5 жніўня, Мінск /Кар. БЕЛТА/. На граніцу Літвы з Беларуссю па запрашэнні літоўскіх улад былі накіраваны амаль 100 афіцэраў Еўрапейскай службы пагранічнай і берагавой аховы (Frontex) для дапамогі ў патруляванні - з-за рэзкага росту патоку мігрантаў з Азіі і Афрыкі. МУС Літвы аб'явіла, што будуць адпраўляць мігрантаў назад у Беларусь. Гэта спрэчная тактыка, якую праваабаронцы называюць незаконнай і небяспечнай, і шмат гадоў звязваюць з ёй еўрапейскую пагранслужбу, піша брытанская служба навін ВВС.
Frontex, як адзначаецца ў матэрыяле ВВС, з'яўляецца сілавой структурай ЕС з шырокім мандатам і вялікім бюджэтам. Сёння актывісты і журналісты па ўсім свеце абвінавачваюць яе ў парушэнні норм міжнароднага права.
Абвінавачанні ў незаконным выдварэнні і дачыненні да гібелі мігрантаў
Рэкордны паток саіскальнікаў прыстанішча з Афрыкі і Азіі на беларуска-літоўскай граніцы прывёў да таго, што афіцыйны Вільнюс запатрабаваў ад сваіх пагранічнікаў не даваць мігрантам магчымасці перасякаць граніцу, а замест гэтага адпраўляць іх назад у Беларусь.
4 ліпеня ў Дзяржпагранкамітэце Беларусі аб'явілі, што частка вернутых літоўскімі пагранічнікамі мігрантаў знаходзіцца ў цяжкім стане, а адзін з іх памёр.
У Літве назвалі гэта правакацыяй. Пры гэтым прадстаўнік літоўскага МУС Ліна Лаўрынайтэ-Грыгенэ заявіла, што адпраўка мігрантаў назад дапускаецца міжнародным правам, калі гэта часовае рашэнне і ім прадастаўлена альтэрнатыва саісканню прыстанішча.
Але кіраўнік Літоўскага Чырвонага Крыжа Эгле Самухавайтэ назвала рашэнне Вільнюса разварочваць людзей, якія шукаюць прыстанішча, несумяшчальным з Канвенцыяй па правах бежанцаў, Хартыяй ЕС па правах чалавека і іншымі палажэннямі міжнароднага права.
Рашэнне можа парушаць дзве нормы міжнароднага права - забарону на калектыўную высылку іншаземцаў і забарону на высылку ў краіны, дзе ім можа пагражаць небяспека, напісаў у Facebook кіраўнік камітэта па правах чалавека ў Сейме Літвы Томас Вітаўтас Раскявічус. "Мы ходзім па тонкім лёдзе", - лічыць дэпутат.
Рашэнне аб развароце мігрантаў азначае толькі тое, што саіскальнікі прыстанішча вяртаюцца ў Беларусь з рэкамендацыяй звяртацца да літоўскіх пагранічнікаў на КПП і афіцыйных пагранічных пунктах, а не пераходзіць граніцу праз рэкі, лясы, палі і г.д., сказаў у размове з ВВС прадстаўнік Службы аховы дзяржграніцы Літвы Рокас Пукінскас. Ён расказаў, што з пачатку гэтага года 4090 чалавек у неналежным месцы перасеклі беларуска-літоўскую граніцу, сярод іх большасць іракцаў (амаль 2,8 тыс. чалавек), а таксама грамадзян Конга, Камеруна, Сірыі, Ірана і іншых краін.
Ён адмовіўся каменціраваць паведамленні аб прымяненні сілы з боку літоўскіх пагранічнікаў, але пацвердзіў, што каля 250 чалавек за апошнія суткі былі вернуты ў Беларусь.
"Мы вывучаем сітуацыю. Мы вывучаем прававыя акты. Мы дзейнічаем у рамках аператыўнага плана", - сказаў у сваю чаргу прэс-сакратар Frontex Пётр Світальскі. Ён таксама заявіў, што Frontex ніяк не ўдзельнічае ў дзеяннях па вяртанні мігрантаў у Беларусь. Паводле яго слоў, у пятніцу ў Літву прыбудуць наглядальнікі за захаваннем базавых правоў чалавека - штатныя супрацоўнікі Frontex.
За апошнія гады еўрапейскія праваабаронцы і дэпутаты Еўрапарламента ўжо не раз асуджалі тактыку адпраўкі назад мігрантаў, сярод якіх ёсць дзеці і жанчыны, да перасячэння граніцы і індывідуальнага разгляду іх заявак на прыстанішча. Шэраг СМІ звязваў Frontex з гэтай тактыкай.
Расследаванні СМІ аб рабоце Frontex
Галоўнымі франтамі дзейнасці еўрапагранічнікаў у апошнія гады сталі Грэцыя і Італія і ў першую чаргу іх марскія граніцы з Турцыяй і Лівіяй. Менавіта там сфарміраваўся стыль работы Frontex, які праваабаронцы крытыкуюць як празмерна жорсткі.
Яшчэ ў 2016 годзе выданне Intercept апублікавала ўнутраныя справаздачы Frontex, у якіх сцвярджаецца, што грэчаскія пагранічнікі адкрывалі агонь па лодках з мігрантамі.
Frontex не проста затрымлівае мігрантаў у Эгейскім і Міжземным морах - яго афіцэры ўдзельнічаюць у выдварэнні мігрантаў, не даючы ім перасекчы граніцу, сцвярджае выпушчанае ў кастрычніку мінулага года расследаванне нямецкага часопіса Spiegel. Да аналагічных высноў прыйшла амерыканская газета New York Times. У самім агенцтве Frontex адхілілі гэтыя абвінавачанні.
Праваабаронцы называюць апісаную ў расследаванні тактыку push back (даслоўна "адпор") і лічаць яе супярэчнай Еўрапейскай канвенцыі па правах чалавека, якая забараняе калектыўную высылку іншаземцаў.
У маі газета Guardian са спасылкай на даныя ААН і няўрадавых арганізацый паведаміла, што пагранічныя службы краін ЕС пры падтрымцы Frontex за час пандэміі незаконна выслалі больш за 40 тыс. мігрантаў, у тым ліку дзяцей і бежанцаў з зон ваенных дзеянняў, і што гэта тактыка магла прывесці да смярцей больш як 2 тыс. чалавек.
У Frontex гавораць, што няма ніякіх доказаў удзелу агенцтва - прамога або ўскоснага - у незаконным выдварэнні або практыцы адпору мігрантам. Але ў 2020 годзе ў распараджэнне ВВС трапіў закрыты даклад Frontex, у якім пералічваліся сведчанні значных парушэнняў у рабоце службы. У ім у дэталях апісаны выпадак, калі афіцэры Frontex бачылі, як катар грэчаскай берагавой аховы перахапіў лодку з мігрантамі і адбуксіраваў яе назад у турэцкія тэрытарыяльныя воды. Яны нічога не ўзбудзілі.
Праваабаронцы сцвярджаюць, што агенцтва дзейнічае гэтак жа і ў адносінах да мігрантаў, якія прыбываюць з Лівіі, прадастаўляючы лівійскім пагранічнікам даныя для перахопу караблёў.
У студзені Еўрапейскае бюро па барацьбе з махлярствам (ЕББМ) пачало расследаванне дзеянняў Frontex на аснове публікацый аб незаконнай высылцы мігрантаў, а таксама аб дамаганнях і іншых дысцыплінарных парушэннях, у тым ліку сярод кіраўніцтва службы. У кабінеце кіраўніка Frontex Фабрыс Лежэры былі праведзены вобыскі ў сувязі з гэтым расследаваннем. Сацыял-дэмакратычная фракцыя Еўрапарламента патрабавала звальнення Лежэры.
У ліпені гэтага года былі прадстаўлены вынікі расследавання дзеянняў Frontex, якое праводзіла група еўрадэпутатаў. Яны не знайшлі прамых доказаў удзелу Frontex у незаконнай высылцы мігрантаў, але прыйшлі да высновы, што агенцтва ведае пра такія дзеянні з боку пагранслужбаў дзяржаў ЕС і ігнаруе іх замест таго, каб паведамляць пра іх і прадухіляць іх у далейшым.
"Некалькі надзейных крыніц, у тым ліку нацыянальныя і міжнародныя праваабарончыя групы і арганізацыі, паслядоўна паведамлялі аб парушэнні базавых правоў на граніцах шэрага дзяржаў - членаў ЕС, дзе Frontex праводзіць сумесныя аперацыі, - цытуе даклад выданне Politico. - Як правіла, Frontex ігнаравала гэтыя паведамленні".
Прэс-сакратар Frontex тады заявіў, што агенцтва вітае высновы расследаванняў і прымае яго рэкамендацыі.
Армія Frontex - пашырэнне штату і тэхнічная моц
Заснаванае ў 2004 годзе са штаб-кватэрай у Варшаве Frontex - незалежнае агенцтва Еўрасаюза, якое падпарадкоўваецца Еўрапарламенту, Еўрапейскай камісіі і Савету ЕС. Яно доўга не мела ўласных сілавых падраздзяленняў, толькі адміністрацыйны персанал, і займалася каардынацыяй дзеянняў паміж пагранслужбамі розных краін блока.
Але калі ў 2015 годзе Еўропу захліснуў міграцыйны крызіс з сотнямі тысяч сірыйцаў, афганцаў і жыхароў шэрага афрыканскіх краін, якія штодзень імкнуцца трапіць у краіны ЕС, агенцтва стала дабівацца пашырэння паўнамоцтваў і мандата.
У выніку ў 2021 годзе бюджэт Frontex дасягнуў 544 млн еўра, а асабовы склад яго падраздзяленняў, якія носяць форму са сцягам ЕС, перасягнуў 600 чалавек, пры гэтым да 2027 года яго плануецца павялічыць да 10 тыс. чалавек.
У мінулым годзе супрацоўнікі агенцтва сачылі за бяспекай граніц у Міжземным, Эгейскім, Чорным і Адрыятычным морах, а таксама на сухапутных граніцах Польшчы, Харватыі і Венгрыі.
Акрамя таго, пасля выхаду Вялікабрытаніі з ЕС менавіта агенты Frontex стаяць на граніцы Гібралтара, брытанскай тэрыторыі, з Іспаніяй - у Лондане выбралі іх замест іспанскіх пагранічнікаў, піша часопіс Economist.
Агенцтва дзейнічае і за межамі ЕС: яго афіцэры прысутнічаюць у Албаніі і Чарнагорыі, а грамадзянскія супрацоўнікі - у Сербіі, Турцыі, а таксама Нігеры і Сенегале.
На новы ўзровень выйшлі і тэхналагічныя магчымасці агенцтва: у бягучым годзе да катараў, аўтамабіляў і самалётаў дабавіліся кантракты з французскімі і ізраільскімі аператарамі разведвальных беспілотнікаў.
Акрамя дронаў, за патокамі мігрантаў Frontex сочыць і праз спадарожнікі касмічнай праграмы ЕС "Капернік".
Праваабаронцы, якія крытыкуюць агенцтва, гавораць, што выкарыстоўваючы звесткі са спадарожнікаў і дронаў, агенты ўхіляюцца ад абавязку ратаваць мігрантаў у моры, які накладвае назіранне з караблёў.-0-
