18 студзеня 2025, 10:54

Вярнуўся з Амерыкі і адкрыў сталовую для бяздомных у Мінску. Дзіўная гісторыя мастака Чарніцкага

Навіны сюжэта "Праект "Беларусы ў кадры" на YouTube-канале БЕЛТА"

Не толькі прывучыць сябе не баяцца холаду, але і атрымліваць асалоду ад яго. Беларуска аб тым, як стала ўдзельніцай зімовых заплываў

"Адзін з самых запамінальных прэзентаў - віншаванне, напісанае шыфрам Цэзара". Гэты настаўнік ведае, як захапіць школьнікаў сваім прадметам

Каб падрыхтаваць гэты матэрыял, мы двойчы сустракаліся з нашым героем. У яго кватэры і па сумяшчальніцтве майстэрні даведаліся пра Аляксандра як мастака, а ў сталовай убачылі яго валанцёрам, які робіць добрыя справы амаль 30 гадоў. Пасля гэтага доўга разважалі: чаму ў некаторых нараджаецца жаданне бескарысліва дапамагаць, што яны атрымліваюць узамен, дзе знаходзяць сілы падтрымліваць тых, хто апусціўся на сацыяльнае дно?

Прароцтва маці і пуцяводная зорка

Месца, дзе жыве Аляксандр Чарніцкі, складана назваць кватэрай, хутчэй гэта мастацкая галерэя, аб'яднаная з майстэрняй, або міні-музей. Карціны займаюць усе сцены, вісяць у калідорах, пакоях, на кухні.

- Люблю жывапіс, даўнейшыя прадметы. Ад іх зыходзіць асаблівая энергетыка, - прызнаецца гаспадар дома.

Прыродная здольнасць да малявання раскрылася ў Аляксандра яшчэ ў раннім узросце. Калі маці ўбачыла размаляваныя школьныя сшыткі і падручнікі сына, то напрарочыла: "Саша, будзеш мастаком!" Пасля гэтых слоў школьнік пайшоў шукаць выяўленстудыю. Ён і цяпер памятае сваіх першых педагогаў - Васіля Сумарава, Уладзіміра Ткачэнку. Вядома, марыў атрымаць і прафесійную адукацыю, але ў тэатральна-мастацкі інстытут (цяпер гэта Беларуская дзяржаўная акадэмія мастацтваў) яго не прынялі. У савецкія гады пропускам у ВНУ служыў не толькі талент, але і камсамольскі білет. А яго ў Аляксандра, як чалавека веруючага, не было. Таму ён паехаў з сябрамі ў Ленінград і вольным слухачом наведваў заняткі ў Мастацкім інстытуце імя Ільі Рэпіна. Сёння выставы работ Аляксандра Чарніцкага праходзяць у Беларусі і за мяжой, яго творы захоўваюцца ў калекцыянераў з розных краін.

- Многім падабаецца гэта карціна, - адказвае Аляксандр на наша захапленне цудоўнымі козачкамі з бабуляй-пастушкай.

Мы таксама адзначаем, што яму выдатна ўдаюцца партрэты дзяцей - яркія, выразныя. Людзі і Хрыстос - галоўныя героі ў работах мастака.

- Хрыста шмат не бывае, - гаворыць з усмешкай Аляксандр і падкрэслівае, што ствараць лік Сына Божага складана. - Пастаянна разважаеш, як ён мог выглядаць. Так, на Турынскай плашчаніцы ёсць адбітак твару Хрыста, захаваліся старажытныя абразы, дзякуючы якім вобраз можна пазнаць: мужчына з высакародным, натхнёным тварам, з доўгімі валасамі, барадой. Але мастакі заўсёды шукаюць больш канкрэтныя вобразы. Я таксама. Таму Хрыстос у мяне ўсюды крыху розны.

Звабіцель у Аляксандра - і малады мужчына, і цудоўнае дзіця ў асяроддзі любячых бацькоў Марыі і Іосіфа. Асаблівая работа мастака - аўтапартрэт побач з вобразам Хрыста.

- Гэта дэкларацыя маёй веры, - тлумачыць задуму карціны аўтар. - Адна мая рука прыкладзена да грудзей, у другой трымаю пэндзлікі, паказваючы, што маё сэрца і творчасць належаць Збавіцелю. Карціну пачаў пісаць тры гады таму, пакуль не завяршыў.

Аляксандр прыйшоў да веры ў 16 гадоў, пасля таго як у 1979 годзе прачытаў забароненую на той час кнігу Евангелля.

- Мне патрэбна была пуцяводная зорка, узор для пераймання. І я зразумеў: мой герой - гэта Хрыстос, - адзначае субяседнік.

Пасля таго ўжо, як мы ўбачылі на кухні даўнейшы дыплом аб заканчэнні духоўнай семінарыі яго прадзедам Дзмітрыем Чарніцкім, стала зразумела, чаму юнака так глыбока кранула хрысціянскае вучэнне.

- Евангелле, Біблія, Дастаеўскі, нашы класікі, жывапіс - усё гэта сфарміравала мяне, - прызнаецца Аляксандр Чарніцкі.

Ад беспрытульнікаў да бяздомных

Слухаючы гісторыю жыцця нашага героя, успамінаеш афарызм "шляхі Гасподнія неспавядальныя". У 1990-я гады Аляксандр паехаў у Амерыку, на Гавайскія астравы. Менавіта там да яго прыйшло ўсведамленне: не матэрыяльнае робіць яго шчаслівым, а духоўнае. Праз пару гадоў ён вярнуўся ў Мінск, дзе аднойчы ў 90-я гады каля свайго дома сустрэў беспрытульных дзяцей. З іх і пачаўся адлік велізарнай дабрачыннай работы, якую вядзе мастак ужо з дарослымі бяздомнымі доўгія гады. Пры падтрымцы арганізацыі Аляксандр Чарніцкі 1 снежня 1997 года адкрыў на вуліцы Петруся Броўкі сталовую для дзяцей бяздомных і з нядобранадзейных сем'яў. Туды прыходзіла амаль 200 чалавек!

- Гэта мой першы беспрытульнік Міша. Тут ён дарослы, са сваёй сям'ёй, - паказваючы на фатаграфію, тлумачыць мастак. Тыя беспрытульныя дзеці ўжо даўно выраслі. Сярод іх нямала паспяховых людзей, якія раз'ехаліся ў розныя куткі свету.

Праект дапамогі дзецям атрымаў нечаканы працяг, калі Аляксандр заўважыў, што яны пачалі прыводзіць у сталовую сваіх маці. Паўпорцыі з'ядалі самі, астатняе выносілі ў калідор галодным бацькам-п'яніцам.

- Мы пачалі гатаваць ежу і для маці, - успамінае наш герой. - А потым у сталовую сталі прыходзіць старыя людзі, бяздомныя, інваліды... Праз нейкі час мы поўнасцю спынілі карміць дзяцей, таму што з'явіліся дамы сямейнага тыпу, прыёмныя сем'і. Сярод наведвальнікаў сталовай засталіся толькі дарослыя.

Цяпер дабрачынная сталовая знаходзіцца па адрасе вул. Рыбалкі, 26. У пятніцу вечарам і ў выхадныя сюды прыходзяць бяздомныя і маламаёмныя. Комплексны абед - суп, грэцкая каша з катлетай або падліўкай, чай з хлебам - гатуюць работнікі сталовай. На дамашняй кухні ў вялікіх каструлях Аляксандр яшчэ варыць 40 л кашы, абавязкова з тушонкай. Комплексных абедаў 60, але ў сталовую можа прыйсці больш людзей, таму патрэбны запас ежы. У гэтым дапамагаюць неабыякавыя мінчане: абавязкова прыносяць харчовыя прадукты, а яшчэ - адзенне. Дзякуючы ім маючыя патрэбу могуць не толькі атрымаць дабаўку, але і ўзяць што-небудзь у кантэйнеры з сабой. У Аляксандра вялікая каманда валанцёраў, спагадлівых людзей.

Наведвальнікі сталовай на вул. Рыбалкі зламалі мой стэрэатып аб тым, як выглядаюць бяздомныя. Яны чыста апранутыя і абутыя, ад іх не пахне дрэнна. П'яных і дэбашыраў тут таксама няма - такое правіла ўстанавіў Аляксандр.

Калі просім падняць рукі асобна маламаёмных і бяздомных, высвятляецца, што другіх крыху больш, але яны знешне не вылучаюцца. Пераважаюць мужчыны, прычым зусім рознага ўзросту. Нашага героя тут паважліва называюць Аляксандрам Яўгенавічам і спяшаюцца расказаць журналістам, які ён Чалавек (менавіта так - з вялікай літары!), як умее падтрымаць словам і справай: корміць, купляе лякарствы, дапамагае аднавіць дакументы...

- Я пенсію па інваліднасці пачаў атрымліваць, калі пашпарт зрабілі, - першым адклікаецца 35-гадовы Аляксандр, які ўжо шэсць гадоў ходзіць у сацыяльную сталовую. Начуе ён пад балконам жылога дома.

- У 12 гадзін ночы залязаю туды, кофтай накрыю ногі, рукзак пад галаву і - спаць. Мне нармальна. Раніцай устаю і пайшоў, пайшоў... - апісвае сваё жыццё бяздомны.

На пытанне, як апынуўся на вуліцы, адказвае па-філасофску: "Аляксандр Яўгенавіч расказваў, што Леў Талстой пакінуў сваё багацце, сям'ю і сышоў. Так і я..." Праўда, тут жа дапаўняе, што рана застаўся сіратой, выхоўваўся ў цёткі, але да яе не можа вярнуцца.

Бяздомны Яўген заўважае, што я наўрад ці зразумею яго "духоўны свет". У 17 гадоў за крадзеж трапіў у турму, а калі вызваліўся, вырашыў пакарыць сталіцу. Хрысціўся. Былі ў жыцці Яўгена ўзлёты і падзенні. Ведае, трэба прыкласці намаганні, каб сысці з вуліцы, і верыць у тое, што зможа гэта зрабіць. Але не цяпер.

Аляксандр Чарніцкі і яго каманда валанцёраў дапамагаюць усім гэтым людзям зразумець: якім бы трагічным ні быў лёс, яго можна змяніць. Ёсць канкрэтныя прыклады.

- Андруша Чарнажукаў. Адседзеў у турме, быў бяздомным, хадзіў у нашу сталовую. Потым знік, а праз некаторы час прыехаў сюды на машыне - паглядзець, як у нас справы, - успамінае гісторыю вяртання ў грамадства аднаго са сваіх падапечных наш герой. - Андрэй уладкаваўся на завод, яму далі інтэрнат. У свабодны час таксуе. Усё ў яго ў парадку, выдатна сябе адчувае.

Не ва ўсім яны вінаватыя

Аляксандр Чарніцкі ўпэўнены: бяздомныя, калі яны не інваліды або псіхічнахворыя, могуць паспяхова сацыялізавацца. Таму перад пачаткам трапезы ў сталовай праходзяць невялікія духоўныя ўрокі.

- Пакуль абеды гатуюцца, чытаем Евангелле, каб даць духоўны стрыжань людзям, якія да нас прыходзяць, - тлумачыць ён. - Евангелле працуе праз сэрца: хто мог - пачаў працаваць, наведваць храм. Хто дажываў свой век - паміраў як хрысціянін. Чалавек, які звярнуўся да Бога, мае сілу рабіць правільна, змагацца з нянавісцю, крыўдай, высакамернасцю, фанабэрыстасцю. Праз Хрыста да нас прыходзіць сіла, энергія, радасць. Бог нас ахоўвае, як садоўнік клапоціцца аб дрэве, што дае добрыя плады.

Пры гэтым Аляксандр запэўнівае, што дабрыня і міласэрнасць робяць цуды ў абодва бакі: для тых, каму адрасаваны, і для тых, хто іх робіць. Валанцёры, напрыклад, вылечваюць свае душэўныя траўмы, дапамагаючы падапечным.

- Пачуццё грэблівасці ў адносінах да бяздомных праходзіць, - запэўнівае Аляксандр Чарніцкі і прызнаецца, што ў яго па маладосці яно таксама было: - Я ж, як і многія, тады думаў: чалавек сам вінаваты ў тым, што з ім здарылася, не трэба яму дапамагаць. Потым пачаў разумець, што не ўсё ад цябе залежыць. У адных ёсць моцны ўнутраны стрыжань. А некаторыя людзі слабыя і хворыя. Няма гарантый, што мы не акажамся ў інвалідным крэсле заўтра, напрыклад, трапіўшы пад машыну. Тады страцім добры заработак, нас пакінуць тыя, для каго быў важны статус, матэрыяльнае становішча, і блізкім будзе нялёгка побач... Такі лёс напаткаў многіх бяздомных. Ведаючы гэта, пачынаеш разумець, што не ва ўсім яны вінаватыя. Калі мы грамадства цывілізаваных людзей, то павінны быць уважлівыя да тых, хто пакутуе. Я ўпэўнены: усё, што мы робім, вернецца бумерангам да нас. Пасеялі пагарду, нянавісць - атрымалі тое ж самае. Праявілі міласэрнасць, любоў - яно прыбудзе. Важна рабіць дабро, наколькі гэта магчыма.

Зіма ўжо блізка, і Аляксандр Чарніцкі вельмі заклапочаны тым, як бяздомныя перажывуць халады. Таму з радасцю на твары паведамляе навіну: знайшлося некалькі месцаў для жылля з умовай, што людзі будуць працаваць.

На пытанне, як можна дапамагчы большай колькасці людзей, якія апынуліся на вуліцы, адзначае, што дзяржава робіць ужо крокі ў гэтым напрамку. Ён спадзяецца, што часовага жылля для бяздомных стане больш.

- Мы супрацоўнічаем з домам начнога знаходжання на Ваўпшасава, 42. Там няма ўмоў для харчавання, таму да нас прысылаюць у сталовую бяздомных. Мы ў сваю чаргу стараемся атрымаць месца для нашых падапечных у доме начнога знаходжання. Але там мала месцаў, а работнікі абмежаваны інструкцыямі: спачатку бяздомнаму трэба сабраць шмат даведак, прайсці ўрачоў, і толькі потым ён можа застацца ў доме. Аднак не кожны можа адолець усе гэтыя этапы. Нам патрэбны ўстановы хуткага рэагавання, куды зімой чалавек мог бы прыйсці пераначаваць, там жа зрабіць меддаведку, аднавіць дакументы. Забраць з вуліцы бяздомных - гэта ўжо вялікая справа, - падкрэслівае Аляксандр Чарніцкі. - Людзі застаюцца без жылля і дакументаў па ўласнай дурасці, даверлівасці. Потым дажываюць свой век на вуліцы. Ніхто з нас не застрахаваны ад такога.

- Жывапіс дапамагае мне вярнуцца ў стан раўнавагі. Калі здараюцца дэпрэсіі, ахопліваюць расчараванне або роспач, калі не магу дапамагчы людзям, я станаўлюся ля палатна, пачынаю маляваць, акунаюся ў іншы свет - мастацтва вылечвае, - прызнаецца Аляксандр Чарніцкі.

*Праект створаны за кошт сродкаў мэтавага збору на вытворчасць нацыянальнага кантэнту.

Святлана КІРСАНАВА,
фота - Таццяна МАТУСЕВІЧ і БЕЛТА.-0-

Падпісвайцеся на нас у