Аграгарадок Моталь Іванаўскага раёна - мястэчка дзіўнае. Народ тут прадпрымальны - не толькі ўмела вырабляе, але і папулярызуе свае брэнды. Славіцца аграгарадок маштабным кулінарным фестывалем "Мотальскія прысмакі". А з нядаўняга часу тут разводзяць суперэлітную бульбу і гадуюць "лімузіны" - спецыяльную пароду буйной рагатай жывёлы для атрымання мармуровай ялавічыны. Карэспандэнты БЕЛТА паглядзелі, як жыхары Моталя адкрываюць свой бізнес і развіваюць малую радзіму.
Першае згадванне пра Моталь адносіцца да 1422 года. Магдэбургскае права атрымаў у 1555 годзе. Ёсць звесткі, што ў Моталь неаднаразова наведвалася сама Бона Сфорца і перасяляла сюды з Італіі майстроў-рамеснікаў (з таго часу сярод жыхароў шырока распаўсюджаны адметныя прозвішчы Кузюр, Палто, Кульбеда, Шыкалай). Мясцовыя жыхары ўмеюць шыць, ткаць, класці печы, будаваць дамы. Шырокую вядомасць атрымалі Мотальскія кажухі і ручнікі. Да вайны тут жылі тысячы яўрэяў. Матальчане ўпэўнены, што менавіта ад іх ім дасталася камерцыйная жылка. У Моталі нарадзіўся і да 11 гадоў жыў першы прэзідэнт Ізраіля Хаім Вейцман.
Развіццё аграгарадка і выхаванне чэмпіёнаў
Моталь – вельмі энергічны гарадок. Нас ён сустракае актыўным рухам транспарту. З самай раніцы тут кіпіць жыццё: па вуліцах едуць трактары з цюкамі сена і саломы, іх абганяюць МАЗы, малакавозы і актыўныя вяскоўцы на легкавушках.
Мы заязджаем з боку вёскі Тышкавічы. Першай славутасцю становіцца нядаўна адрамантаваны мост цераз раку Ясельду. Адсюль адкрываецца адзін з лепшых відаў на Моталь: роўнядзь ракі, сакавітая зелень берагоў, акуратныя домікі ў прыбярэжнай зоне. Удалечыні ў сонечных промнях пераліваецца золатам купал мясцовай царквы.
Раніцай у цэнтры шматлюдна. Падлеткі спяшаюцца за пакупкамі ў мясцовы супермаркет, дарослыя групуюцца каля банкамата і на паркоўцы. Над плошчай з дынамікаў гучаць песні беларускіх і замежных выканаўцаў, а на электронным экране надпіс – "у Моталі пятніца".
Дынамікі, экран і іншыя навацыі з'явіліся ў Моталі ўсяго пару гадоў таму з падачы старшыні Мотальскага сельвыканкама Сяргея Піліповіча. На гэтай пасадзе ён ужо 7 гадоў і, як падкрэсліваюць мясцовыя жыхары, знаходзіцца на сваім месцы: пры ім і плошчу абнавілі, і мост адрамантавалі, і палавіну гравійнай дарогі з Тышкавічаў на Аброва заасфальтавалі (менавіта па гэтай дарозе матальчанам найбольш зручна дабірацца да Мінска).
"Рамонт плошчы завяршыўся ў чэрвені, – расказвае кіраўнік сельвыканкама. - Заменены сістэмы каналізацыі і водазабеспячэння, плітачнае пакрыццё. Зроблены вялікі ганак-сцэна перад уваходам у Дом культуры, устаноўлена новае асвятленне, разбіты клумбы, прадугледжана безбар'ернае асяроддзе. Абсталяваны дзве вялікія стаянкі транспарту". Далей плануецца ўстанавіць малыя архітэктурныя формы і пасадзіць шматгадовыя насаджэнні (кусты рознага яруса, елкі, ядловец, каля лавак – дэкаратыўныя яблыні). З'явяцца незвычайныя лаўкі з выявамі старога Моталя на спінках. З боку дарогі плошча будзе акружана жывой агароджай. Плюс запланавана добраўпарадкаванне пешаходнага бульвара.
Да фантана справа пакуль не дайшла. "Гэта застаецца на перспектыву для фантазіі і ўдзелу, у тым ліку фінансавага, жыхароў Моталя. Цяпер ідзе абмеркаванне магчымага праекта", – удакладніў Сяргей Піліповіч.
У Моталі ёсць дзве агульнаадукацыйныя школы, школа мастацтваў, дзіцячы сад, бальніца, пошта, аптэкі, банкі, рынак, а яшчэ дзясяткі магазінаў – з прадуктамі, адзеннем, бытавой хіміяй і касметыкай, будаўнічымі матэрыяламі, аўтазапчасткамі, мэбляй і іншымі таварамі. Увесь Моталь газіфікаваны і ахоплены грамадскім транспартам, удалося пусціць транспарт нават у аддаленыя мікрараёны Дзедавічы і Панцавічы. Ёсць станцыя ачышчэння аб прымесей жалеза.
У Моталя свая спартыўная школа алімпійскага рэзерву. Як расказвае дырэктар Мотальскай СДЮШАР Сяргей Марзан, школе ўжо каля 30 гадоў. "Я працую з 2005 года. Калі прыйшоў, гэта была школа агульнафізічнай падрыхтоўкі, тут працавалі 6 чалавек. Калі школу рэканструявалі, адкрылі 2 аддзяленні - лёгкай атлетыкі і футбола. У 2010 годзе нас атэставалі як спартыўную школу, у 2018-м мы сталі спецыялізаванай дзіцяча-юнацкай школай алімпійскага рэзерву. Сёння ў штаце 20 чалавек. Трэнеры працуюць і ў суседніх аграгарадках - усяго займаецца каля 280 дзяцей, - расказвае дырэктар. - Наша задача - знайсці дзіця, даць пачатковую базу і адправіць у вучылішча або цэнтр алімпійскага рэзерву. У вёсках сапраўды ёсць дзеці, якім варта ўдзяліць увагу".
У школе ганарацца кожным сваім чэмпіёнам і спартсменам. Сярод самых вядомых - майстар спорту міжнароднага класа, паўабаронца беларускага клуба БАТЭ Аляксандр Валадзько; пераможца Кубка Еўропы кідальнік кап'я Аляксей Каткавец; пераможца юнацкага чэмпіянату свету па грэка-рымскай барацьбе ў Сафіі барэц Дзмітрый Банько.
Дарэчы, СДЮШАР працуе і з дарослымі. "Мы праводзім спартакіяды, адкрыта трэнажорная зала для мясцовых жыхароў. Вядома, каранавірус знізіў наведвальнасць мерапрыемстваў і трэнажоркі, але мы прадаўжаем працаваць", – адзначае дырэктар школы.
Эканоміка: паспяховы прыватны бізнес, перадавая гаспадарка, канкурэнтаздольны кааппрам
Эканоміка аграгарадка трымаецца на трох "кітах". Першы – гэта прыватнікі. "У Моталі створана спрыяльнае асяроддзе для свайго бізнесу. У нас працуюць 67 індывідуальных прадпрымальнікаў і 31 прыватнае прадпрыемства. За апошні час з'явілася шмат фермерскіх гаспадарак. У гэтым сектары эканомікі занята 20 працэнтаў працаздольных грамадзян", - расказвае Сяргей Піліповіч.
У тым ліку дзякуючы прыватнікам Моталь можа пахваліцца сваімі брэндамі: каўбасамі і вэнджанай рыбай, хлебабулачнымі вырабамі. Іх з задавальненнем вязуць з сабой турысты.
Другі "кіт" – сфера кааппрама. Філіял Іванаўскага райпо мае забойны, каўбасны, рыбны і швейны цэхі, цэх па вытворчасці кандытарскіх вырабаў. Ёсць пякарня, работнікі якой выпякаюць легендарную "цагліну" і забяспечваюць хлебам паўраёна. Таксама ў кааппрома ёсць кафэ і рэстаран «Моталь». Абодва размешчаны ў цэнтры, абодва папулярныя ў мясцовых.
Канкурэнцыю кааппраму складае міні-пякарня мясцовага ААТ "Агра-Моталь".
Сельская гаспадарка – трэці і валаўтваральны складнік эканомікі. "Агра-Моталь" – гэта шматпрофільнае прадпрыемства, – расказвае намеснік дырэктара па ідэалагічнай рабоце Эдуард Алесік. – На сёння ў севазвароце знаходзіцца каля 9 тыс. га зямлі, пагалоўе дасягае 6 тыс. агульнага статка, з іх каля 1,5 тыс. дойных кароў. За 25 гадоў надоі выраслі ў 3 разы, выпуск прадукцыі жывёлагадоўлі – у 2,5-3 разы, колькасць пагалоўя – на тысячу галоў. 16 гадоў таму ўстанавілі імпартныя даільныя ўстаноўкі – мы былі першымі ў вобласці. У 2000-я заняліся развядзеннем буйной рагатай жывёлы лімузінскай пароды для атрымання мармуровага мяса, і кожны дзень з гэтага маем прыбытак".
У гаспадаркі ёсць яблыневы сад. "Ён з'явіўся больш як 25 гадоў таму. Новы віток у яго развіцці прыпадае на 2004 год. Мы прымянілі новыя тэхналогіі, падабралі прыдатныя сарты яблынь, якія запатрабаваны насельніцтвам і вытворцамі. Пакуль спыніліся на сорце Айдарэд. Спачатку закуплялі саджанцы, потым зрабілі свой гадавальнік, і з гэтага года ўжо зможам самі прадаваць яблыні – будзе каля 40 тыс. сваіх саджанцаў", - тлумачыць намеснік дырэктара.
Пабудаваны бульба- і агароднінасховішча. Ужо два гады дзейнічае лінія вакуумнай упакоўкі агародніны, і на яе ў гаспадаркі вялікія планы – пашыраць варыянты фасоўкі.
Сярод асноўных відаў раслінаводства – бульба. Прычым бульбаводствам тут займаюцца сур'ёзна, нават выводзяць сваё насенне. Для гэтага пераабсталявалі лабараторыю мікраканальнага размнажэння раслін. "Некалі па рэспубліцы такіх аб'ектаў было шмат. Але сёння, напрыклад, у Брэсцкай вобласці наша лабараторыя – адна. Мы вырашылі прадоўжыць гэту справу і ўвайшлі ў праграму развіцця раслінаводства ў Беларусі. З дапамогай дзяржавы атрымалі каля Br2 млн: частку – з інвестфонду Брэсцкага аблвыканкама, яшчэ частку – з бюджэту вобласці і нашага. У 2016 годзе пачалася рэканструкцыя, і праект быў рэалізаваны: пабудаваны сучасныя цяпліцы 5-га пакалення", - паказвае абноўленую лабараторыю Эдуард Алесік.
Схема такая: лабараторыя атрымлівае насенны матэрыял з Інстытута бульбаводства НАН, чаранкуе, выводзіць парасткі, потым – расаду. Далей іх высаджваюць у цяпліцы. Цяпер якраз капаюць першы клубневы матэрыял. Потым гэтыя клубні будуць высаджаны на спецыяльным полі – атрымаецца супер-суперэліта. Пасля гэтага бульба высейваецца яшчэ раз і на выхадзе атрымліваецца суперэліта, якая пойдзе ўжо на палі і на продаж.
У лабараторыі працуюць 8 чалавек, на сезонныя работы наймаюць людзей дадаткова – на гэты раз заняты яшчэ 26 чалавек. Дырэктар лабараторыі – малады спецыяліст Юлія Шаўчук.
У цэлым маладых спецыялістаў у гаспадарцы нямала. "Усяго ў нас працуюць каля 600 чалавек. Плюс штогод у час палявых работ наймаем 100 чалавек па дагаворы падраду. Гэта значыць на сёння заняты каля 700 чалавек. Робім упор на маладых спецыялістаў, іх у гаспадарцы 122 чалавекі. Ім прапануем і будуем жыллё – за 25 гадоў пабудавалі 63 жылыя дамы. Стараемся зацікаўліваць, каб людзі ў нас заставаліся – важны кожны", - падкрэслівае намеснік дырэктара гаспадаркі.
Культурнае жыццё: два музеі, крыніца, кулінарны фестываль
Вяртаемся з палёў. Едзем па аграгарадку і адзначаем: мясцовыя жыхары ўмеюць і працаваць, і адпачываць. У цэнтры абсталявана дзіцячая пляцоўка. Побач будуецца летняе кафэ. Абсталяваны дзве зоны адпачынку – на возеры Заазерскім (у Моталі) і возеры Мульнам (за Тышкавічамі). Ёсць бібліятэка, Дом культуры. Гадоў 5 таму была адрэстаўрыравана царква. Нямала сем'яў утварылася з благаславення мясцовага свяшчэнніка. Адну з іх змацавалі вузамі шлюбу пры нас.
Працуюць два музеі – этнаграфічны Мотальскі музей народнай творчасці і археалагічны "Нашы каранi".
"Мотальскі музей народнай творчасці адкрыты ў 1995 годзе, - расказвае дырэктар Вольга Кульбеда. – Восем залаў музея раскрываюць перад наведвальнікамі рэгіянальныя асаблівасці матэрыяльнай і духоўнай культуры Заходняга Палесся. Ёсць залы гісторыі і сялянскага побыту, рамёстваў, земляробства, ільноапрацоўкі, ёсць багатыя калекцыі ткацтва, вышыўкі, пляцення, адзення, ганчарства, бондарства і іншых рамёстваў. Сабрана калекцыя народнай паэтыкі: святы, звычаі, абрады, прымаўкі, прыказкі, жарты, дзіцячы фальклор. Асаблівы каларыт музею надае фальклорна-этнаграфічны тэатр "Мотальскія суседзі".
Побач з музеем знаходзіцца вялікі вятрак. У 2019 годзе яго адрамантавалі. Тут турысты могуць азнаёміцца з тэхналогіяй размолу збожжа.
"Нядаўна пры фінансавай падтрымцы ПРААН да музейнага комплексу дадалі сялянскі дом з адноўленым інтэр'ерам 1950–60-х гадоў, дзе турыстам прапануюць прыняць удзел у мотальскіх абрадах, прадэгуставаць мясцовую народную кухню", - дадае дырэктар.
Музей прапануе наведвальнікам інтэрактыўныя праграмы "Жывы гук", "У гасцях у бабулі Алены", "Вясельны каравай". "Вясельная каравайная традыцыя вёскі Моталь Іванаўскага раёна Брэсцкай вобласці" нават унесена ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Беларусі.
У 2013 годзе для развіцця турызму ў раёне адкрылі 2 філіялы музея: "Нашы каранi" ў Моталі і "Дом траўніка" ў Стрэльне. У музеі археалогіі, напрыклад, можна ўбачыць сапраўдны бівень маманта, старажытнае копішча, стаянку першабытнага чалавека.
Праўда, з-за каранавіруса колькасць жадаючых паглядзець экспазіцыі прыкметна зменшылася. Але работнікі музея не засмучаюцца. "Эпідэміялагічная сітуацыя вымушае нас прыстасоўвацца да жыцця ў новых умовах. Як ніколі запатрабаваны інтэрнэт-рэсурсы, і музей скарыстаўся гэтай сітуацыяй. Мы рэалізавалі творчы праект духоўнага напрамку "Крыніца веры праваслаўнай. Відэападарожжа па храмах Іванаўшчыны": наведалі 20 праваслаўных цэркваў рэгіёна і на аснове сабранага матэрыялу стварылі відэаролікі з музычным суправаджэннем, якія выклалі ў сацсетцы. Ёсць у нас таксама анлайн-праект пра ўсе вёскі раёна. Водгук вельмі вялікі, у асноўным пішуць былыя землякі. Мы забяспечваем ім сувязь з малой радзімай, таму што прадастаўляем не толькі інфармацыю аб рабоце музея, але і навіны раёна, асобных вёсак", - рэзюмуе Вольга Кульбеда.
Раз у два гады Моталь прыцягвае турыстаў кулінарнымі прысмакамі - праводзіць фестываль "Мотальскiя прысмакi". Юбілейны 10-ы фестываль адбыўся ў 2019 годзе. На фестывалі заўсёды прысутнічае 6–7 тыс. чалавек. Прыязджаюць прадстаўнікі розных краін – з Расіі, Украіны, Літвы, Ізраіля, Алжыра, Кітая, Італіі. Наступны фестываль павінен адбыцца ў 2021 годзе, але 2022-і з'яўляецца юбілейным годам для Моталя, таму святы могуць сумясціць.
Адпачыць і пераначаваць госці могуць у мясцовых аграсядзібах (тут 4 такія месцы) або ў гасцініцы "Фэст" ад гаспадаркі "Агра-Моталь". Яна размешчана ў цэнтры, можа прыняць да 15 чалавек у 9 нумарах. Ёсць нават свой нумар люкс, які часта арандуюць маладажоны. У аграгарадку лічаць, што гэта яшчэ адзін мясцовы брэнд і славутасць.
Завяршаем экскурсію каля капліцы Святога Яна, дзе б'е крыніца. Яна існуе яшчэ з даваенных часоў, за апошнія 10 гадоў сіламі вернікаў і свяшчэнніка добраўпарадкавана, тут з'явіліся калодзеж, капліца, купель.
Ды і сам Моталь быў неаднаразова добраўпарадкаваны і палепшаны сіламі мясцовых жыхароў. Менавіта дзякуючы іх ініцыятыўнасці, настойлівасці, працавітасці праводзяцца вялікія мерапрыемствы і рэалізуюцца цікавыя ініцыятывы. "Асноўны наш патэнцыял – людзі. У Моталі народ "учэпісты", калі за нешта бярэцца, то робіць дасканала. Таму і створаны ўсе ўмовы для жыцця", - гаворыць на заканчэнне кіраўнік сельвыканкама Сяргей Піліповіч.
Наталля ДАНІЛЕВІЧ,
Фота Раміля НАСІБУЛІНА і Ягора ПАЎЛЮШЧЫКА,
БЕЛТА.-0-
