. Ён адзначыў ключавую ролю агенцтва ў распрацоўцы і пашырэнні стандартаў ядзернай бяспекі, паколькі МАГАТЭ з'яўляецца пляцоўкай для абмену вопытам і прыкладае актыўныя намаганні па нарошчванні ўзаемадзеяння паміж дзяржавамі-членамі.
Пашырэнне выкарыстання ядзерных тэхналогій у тых сферах, дзе людзі адчуваюць іх карысць, энергетыка гэта, медыцына або сельская гаспадарка, а таксама забеспячэнне іх даступнасці павінны стаць пазнаваемым брэндам МАГАТЭ, заявіў намеснік міністра.
Адной са значных падзей сесіі стала зацвярджэнне Юкіі Амана на пасадзе генеральнага дырэктара агенцтва на новы тэрмін. Японскі дыпламат знаходзіцца на чале арганізацыі з 2009 года, у час яго работы на пасадзе гендырэктара МАГАТЭ было заключана гістарычнае пагадненне адносна ядзернай праграмы Ірана. Сумесны ўсёабдымны план дзеянняў, узгоднены Тэгеранам і групай "5+1" (пяць пастаянных членаў Савета Бяспекі ААН - ЗША, Расія, КНР, Вялікабрытанія, Францыя - і Германія), быў прыняты ў 2015 годзе ў Вене, дзе размешчана штаб-кватэра МАГАТЭ. І абавязацельствы, узятыя Іранам у рамках СУПД, сёння выконваюцца, заявіў Амана на цяперашняй сесіі Генканферэнцыі.
З перавыбраннем Юкіі Амана на высокую пасаду МАГАТЭ прадоўжыць падтрымліваць краіны, якія хочуць укараніць ядзерную энергетыку або пашырыць існуючыя праграмы. Такое ўзаемадзеянне асабліва важна для навічкоў у атамным клубе, у ліку якіх і Беларусь, што рэалізуе праект па будаўніцтве атамнай электрастанцыі. На палях сесіі Міхаіл Міхадзюк праінфармаваў аб ходзе будаўніцтва Беларускай АЭС і запрасіў наведаць Беларусь з візітам. Юкія Амана пацвердзіў гатоўнасць МАГАТЭ прадаўжаць садзейнічанне Беларусі ў будаўніцтве атамнай электрастанцыі.
Экспертны погляд на бяспеку
Адна з ключавых форм узаемадзеяння краін з МАГАТЭ пры будаўніцтве і эксплуатацыі атамных электрастанцый - правядзенне ацэначных місій агенцтва для непрадузятай і непалітызаванай ацэнкі ядзерных праектаў. Беларусь прыняла ўжо шэраг місій і мае намер прытрымлівацца рэкамендацый экспертаў, расказаў карэспандэнту БЕЛТА Міхаіл Міхадзюк. Ён нагадаў, што ў 2012 годзе ў Беларусі праходзіла місія МАГАТЭ па комплекснай ацэнцы развіцця інфраструктуры ядзернай энергетыкі (місія INIR). "Па яе выніках мы склалі нацыянальны план дзеянняў з улікам прапаноў і рэкамендацый экспертаў. Разам з тым місія адзначыла і шэраг станоўчых практык, якія былі рэкамендаваны для іншых краін-навічкоў", - адзначыў намеснік міністра.
У бягучым годзе Беларусь прыняла ў сябе адну з важнейшых місій - па ацэнцы пляцоўкі і дызайну АЭС з улікам знешніх уздзеянняў (місія SEED). Эксперты МАГАТЭ павінны былі вызначыць, ці належным чынам былі разгледжаны ўсе неабходныя аспекты бяспекі, якія датычацца Беларускай АЭС, у адпаведнасці са стандартамі агенцтва ў гэтай галіне. Па выніках місіі інспектары зрабілі вывад аб тым, што беларускім бокам пры выбары пляцоўкі і праектаванні АЭС былі належным чынам прааналізаваны ўсе аспекты бяспекі, уключаючы знешнія ўздзеянні. Акрамя таго, прыняты неабходныя меры па забеспячэнні бяспекі АЭС, звязаныя са знешнім уздзеяннем на станцыю, на аснове ўрокаў аварыі на АЭС у Фукусіме. Ядзерная бяспека з'яўляецца адказнасцю дзяржавы, і, запрашаючы гэту місію, урад краіны прадэманстраваў цвёрдую прыхільнасць да выканання норм бяспекі МАГАТЭ ў рэалізацыі нацыянальнай ядзерна-энергетычнай праграмы, адзначылі ў МАГАТЭ, падводзячы вынікі работы місіі ў Беларусі.
Міхаіл Міхадзюк расказаў, што да запуску першага энергаблока, які намечаны на снежань 2019 года, Беларусь мае намер прыняць яшчэ шэраг місій. Бліжэйшая з іх пройдзе праз паўгода ўжо - у сакавіку 2018-га, яна ацэніць аварыйную гатоўнасць і рэагаванне. Як і рэкамендуе МАГАТЭ, перад гэтым у краіне правядуць рэспубліканскія вучэнні па рэагаванні на радыяцыйныя аварыі. Прадстаўнікі агенцтва запрошаны на іх у якасці наглядальнікаў. Вядзецца таксама падрыхтоўка да місіі па эксплуатацыйнай бяспецы станцыі (Pre-OSART) і місіі па комплекснай ацэнцы ядзерна-энергетычнай інфраструктуры (INIR - phase III). Дэталі падрыхтоўкі да маючых адбыцца місій абмяркоўваліся і на пляцоўцы МАГАТЭ ў дні сесіі Генканферэнцыі з намеснікамі гендырэктара агенцтва Міхаілам Чудаковым і Хуанам Карласам Ленціха. "Беларусь будуе атамную станцыю транспарэнтна і адкрыта, прадаўжаючы ўзаемадзеянне з міжнароднай супольнасцю. І мы высока цэнім садзейнічанне ў рэалізацыі ядзернай энергетычнай праграмы, якое нам аказвае МАГАТЭ", - падкрэсліў намеснік міністра.
Праверка на "стрэсаўстойлівасць"
У бліжэйшыя дні Беларусь завершыць работу па нацыянальным дакладзе па выніках стрэс-тэстаў на атамнай электрастанцыі. Іх правялі ў канцы 2016 года, пасля чаго рэгулюючы орган - Дэпартамент па ядзернай і радыяцыйнай бяспецы МНС (Дзяржатамнагляд) заняўся падрыхтоўкай падагульняючага даклада. Стрэс-тэсты, або мэтавая пераацэнка бяспекі, - гэта своеасаблівая праверка, як атамная станцыя будзе працаваць пры экстрэмальных уздзеяннях: землетрасенне гэта, затапленне або складаныя ўмовы надвор'я, уключаючы іх камбінацыі. Пры правядзенні мэтавай пераацэнкі бяспекі АЭС таксама неабходна разгледзець пытанні кіравання цяжкай аварыяй. У агульных вывадах павінны быць прадстаўлены рэалізаваныя меры, якія павышаюць надзейнасць АЭС, праблемныя пытанні бяспекі і магчымыя меры па павышэнні бяспекі станцыі ў далейшым.
З 2011 года пасля падзей на японскай АЭС "Фукусіма" стрэс-тэсты праводзяцца на ўсіх станцыях - незалежна ад таго, яны будуюцца або ўжо эксплуатуюцца. Усе патрабаванні МАГАТЭ па ядзернай бяспецы цяпер уключаюць урокі, атрыманыя ў выніку аварыі на атамнай электрастанцыі "Фукусіма", яны з'яўляюцца часткай глабальнай практыкі бяспекі, аб чым нагадаў на 61-й сесіі Генканферэнцыі Юкія Амана.
Стрэс-тэсты на БелАЭС праведзены ў адпаведнасці са стандартамі МАГАТЭ і па еўрапейскай методыцы, з улікам рэкамендацый, заснаваных на распрацаваных Еўракамісіяй і Еўрапейскай групай рэгулятараў ядзернай бяспекі спецыфікацыях. Еўракамісія дасць незалежную ацэнку стрэс-тэстаў на АЭС у Астраўцы пасля партнёрскай праверкі, дэталі якой беларуская дэлегацыя абмеркавала ў Вене з намеснікам генеральнага дырэктара па энергетыцы Еўрапейскай камісіі Герасімасам Томасам. Нацыянальны даклад будзе перададзены Еўракамісіі ў кастрычніку, тэрміны і дэталі маючай адбыцца праверкі ўжо ўзгоднены, растлумачыў Міхаіл Міхадзюк.
Комплексны аналіз АЭС з улікам постфукусімскіх патрабаванняў бяспекі стане адным з элементаў ацэнкі бяспекі станцыі на этапе выдачы ліцэнзіі на яе эксплуатацыю. Дакументы на выдачу ліцэнзіі пачынаюць паступаць ужо ў Дзяржатамнагляд. Іх праверка зойме каля года, а непасрэдна перад выдачай ліцэнзіі пройдуць публічныя слуханні. Вопытам іх правядзення з Беларуссю падзеляцца еўрапейскія краіны, дзе ўжо эксплуатуюцца АЭС.
