Па заказу БЕЛТА з 12 студзеня па 8 лютага 2021 года Аналітычным цэнтрам ЕсооМ з прыцягненнем фонду "Украінская палітыка" і ва ўзаемадзеянні з акрэдытаванымі ў Беларусі сацыялагічнымі цэнтрамі праведзена рэспубліканскае апытанне грамадскай думкі "Сацыяльнае мысленне". З выкарыстаннем папяровых анкет і планшэтаў апытана 9896 рэспандэнтаў у 108 населеных пунктах усіх рэгіёнаў Беларусі з выкананнем прынцыпу рэпрэзентатыўнасці для грамадзян ад 18 гадоў па полу, узросту, узроўню адукацыі, тыпу населенага пункта і рэгіёну пражывання рэспандэнтаў. Акрамя запаўнення фармалізаваных анкет перад інтэрв'юерамі ставілася задача вывучэння запатрабаванняў і чаканняў грамадства, збору прапаноў насельніцтва па ўдасканаленні палітыкі дзяржавы ў розных сферах. Акцэнт рабіўся на адкрытых пытаннях, што даюць магчымасць максімальна ўлічыць асабісты пункт гледжання рэспандэнтаў. Чарговыя апрацаваныя даныя карэспандэнту БЕЛТА пракаменціраваў дырэктар Аналітычнага цэнтра ЕсооМ Сяргей Мусіенка.
Згодна з сацдаследаваннем матэрыяльнае становішча за апошні год не змянілася ў 29,2 працэнта беларусаў, палепшылася і крыху палепшылася - у 14,9 працэнта.
"Звяртае на сябе ўвагу тое, што гэта ў кавідны год. Стаіць Еўропа, лакдаўны, людзі сядзяць па дамах, не працуюць. У нас лічаць, што матэрыяльнае становішча палепшылася і крыху палепшылася каля 15 працэнтаў насельніцтва. Трэба ўлічыць, што гэта пры апытанні практычна 10 тыс. чалавек. Гэта вельмі сур'ёзная лічба. І тое, што не змянілася, - таксама высокая лічба. І гэта, вядома, прыемна. У прынцыпе гэта адпавядае таму, што адбываецца, таму што мы, па вялікім рахунку, не ўбачылі ў сваім жыцці такіх ужо кардынальных змяненняў. Мы не адчуваем таго, як сёння жыве Еўропа. Так, калі хочаш выехаць з дому, трэба ў паліцыю СМС адправіць і табе дазволяць. Хочаш схадзіць у магазін, за шкарпэткамі, трэба запісацца і табе па спісах і па часе дазволяць увайсці. Трэба дазвол браць схадзіць у паліклініку, аптэку. Мы так не жывём. І тыя людзі, якія гавораць пра пагаршэнне, не разумеюць, як гэта бывае на самай справе. Проста трэба ставіць камеры ў Бруселі, Берліне... здымаць жыццё горада, а потым трансліраваць на экранах нашых гарадоў, як і ў адваротны бок - паказваць наша жыццё і дарогі, поўныя машын. Там гэтага няма. У гэтым у нас ёсць вялікая хіба, што мы параўнальнае жыццё не паказваем. Калі людзей без масак б'юць па галаве. Для нас гэта дзіка, а там гэта норма. Італьянцы хочуць на адпачынак у Беларусь у нашы санаторыі. Бо людзі ўжо 9-10 месяцаў знаходзяцца ў ізаляцыі і пад татальным кантролем", - расказаў Сяргей Мусіенка.
І толькі ў 1 працэнта інтэрв'юіруемых зусім не знайшлося адказу. "Гэта значыць, такое пытанне хвалюе людзей, гэта закранае ўсіх", - адзначыў дырэктар EcooM.
Рэспандэнтам таксама прапаноўвалася адказаць на адкрытае пытанне: калі ваша жыццё пагаршаецца, хто ў гэтым вінаваты? "Няма адказу ў 32,8 працэнта. Ускосна гэта сведчыць аб тым, што жыццё і не пагаршаецца. Гэтага пытання для людзей не стаіць. І вінаватыя мы самі - адказалі 16,9 працэнта. Гэта, вядома, звяртае на сябе ўвагу. Таму што 25 гадоў таму мы лічылі, што гэта дзяржава перад усімі вінаватая, а толькі не мы. Гэта значыць, такі адказ сведчыць аб тым, што адбылося змяненне сацыяльнага мыслення, адбываюцца глабальныя зрухі. Традыцыйна абвінавачанне дзяржавы - 7,4 працэнта. Але заўважце, палітычная апазіцыя набірае ўжо 7,3 працэнта. Гэта значыць яе заклікі пагоршыць наша жыццё зразуметы людзьмі: крыкі аб тым, што трэба спыніць прадпрыемствы, трэба зрабіць нам горш, санкцыі ўвесці. А супраць каго санкцыі? Супраць нас? Вербальная эканамічная інтэрвенцыя з адмоўным вынікам. Чым больш гэта праслойка палітычнай апазіцыі будзе займацца такімі рэчамі, гэты працэнт будзе расці. І заўважце, Прэзідэнт краіны - 4,5 працэнта - гэта пры апытанні 10 тыс. чалавек. Гэта сведчыць пра многае. І 2,9 працэнта апытаных лічаць, што ўрады іншых краін вінаватыя, што мы жывём горш. Бо мы бачым актыўныя заклікі ўрадаў іншых краін зрабіць нам горш, бачым умяшанне ў нашы справы і людзі гэта таксама адзначаюць. Па сутнасці гэта адлюстраванне таго, што адбываецца", - адзначыў Сяргей Мусіенка.
Важны момант, віна на органы мясцовай улады ўскладаецца 1 працэнтам беларусаў, на прадпрымальнікаў - 0,2 працэнта. "Разумееце, мы адразу гаворым вінавата дзяржава, Прэзідэнт. А ты паглядзі вакол сябе, на сваё прадпрыемства, сваё акружэнне. Гэта значыць, мы адразу пераносім на вельмі высокі ўзровень. Кран працёк - дык адразу пісаць Прэзідэнту. Не прыбралі ў двары - вазьмі лапату, мяцёлку і прыбяры сам. Не, гэта ўлада вінавата. І вось гэты велізарны разрыў, што практычна 17 працэнтаў ускладаюць віну на сябе, а вось пра прадпрыемствы, мясцовую ўладу неяк асоба не ўспомнілі. Такое адчуванне, што іх не відаць, не чуваць. Чуць што, адразу Прэзідэнт або дзяржава ў цэлым. Але ў чым яны правініліся, у чым гэта віна? Вельмі сур'ёзнае пытанне. І тое, што алігархі і мафіёзі атрымалі па 0,1 працэнта, - таксама вельмі паказальна. Калі ўзяць краіны-суседзі - Расію, Украіну, то адказ будзе зусім іншы. Разумееце, гэта ж адкрыты адказ. Але няма ў нас алігархаў і мафія не перашкаджае", - канстатаваў дырэктар EcooM.
Калі ў бліжэйшай будучыні эканамічная сітуацыя пагоршыцца, то 63,5 працэнта беларусаў адзначылі, што будуць самастойна шукаць шлях паляпшэння свайго жыцця. "Гэта тое пытанне, на якое звярнуў увагу Прэзідэнт, калі выступаў на Усебеларускім народным сходзе. Ён па памяці гэту лічбу прывёў. Яна на самай справе звяртае на сябе ўвагу і запамінаецца. І гэта велізарны поспех, на мой погляд. Гэта значыць, людзі разумеюць, што многае залежыць ад кожнага асабіста. І гэта ўжо вельмі высокі працэнт. Значыць, развіццё дзяржавы і грамадства ідзе ў правільным напрамку. Людзі ўсё больш усведамляюць, што ім не трэба проста сядзець і цярпліва чакаць лепшых часоў. І вельмі маленькія лічбы: стану ўдзельнікам эканамічных забастовак - 1,1 працэнта, палітычных стачак - 0,3 працэнта, далучуся да арганізацыі, якая дабіваецца змены ўлады шляхам выбараў, - 4,6 працэнта. Я люблю такія пытанні, таму што яны ўскосна даюць адказ аб той групоўцы, якая апазіцыйна мысліць і хоча змену рэжыму або формы праўлення краінай. Фактычна гэта адказ пра ядро амаль 6 працэнтаў актыўных прыхільнікаў не зусім правільных нейкіх змяненняў", - падкрэсліў эксперт.
Амаль 2 тыс. адказаў паступіла на пытанне: што неабходна для вырашэння праблем, якія стаяць перад беларускім грамадствам сёння? "Гэта адкрытае пытанне, працаёмкае да апрацоўкі. Таму і затрымка па часе была паміж зборам інфармацыі. Ніякі штучны інтэлект не дапаможа іх адбіраць. Тут такія дыскусійныя адказы. Звяртае на сябе ўвагу выбранне новага Прэзідэнта - 6,8 працэнта. Мы ў папярэднім пытанні па-іншаму зусім зададзеным бачылі такі адказ. Павышэнне ўзроўню патрыятычнага выхавання і ідэалогіі - 5,8 працэнта. Гэта тое, што цяпер на вастрыі. А гэта ж апытанне лютаўскае. Думаю, што на сённяшні дзень грамадства ўжо больш гатова да гэтай работы, якую мы праводзіць павінны ў цэлым. І падзеі, што адбываюцца, таксама паўплывалі. Адказ - дастойная аплата працы - 7,2 працэнта. А наколькі яна недастойная? Бо ў многім ты працуеш - ты і атрымліваеш. У параўнанні са многімі краінамі мы атрымліваем дастойна. Няхай гэта і менш, але менш плацім і за камунальныя паслугі. Або бясплатная медыцына, якая перакрывае гэта ўсё, - сказаў Сяргей Мусіенка. - Дыялог з уладай і ўменне знаходзіць кампраміс - 4,8 працэнта. Гэта пытанне да тых людзей, якія не хочуць яго знаходзіць, якія выходзяць на дарогу, калі ты пасля работы не можаш дзіця забраць з дзіцячага сада або свой час нармальна правесці ў суботу. Людзі самі звяртаюць увагу, што ўменне знаходзіць кампраміс двухбаковавострае. Не толькі ўлада павінна яго шукаць, але і процілеглы бок. 3,9 працэнта хацелі б спыніць масавыя пратэсты. 2,6 працэнта лічаць нацыянальнае адзінства важным фактарам, на які трэба звярнуць увагу".
За змяненне формы праўлення ў бок парламенцкай рэспублікі выступаюць 0,7 працэнта апытаных. Вярнуцца да Канстытуцыі 1994 года пажадалі толькі 0,2 працэнта беларусаў. "Мы яе не пераглядаем кардынальна і гэта адпавядае запыту грамадства. Мы гэта бачылі і з іншых адказаў. Так, нейкая карэкціроўка, усё ж такі чвэрць стагоддзя пражылі. Але зноў жа спакойна, з прыцягненнем максімальна магчымай колькасці экспертных думак", - адзначыў дырэктар EcooM.
Далей у апытанні ідуць пытанні краіназнаўчага блока. У прыватнасці, рэспандэнтам прапаноўвалася ацаніць дзеянні краін і аб'яднанняў у адносінах да падзей у нашай краіне. "56,1 працэнта беларусаў лічаць, што адносіны з Расіяй развіваюцца станоўча і хутчэй станоўча. І гэта аб'ектыўна адпавядае сітуацыі, таму што мы бачым падтрымку з боку Расіі. Хутчэй адмоўна і адмоўна - невысокі працэнт - 9 працэнтаў і 7,5 працэнта адпаведна. Гэта паказальна. Што вельмі моцна адрозніваецца ў цэлым ад адносін да дзеянняў Еўрапейскага саюза. Заўважце, адмоўна і хутчэй адмоўна практычна 40 працэнтаў пры 30 працэнтах тых, каму складана было адказаць, і толькі станоўча - 7,3 працэнта. Вядома, дзеянні ЗША яшчэ менш станоўча і хутчэй станоўча ацэньваюць 11,6 працэнта. Таму што тая палітыка, якую яны праводзяць, большая частка грамадства не разумее. Што кардынальна таксама адрознівае адносіны да пазіцыі Кітая. Больш як 45 працэнтаў лічаць яе станоўчай. Гэта супастаўна з Расіяй. Асобна краіны Балтыі. І ў цэлым, і паасобку іх ацэнка вельмі нізкая. Станоўча іх пазіцыю ацэньваюць толькі 4,6 працэнта тых праславутых, аб якіх мы гаварылі. Хутчэй станоўча - 8,5 працэнта. Пазіцыю Польшчы насельніцтва таксама дакладна разумее. Ва Украіне і Вялікабрытаніі таксама прэваліруе адмоўная лічба. Гэта значыць, калі краіны займаюць нейкую антыпазіцыю, незразумела чаму, гэта людзі заўважаюць. Гэта не праходзіць незаўважаным. Вы дазваляеце сабе дрэнна ставіцца да нашай краіны і мы гэта бачым. Ацэнка людзей наконт гэтага - адназначная", - акцэнтаваў эксперт.
Трэці важны блок датычыцца СМІ. І тут, дарэчы, у інтэрв'юераў узніклі некаторыя пытанні. "Пры правядзенні гэтага блока апытання мы сутыкнуліся з цікавай рэччу, якую першапачаткова не ўлічылі нават пры фармулёўцы гэтых пытанняў. Таму што адбываецца развіццё і інтэграцыя камунікацый. Умоўна кажучы, у чым пытанне: а YouTube - хто ў гэтым раскладзе? Да яго звяртаюцца часта і падпісаны на тое ж тэлебачанне на YouTube. У гэты момант што яны глядзяць? Дылема такая ўзнікла. Гэта не сацыяльныя сеткі і не сайты інфармацыйныя і навін, не мэсэнджары. Раней гэтай з'явы не было. Цяпер тэлеканалы, як і іншыя СМІ, ёсць у Telegram, іншых сацыяльных сетках. Людзі на іх падпісаны і адбываецца змяшэнне, калабарацыя розных форм падачы кантэнту. Я думаю, што гэта трэба будзе абмяркоўваць, гэта пытанне высвятляць са спецыялістамі СМІ", - акцэнтаваў дырэктар EcooM.
На пытанне: якія крыніцы інфармацыі вы выкарыстоўваеце, беларусы адказалі наступным чынам: сацыяльныя сеткі - 38,9 працэнта, тэлебачанне - 57,2 працэнта, сайты інфармацыйныя і навін - 52,3 працэнта, мэсэнджары - 38,7 працэнта, друкаваная прэса - 27,6 працэнта, радыё - 14,3 працэнта. "І далей - дакладнасць, аператыўнасць, актуальнасць. Таксама, на мой погляд, паказальнае пытанне. Паглядзіце, аператыўнасць: сацыяльныя сеткі - 39 працэнтаў, мэсэнджары - 37,2 працэнта. Але дакладнасць адпаведна 19,2 працэнта і 15,4 працэнта. А друкаваная прэса тут карыстаецца большай павагай і даверам - 37,8 працэнта. Таму што гэта праходзіць праз сіта "рэдактар - намеснік рэдактара - выпускаючы - карэспандэнт - карэктары". Таму што ў мэсэнджары хто за гэтым сочыць? Хуткасць ёсць, але што далей? Гэта значыць, ты можаш быць падпісаны на дзясятак такіх каналаў, але наконт іх дакладнасці ў цябе вельмі вялікія пытанні, - дадаў Сяргей Мусіенка. - І мы глядзім актуальнасць: у сацыяльных сетак - 24,1 працэнта, тэлебачання - 34,8 працэнта, інфармацыйных сайтаў і навін - 33,6 працэнта, друкаванай прэсы - 35,4 працэнта. У прынцыпе яны даверам карыстаюцца. Што датычыцца радыё - цяжка было адказаць 45,6 працэнта. Гэта значыць або не слухаюць наогул, або слухаюць нейкую музычную хвалю, якая не з'яўляецца крыніцай інфармацыі. Мы бачым тыя працэсы, якія адбываюцца на нашых вачах, і з нашага жыцця радыё сыходзіць. Хоць мы заўважаем, што радыё робіць эфіры і выкладвае відэа ў сетку. І яны ўжо становяцца таксама інфармацыйнымі сайтамі. Магчыма, за кошт гэтага яно і мае такую істотную долю".
Калі гаварыць аб крыніцах атрымання інфармацыі беларусамі, то на тэлебачанні 50,2 працэнта адводзіцца палітыцы, здарэнням - 42,3 працэнта, здароўю і медыцыне - 39,7 працэнта, забаўляльнай інфармацыі - 39,2 працэнта, эканоміцы - 36,7 працэнта, спорту - 32,8 працэнта. У друкаванай прэсе верхнія пазіцыі займаюць здароўе і медыцына, а таксама палітыка і экалогія - 34,8 працэнта і 28,9 працэнта адпаведна. Сайты інфармацыйныя і навін: здарэнні - 45,3 працэнта, спорт - 33,6 працэнта, забаўляльная інфармацыя - 27,4 працэнта.
"Людзі заўважылі змяненні ў падачы палітычных перадач, новыя асобы, якія з'явіліся. Усё гэта хутчэй за ўсё адыграла сваю ролю. Так, палітыка можа сысці з першага месца і там застануцца здарэнні. Але, заўважце, цяпер такая сітуацыя. У друкаванай прэсе таксама з адрывам медыцына і палітыка. Таксама людзей хвалюе тэма экалогіі. Гэта сітуатыўна, калі перабоі з вадой. І ў друкаванай прэсе, на тэлебачанні, на сайтах інфармацыйных і навін гэта знаходзіць хуткае адлюстраванне, тлумачэнне, што адбываецца, карта пунктаў, куды ваду падвозяць. Заўважце, спорт у прэсе на перадапошнім месцы. І гэта таксама зразумела, - удакладніў эксперт. - У сацыяльных сетках лідзіруе забаўляльная інфармацыя. Зручна паглядзець расклад кінатэатраў, тэатраў, нейкага канцэрта. Гэта вельмі даступна - у транспарце едзеш і чытаеш. Акрамя таго, здароўе і медыцына таксама прысутнічае - гэта трэцяе месца. Тое ж самае і ў мэсэнджарах".
Па радыё здарэнні слухаюць 4,4 працэнта апытаных, культурныя навіны - 4 працэнты, забаўляльнай інфармацыі адводзіцца 3,9 працэнта.
