... Вецер стагоддзяў развявае ў прасторы і часе самабытную прыгажосць народнай творчасці, імкнучыся занесці яе ў небыццё. І толькі дзякуючы энтузіястам удаецца адлюстраваць, захаваць не толькі ў памяці, але і ў рэальнасці творы беларускага народнага генія.
Аўтарскі публіцыстычны праект "Лёсы жанчын - лёс адзінай Беларусі" заслужанага дзеяча культуры Рэспублікі Беларусь, члена Саюза пісьменнікаў Беларусі, аглядальніка БЕЛТА Аліны Грышкевіч прадаўжаецца расказам пра Галіну Нячаеву.
Галіна Нячаева - унікальная жанчына з чарнобыльскай глыбінкі, а дакладней з горада Ветка Гомельскай вобласці. Яна мастацтвазнавец, этнограф, даследчык, аўтар і суаўтар шматлікіх кніг па мастацтве, заслужаны дзеяч культуры Рэспублікі Беларусь, з 1988 па 2018 год - дырэктар Веткаўскага музея стараабрадніцтва і беларускіх традыцый імя Фёдара Шклярава. Цяпер яна працуе там жа, на пасадзе мастацтвазнаўца. Угаданыя заснавальнікам музея, Шкляравым, традыцыі творчага падыходу да вывучэння народнай творчасці прадоўжылі яго супрацоўнікі. Сярод іх - і Галіна. Шмат у чым дзякуючы ёй за чатыры дзесяцігоддзі работы ўдалося з'яднаць вакол сябе такіх жа ўлюбёных у сваю справу прафесіяналаў, у выніку чаго на культурнай карце краіны ў Ветцы з'явіўся свой беларускі міні-Луўр.
Старажытныя лікі святых у стараабрадчых абразах і іх каваныя і шытыя жэмчугам і бісерам уборы-рызы, неглюбскія ручнікі, прызнаныя нацыянальнай спадчынай Беларусі, - гэта расказ аб тым, як нашчадак стараабрадчай сям'і дапамагла ператварыць горад Ветка ў сапраўдную скарбніцу нацыянальных шэдэўраў.
Кландайк паўднёва-ўсходняй Беларусі
Веткаўскі музей стараабрадніцтва і беларускіх традыцый імя Фёдара Шклярава размешчаны ва ўтульным і насычаным архітэктурнымі мелодыямі старажытнасці раённым гарадку Ветка. Высокапрафесійна і з любоўю створаныя экспазіцыі варта няспешна сузіраць, атрымліваючы асалоду ад кожнага імгнення чароўнага знаходжання ў гэтым цудоўным свеце невычэрпнага багацця геніяльнай беларускай творчасці.
Калі я ўпершыню пераступіла парог музея, то міжвольна ўзніклі паралелі з тым, што ўдалося пабачыць, падарожнічаючы па свеце. У Парыжы - Луўр, Музей д`Арсэ, Музей сучаснага мастацтва і Музей арміі, у Лондане - Нацыянальная галерэя, у Будапешце - Венгерскі нацыянальны музей, у славенскай Любляне - Галерэя сучаснага мастацтва, у Берліне - палац Шарлотэнбург, у Пекіне - Нацыянальны музей і мноства палацавых комплексаў.
Параўноўваць кожны з іх, у тым ліку музей у Ветцы, немагчыма. Паколькі ўсе гэтыя ўстановы аб'ядноўваюць фенаменальная прыгажосць і багацце нацыянальных і сусветных традыцый.
Вядома ж, у кожнай краіне ёсць свае выдатныя мясціны, у якіх сканцэнтраваны мікс нацыянальнага мастацтва, што з'яўляецца часткай сусветнага. Туды накіроўваюцца мільёны турыстаў, каб палюбавацца прыгажосцю старажытнага і сучаснага мастацтва. Няма падобных адзін да аднаго музеяў, паколькі ў кожным адлюстравана нешта сваё, асаблівае, нацыянальнае. І чым больш старажытней - тым больш цікавасць турыстаў.
У Ветку таксама без канца едуць аўтобусы і аўтамабілі з турыстамі з розных рэгіёнаў, краін, у тым ліку з Кітайскай Народнай Рэспублікі. Наведвальнікаў, вядома ж, не столькі, як у Парыжы. Аднак Веткаўская экспазіцыя сапраўды ўражвае, вяртаючы ў беларускую рэчаіснасць векавой і тысячагадовай даўнасці.
Абсалютна не чакаеш убачыць у чарнобыльскай глыбінцы творы мастацтва такой незвычайнай прыгажосці, а таксама лагічна выбудаваныя ландшафты музейных экспазіцый і адчуць зусім нечаканую аўру артэфактаў розных стагоддзяў - быццам сувязных звёнаў паміж сотнямі пакаленняў тых людзей, якія некалі жылі і стваралі на нашай роднай зямлі, каб дапамагчы будучым пакаленням прыступка за прыступкай станавіцца ўсё вышэй і вышэй на цывілізацыйнай лесвіцы жыцця.
Такой адзінай ніткай звязаны калекцыі Веткаўскага музея, сабраныя карпатлівай працай супрацоўнікаў у шматлікіх штогадовых экспедыцыях па Беларусі, на працягу амаль паўстагоддзя.
Дзякуючы ювелірнай рабоце з'яднанага калектыву, прафесіяналаў музейнай справы, адразу ж ствараецца комплекснае, сістэмнае бачанне шматвяковай творчай спадчыны беларускага народа, у асноўным паўднёва-ўсходняй часткі нашай краіны. Ад самаробных драўляных лодак, на якіх перамяшчаліся па рацэ нашы старажытныя продкі, да золатакавальства стараабрадцаў і цудоўных неглюбскіх ручнікоў, якія знаходзяцца ў полі зроку ЮНЕСКА.
Пра лёс Галіны Нячаевай
Яна надзвычай таленавіты і ўсебакова паглыблены ў разнастайную старажытную беларускую спадчыну чалавек. Нарадзілася 22 снежня 1951 года ў горадзе Ветка. Скончыла гісторыка-філалагічны факультэт Гомельскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Ф.Скарыны ў 1976 годзе. Працавала настаўнікам і намеснікам дырэктара Казацка-Балсуноўскай школы, а затым навуковым супрацоўнікам, галоўным хавальнікам Веткаўскага музея стараабрадніцтва і беларускіх традыцый імя Ф.Р.Шклярава. З 1988 года на працягу практычна 30 гадоў яна была дырэктарам гэтай установы. Неаспрэчны факт - пад яе кіраўніцтвам музей стаў унікальным цэнтрам па вывучэнні, сістэматызацыі і распаўсюджанні традыцыйнай народнай культуры.
Што вельмі важна, праца сістэматызуецца не толькі ў экспазіцыях, але і ў навуковых даследаваннях, кнігах, падрыхтаваных па выніках даследчай работы супрацоўнікаў музея. У прыватнасці, следам за першым альбомам "Веткаўскі музей народнай творчасці" (выйшаў у 1991 годзе), выдадзены "Навуковыя запiскi Веткаўскага музея", "Арнаменты Падняпроўя". Унікальная калектыўная манаграфія "Голоса ушедших деревень", якая ў 2008 годзе дазволіла музею атрымаць прэмію Прэзідэнта "За духоўнае адраджэнне". У 2012, 2014 гадах выйшлі вялікія святочныя тамы "Живая вера. Ветка" і "Книжная культура Ветки" (у апошнім выданні - Галіна ў суаўтарстве са Святланай Лявонцьевай, яны абедзве працуюць у музеі з 1979 года, пачыналі з Фёдарам Рыгоравічам Шкляравым). І разам з гэтым убачылі свет зборнікі лірыкі і графікі Галіны Нячаевай.
Менавіта яна, некалі юная летуценніца з рамантычнымі памкненнямі, вырасла ад супрацоўніка, які спачатку абсалютна нічога не ведаў пра музейную справу, да дырэктара музея. Цяпер яна - мастацтвазнавец і цудоўна сябе адчувае ў гэтай ролі, уступіўшы месца кіраўніка прадстаўніку новага пакалення і разам з гэтым застаючыся сэрцам калектыву.
Для гэтай жанчыны стварэнне музея, яго пастаяннае абнаўленне, пастаянныя экспедыцыйныя "раскопкі" артэфактаў па вёсках рэгіёна і дакументаванне, аналіз усяго гэтага сталі справай усяго жыцця.
Стараабрадніцкія карані па бацькоўскай лініі
Аднак аб усім па парадку - аб тым, як дзяўчынка з традыцыйнай стараабрадчай сям'і прыйшла да ўсведамлення і разумення таго, каб узвесці ў ранг штодзённай карпатлівай працы пошукі і беражлівае захаванне не страчанай з тленам часу прыгажосці твораў народнай творчасці.
...Па бацькоўскай лініі яе прапрадзед, бабуля і дзядуля родам былі з Веткі, стараабрадцы.
Некалі даўно, у 1960-я гады, бацька (ён памер у 1996 годзе) цікавіўся ў пісьме ў свайго дзядзькі: а хто былі нашы продкі?
"Грыша, ты пытаешся, хто былі твае продкі. Усе Нячаевы - па рачной лініі. Твой дзед Мікіта Іванавіч быў капітанам парахода Верхнядняпроўскага параходства. Бацька Мікіты Іванавіча, Іван Мікалаевіч, быў атАманам (націск на другое "а", гэта даўней капітан на рачным парусным судне)", - такое пісьмо пасля смерці бацькі яна знайшла ў сямейным архіве. Дарэчы, старадаўняе і рэдкае слова атАман - менавіта з націскам на другім складзе.
Акрамя таго, у сямейным родзе былі запарожскія казакі з усімі сямейнымі легендамі, што заварожваюць.
Тры дзяды Іваны і ўсе Мікіцічы
"У майго дзеда Парфірыя Мікіціча было тры браты. І ўсіх трох назвалі Іванамі - яны ўсе былі Іваны Мікіцічы Нячаевы. А каб не блытаць, то ў побыце звалі проста - Старэйшы, Сярэдні і Малы, альбо Чорны, Белы і Малы. У Белага былі два розныя вокі - адно блакітнае, другое карае. Асаблівасць мець блакітныя або карыя вокі перадавалася на генным узроўні праз некалькі пакаленняў. Нарадзіліся тыя Іваны адзін за адным у 1880-1890-я гады, - расказвае пра свой радавод жанчына. - Іх радавое гняздо, дом, стаяў у нашай Ветцы па Манастырскай вуліцы".
Дарэчы, менавіта тут, недалёка ад цяперашняга музея, размяшчаўся Пакроўскі стараабрадчы манастыр, які шмат разоў быў разораны, які, па сутнасці, быў з канца XVII па XVIII стагоддзе буйнейшым цэнтрам стараабрадніцтва.
Радавыя карані мамы цягнуцца да Урала
Цікавая гісторыя мамы Галіны Нячаевай і яе знаёмства з будучым мужам, гэта значыць бацькам нашай гераіні.
Карані Інесы Аляксандраўны Цімафеевай (1925-1988 гады) звязаны з уральскімі мясцінамі - Гусь-Хрустальным і Уршалам. Гэта галіна радавой лініі, якая вядзе да Урала.
Інеса Аляксандраўна, будучы 14-гадовай дзяўчынкай, вучылася ў геалагічным тэхнікуме. Напярэдадні вайны, у 1939 годзе, навучэнцаў, самы старэйшы з якіх быў 18-гадовым, адправілі ў вучэбную экспедыцыю ў Заўралле. "Маладая студэнцкая каманда з энтузіязмам вывучала горныя пароды, шукала, верагодна, стратэгічныя руды", - прадаўжае Галіна.
Тамашняе насельніцтва прымала яе маму за мясцовую, паколькі яна была чорненькай і з ёй пачыналі размаўляць па-башкірску. Таму яна вывучыла толькі адзін выраз на гэтай мове: "Я не разумею па-башкірску".
Усе гэтыя гісторыі Галіна памятае па маміных расказах, якія ў юнацтве не вельмі і запамінала, аб чым цяпер вельмі шкадуе, як і многія з нас, хто не паспеў своечасова ў дэталях захаваць, запісаць цудоўныя расказы сваіх бацькоў і дзядоў, што напоўнены цікавымі дэталямі і адлюстроўваюць даўнюю эпоху жыцця продкаў.
"Наогул вобраз мамы знаходзіцца па-за гісторыяй. Як дзіўна, што практычна самі дзеці, паводле цяперашніх уяўленняў, раптам становяцца бацькамі. І для сваіх дзяцей яны - нібыта богі", - разважае Галіна.
А вось і сама гісторыя знаёмства бацькоў Галіны Нячаевай. Іх раздзяляла вялізная адлегласць. Беларуская Ветка і ўральскі край аддзелены немалой сотняй вёрст і не былі тады звязаны ні авіярэйсамі, ні інтэрнэтам. І тым больш дзіўная іх сустрэча, пасланая самім лёсам.
Мама Галіны ў тэхнікуме пасябравала з Карлам Амельчанкам, які быў родам з Веткі. Карла прызвалі ў армію і ён загінуў на фронце. Аб гэтым маці Галіны даведалася завочна ад яго брата Віктара. А той расказаў пра юную Інку свайму стрыечнаму брату. Завязалася перапіска, вынікам якой стаў прыезд дзяўчыны ў Ветку.
Бацька Галіны пабываў на радзіме жонкі і, калі ўбачыў сваю цешчу, то сказаў, што такой рускай прыгажуні ў жыцці раней не бачыў.
З дзяцінства Галіна запомніла - зграбная і далікатная, невялікага росту мама і побач з ёй высокі бацька, абодва чорненькія. Яны былі прыгожай і гарманічнай парай.
У Ветцы тры месяцы стаяў фронт
Гісторыя сям'і, як і ўсёй краіны, непарыўна звязана з падзеямі і трагедыяй Вялікай Айчыннай вайны.
Гэтыя эпізоды - з расказаў бабулі: "Дом наш перанеслі ў іншае месца адразу пасля вайны, раней ён стаяў на вуглу Манастырскай вуліцы. У Ветцы ў канцы 1943 года тры месяцы стаяў фронт і мала што захавалася, ішлі жорсткія баі на правым беразе Сожа. Мой бацька 15-гадовым хлапчуком пайшоў на фронт, прыбавіўшы сабе ўзрост. Хлопцаў з года яго сапраўднага прызыву сталі браць у армію пасля вайны ўжо. Бацька служыў у разведцы, у артылерыі. З вайны 17-гадовы хлапчук вярнуўся з кантузіяй, аднак яму прадоўжылі службу. Калі аднаўлялі разбураны нямецка-фашысцкімі захопнікамі Мінск, юны сяржант кантраляваў работу немцаў, якія аднаўлялі сталічны праспект.
Галіна ведае пра вайну па расказах старэйшых. Яе дзядзька загінуў пры фарсіраванні Сожа ў крывавай бітве. Забраць яго цела з месца гібелі маці змагла не адразу, а толькі калі скончыліся кровапралітныя баі. Абліваючыся горкімі слязамі, яна на лодцы перавезла цела сына на левы бераг ракі і пахавала на мясцовых могілках…
Чай з самавара і гаючыя сілы дзедаўскіх каранёў
Галіна нарадзілася, калі ўжо адпалала агнём і трагедыямі вайна, 22 снежня 1951 года. Яны з братам, якога завуць Аляксандр Рыгоравіч, былі жаданымі дзецьмі ў сям'і, аднак выхоўваліся ў вялікай строгасці.
Дзяцінства ёй запомнілася менавіта строгімі дамашнімі норавамі, стараабрадніцкімі традыцыямі, якія аказаліся ў далейшым крута ўплецены ў яе лёс.
З яркіх успамінаў яе дзяцінства - дамашнія застоллі, даўняя стараабрадніцкая традыцыя сямейных чаяпіццяў за самаварам, калі збіралася некалькі пакаленняў сям'і і старшынствавалі дзяды. Вячоркі былі з размовамі і абавязкова песнямі, змест якіх, як потым зразумела Галіна, быў цесна звязаны з гісторыяй стараабрадніцтва. А тады, малышкай, яна проста ўбірала прыгажосць песенных матываў і мілыя сэрцу дэталі абраду чаяпіцця.
Дом той дзедаўскі, радавы, дарэчы, цэлы, захаваўся. "Я цяпер у ім жыву летам, тут жылі бабуля з дзядулем, мае бацькі", - расказвае Галіна Нячаева.
Вось яны, гаючыя сілы дзедаўскіх каранёў. Іх успрыманне нябачнае, але моцнае і непаўторнае.
...А тады, у дзяцінстве, бабуля Настасся Фёдараўна ўрачыста ставіла на стол прыгожы вялікі, кіпячы і шумны, літраў на пяць самавар, вады ў якім хапала на 25 шклянак (гэта яна добра запомніла), а зверху ўзвышаўся чайнік з заваркай. Дарэчы, вытокі любові да індыйскага і кітайскага чаю ў савецкі час Галіна Нячаева адносіць якраз да купецкага гандлю.
"Калі дзяды дапівалі чарговую шклянку духмянага гарачага чаю, то гаварылі: Насценька, а пастаў нам яшчэ самаварчык. У стараабрадніцтве прыняты памяншальна-ласкальныя словы, - расказвае, нібыта спявае песню, Галіна. - Пілі чай і вельмі шмат размаўлялі, абменьваліся думкамі, дзяліліся патаемным. Спіртное амаль і не патрабавалася, каб падтрымліваць душэўнае застолле. У стараабрадцаў даўняя культура чаяпіцця, нягледзячы на сваё непрыняцце навінак тыпу чаю ў 17 стагоддзі. За сталом па старадаўняй традыцыі вельмі прыгожа спявалі народныя песні, душэўныя рамансы, кранальныя да слёз. І яшчэ запомнілася: доўгія белыя саматканыя ручнікі вешалі на плечы, каб выціраць пот, які ліўся ў час такіх чаяпіццяў. Мая бабуля ўжо не ткала. Абрусы ("скатерть" па-стараабрадніцку) захоўваліся ад прабабулі, з яе вырабамі я пазнаёмілася ў дзяцінстве, а бабуля паказвала, на колькі дошчачак ткалася тая ці іншая "самабранка".
І зноў Галіна прыводзіць паралелі: "Я паўжыцця прапрацавала ў музеі, перш чым суаднесла словы пачутай у дзяцінстве песні "Слаўнае мора, свяшчэнны Байкал" з гісторыяй рассялення веткаўчан у час другога выгнання стараабрадцаў з беларускіх зямель у 1764 годзе. Ветку цалкам спалілі і стараабрадцаў гналі па этапу партыямі разам з сем'ямі. Паводле розных даных, гэта было ад 15 да 40 тыс. чалавек, якіх рассялялі ў розных месцах, у тым ліку на новазаваяваных у екацярынінскі час тэрыторыях, якія трэба было асвойваць. Іх вялі туды".
"Нерчанск, нерчанскі полк - словы пра іх з песні, як аказалася, таксама звязаны з гісторыяй веткаўскай калоніі стараабрадцаў, якія рассяліліся потым у Забайкаллі. А сувязі паміж расселенымі стараабрадцамі прадаўжаліся нягледзячы ні на што. І ўжо ў сучасны перыяд часу, калі да нас прыязджалі ў музей турысты з Забайкалля, яны ўспаміналі расказы сваіх прабабуль аб тым, як вялі іх з Веткі. Вось такія яны, віткі гісторыі. З 1764 года сямейныя паданні ў іх захаваліся. І прыязджаючы сюды, яны ўспрымаюць Ветку як сваю прарадзіму", - разважае Галіна, якая з гадамі сама ўсё глыбей акунаецца ў асэнсаванне гісторыі стараабрадніцтва.
"Вывучэнне стараабрадніцтва як абстрактнай гісторыі гэта адно, - прадаўжае жанчына. - І зусім іншае, калі гэта звязана з тваімі каранямі, тваімі продкамі. Калі ты ўласнаму дзеду, даўно памерламу, свайму лепшаму сябру ў дзяцінстве, даеш потым такі зарок: тое, дзеля чаго ён і яго продкі жылі, чаго яны дасягнулі ў сваім жыцці, у сваёй творчасці: звычаях, рамёствах, мастацтве, - не павінна быць забыта. Несумленна забываць тое, што павінна перадавацца з пакалення ў пакаленне", - разважае Галіна, якая якраз і прысвяціла сваё жыццё захаванню, сістэматызацыі і папулярызацыі народнай творчасці сваіх продкаў, сваёй краіны.
І пры гэтым па-філасофску заўважае: "А інакш навошта жыць, калі б усё потым было аддадзена забыццю?"
Адказы на гэта і іншыя пытанні яна пазней, у 2002 годзе, дасць у сваёй кнізе "Веткаўская ікона", выдадзенай на рускай і англійскай мовах. У выданні выкладзены яе ўражанні, думкі, яе разуменне стараабрадніцтва і культуры іконы. Гэта кніга стала адной з першых па мастацтве стараабрадніцтва і паслужыла магутным стымулам для яго вывучэння.
Марыла стаць пісьменнікам і мастаком
Школьнае дзяцінства Галіны было звязана з маляваннем, напісаннем вершаў і афармленнем усіх школьных газет. Да гэтага часу яна памятае сваю любоў да малявання караблікаў мары.
Тады нічога не прадказвала, што яна выбера справай усяго свайго жыцця музейную работу. Хоць у школе наведвала краязнаўчы гурток, які ў Доме піянераў вяла мама.
"Мы з захапленнем займаліся краязнаўствам, пачынаючы з археалогіі. І нас нават узялі на 10 дзён на буйнейшыя раскопкі індаеўрапейскага могільніка на тэрыторыі Веткаўскага раёна, - успамінае Галіна. - Вось адтуль - штуршок да разгадвання гістарычных загадак, які праявіўся праз 30 гадоў. Гэта любоў да раскопак засталася на ўсё жыццё. Я не капаю нічога, але ўся музейная работа - гэта своеасаблівыя раскопкі. А часам я знаходжу на пяску каля ракі нешта цікавае пасля паводкі, паколькі землі ў нас вельмі старажытныя. Дарэчы, уся наша археалогія ў Веткаўскім музеі - гэта нашы музейныя экспедыцыі альбо гэтыя знаходкі. І там вельмі шмат рэчаў, знойдзеных асабіста і аддадзеных у музей".
Паступленне ў ВНУ і работа ў школе
Пасля заканчэння школы ў 1969 годзе паўстаў выбар будучай прафесіі.
Галіна расказвае: "Паколькі мая любоў да малявання не падмацоўвалася атрыманнем хоць якой-небудзь пачатковай адукацыі ў гэтай сферы, то было зразумела, што паступіць вучыцца на мастака мне немагчыма. Больш рэальным для атрымання будучай спецыяльнасці здавалася маё другое захапленне – напісанне вершаў, сачыненняў. Недзе ў 9 класе літаратурны стыль у мяне ўжо склаўся, пісаць атрымлівалася лёгка і проста. Таму я, параіўшыся з бацькам, вырашыла стаць пісьменнікам і паехала паступаць у Ленінградскі ўніверсітэт, дзе конкурс быў вельмі нават сур'ёзны - 16 чалавек на месца. Дзве спробы паступіць у гэту ВНУ аказаліся беспаспяховымі. Хоць сачыненне я напісала на 5 балаў, са 150 чалавек паставілі тольку адну ці дзве пяцёркі. Мне руку паціснулі. Я выйшла ў калідор і заплакала, таму што ў час другой спробы паступлення працавала ўжо ў школе піянерважатай, укладваючы душу ў работу з дзецьмі і затрымліваючыся ў школе да 8-9 вечара на розных мерапрыемствах і карагодах, таму не хапіла часу і сіл да канца паўтарыць гісторыю, на экзамене па якой (па Сувораўскіх войнах) я відавочна не дацягвала да прахаднога бала. Зноў жа першае пытанне, пра творчасць Рублёва і будаўніцтва Маскоўскага крамля, адказала з захапленнем і на шэсць балаў. Выкладчык доўга стаяў каля акна, распытаў мяне, даведаўся, што я з беларускай глыбінкі, падумаў, напэўна, што гэта дзяўчынка ў Беларусі знойдзе месца і паставіў мне справядлівую тройку, з-за якой я не паступіла".
Калі б тады ён паставіў нешта большае, чым тройка, то Веткаўскага музея, такога як ён ёсць, напэўна, не было б.
Пасля няўдалых спроб стаць студэнткай Ленінградскага ўніверсітэта Галіна прадоўжыла працаваць піянерважатай. Яна па-ранейшаму шмат пісала, у свае сшыткі. А потым паступіла ў Гомельскі ўніверсітэт на аддзяленне мовы і літаратуры гісторыка-філалагічнага факультэта.
Пасля заканчэння ВНУ з чырвоным дыпломам у 1976 годзе дзяўчына паехала працаваць у школу. Гэта была вёска Казацкія Балсуны ў родным Веткаўскім раёне. Па яе прызнанні, працаваць было цікава, але цяжка. Маладой 24-гадовай настаўніцы адразу ж вызначылі немалую нагрузку, паколькі з кадрамі былі праблемы.
Размова, якая перавярнула ўсё яе жыццё
Размова, якая кардынальна змяніла вектар жыцця маладой настаўніцы, адбылася летам 1979 года.
Па суседстве з яе сям'ёй жыў энтузіяст-збіральнік, самадзейны мастак Фёдар Шкляраў, які тады толькі пачаў ствараць раённы музей. "Прыходзьце да мяне ў музей працаваць", - запрасіў ён Галіну і яе сяброўку Святлану, якая да гэтага часу працуе галоўным хавальнікам у музеі, цяпер яна кандыдат навук па мастацтвазнаўстве.
"Пазваў, мы і прыйшлі. Размеркаванне ў школе было ўжо адпрацавана. Ведаючы нашы рамантычныя натуры і бачачы нашу адказнасць, Фёдар Шкляраў не прагадаў. Так мы і прамянялі на музейныя 64 рублі ў месяц школьную зарплату ў памеры 240 рублёў (на дзве стаўкі). А яна па тых часах была вельмі добрай. Мы сталі ў Фёдара Рыгоравіча першымі супрацоўнікамі. Працаваў ён у маленькім пакоі, у клубе - яго выдзелілі пад будучы музей. Працаваў адзін, затое ў яго ўжо з'явіліся грандыёзныя амбіцыі і планы, якім наканавана было здзейсніцца. Праўда, вельмі няхутка", - расказвае Галіна Нячаева.
Усё здзейснілася, дарэчы, шмат у чым дзякуючы ёй і сяброўцы Святлане.
"Мы думалі, што знойдзем дзве кніжкі на тэмы, што такое беларуская культура і як пабудаваць музей, а потым літаральна праз год - два як казачны замак узнікне незвычайнай прыгажосці музей. Музей і праўда атрымаўся вельмі добрым, вось толькі яго стварэнне крыху расцягнулася - на ўсё жыццё", - усміхаецца, успамінаючы аб сваіх наіўных дзявочых марах, Галіна Нячаева.
Узаемасувязь часоў і ўнутраны сусвет
Дзіўна, але так склалася ў жыцці Галіны Нячаевай, што аднойчы ўсе немудрагелістыя дзіцячыя адчуванні і цьмяныя ўспаміны раптам дзіўным чынам звязаліся разам з тым, што было лёсам наканавана - усё жыццё прысвяціць вывучэнню традыцый стараабрадніцтва і беларускай народнай творчасці таго краю, дзе яна жыве, гэта значыць, паўднёва-ўсходняй часткі Беларусі.
Нібы пазлы, склаліся тыя дзіцячыя адчуванні і фрагменты ведаў у шматгранную гісторыю ўсяго стараабрадніцтва, якую Галіна Нячаева адлюстравала ў выдадзеных сумесна з іншымі работнікамі музея кнігах, у створанах музейных экспазіцыях у Ветцы.
"Мы жывём звонку, але адначасова ўнутры сябе мы намотваем бясконцую колькасць віткоў вакол свайго нейкага ўнутранага цэнтра. Гэта такая мая касмічная тэрміналогія, - па-філасофску разважае прадстаўніца стараабрадніцкай Веткі. - Як па спіралі мы развіваемся, так мы можам ментальна апынуцца над тым самым месцам той тэмы, якой некалі займаліся твае продкі. І ў думках мы над той кропкай, дзе дзяды сядзяць па-ранейшаму за сталом і спяваюць гэтыя песні. І ты дзіцячай памяццю пачынаеш успамінаць, як яны спявалі, і пачынаеш суадносіць абрыўкі дзіцячых успамінаў з глыбока вывучанай гісторыяй стараабрадніцтва. Усё збіраеш разам - адчуванні, успаміны, гісторыю. І ў цябе раптам звязваюцца адзіным ланцужком - гістарычныя падзеі са словамі пачутых тады песень".
Яна прыводзіць прыклад пра верш Міхаіла Лермантава "Казацкая калыханка", які ўсе мы праходзілі яшчэ ў школьныя гады.
По камням струится Терек,
Плещет мутный вал;
Злой чечен ползет на берег,
Точит свой кинжал;
Но отец твой старый воин,
Закален в бою:
Спи, малютка, будь спокоен,
Баюшки-баю.
Дам тебе я на дорогу
Образок святой:
Ты его, моляся Богу,
Ставь перед собой;
Да, готовясь в бой опасный,
Помни мать свою…
Спи, младенец мой прекрасный,
Баюшки-баю.
"Калыханка, якую спявае казачка над калыскай свайго сына, спачатку ўспрымаецца як проста верш блізкага табе чалавека, вобраз якога стварыў Міхаіл Лермантаў (1814-1841). А паэт жа быў 27-гадовым хлапчуком, служыў на Каўказе, быў храбрым. А шмат гадоў пасля школы, ужо вывучаючы стараабрадніцтва, прачытала, што прыкладна ў 1764 годзе быў яшчэ адзін напрамак высылкі продкаў, ужо не канкрэтна маіх. Гэтыя бясконцыя сувязі прадаўжаю знаходзіць. Частка стараабрадцаў тады пайшла менавіта на Каўказ, у Новарасійскі край і, дарэчы, да гэтага часу там можна знайсці старажытныя веткаўскія іконы. Калекцыянеры адтуль прысылаюць на кансультацыю (з вялікай павагай да Веткаўскага музея) паглядзець, ці сапраўды гэта Веткаўскія іконы і да якога стагоддзя яны адносяцца. А знаходзяць іх, напрыклад, у Стаўрапольскім краі, у Есентуках. Гісторыя гаворыць - туды ў 18 стагоддзі былі перасяленні, і полк, у якім служыў Лермантаў, быў часткова сфарміраваны з казакоў, якія ў сваім родзе таксама маглі ўспомніць Ветку".
"У дзяцінстве я вучыла гэты верш. І над радкамі "дам тебе я на дорогу образок святой, Ты его, моляся Богу, ставь перед собой" я заўсёды задумвалася... З'яўляючыся савецкім піянерам, я тады нават не ўяўляла, што размова ідзе аб такіх магутных рухах, вялікай даўняй палітыцы, асабістых лёсах і аб шматлікіх трагедыях людзей, у тым ліку веткаўчан. Я проста здзіўлялася, адкуль паэт ведаў пра маю бабулю, пра той маленькі медны абразок, які стаяў у нас дома каля вялікага распяцця вельмі раскошнай работы. І перад Вялікаднем бабуля заўсёды загадвала залезці на стол і даставаць адтуль аправу з іконы і гэты абразок. Чысціла я гэтыя медныя рэчы, бронзавыя, пад вуглом хаты, дзе быў добра вымыты пясок, літаральна непадалёку ад схілу да ракі. Рабіла кашу з салёных "бочкавых" памідораў і пяску, наносіла на пацямнелую медзь або бронзу, начышчала і ўсё ззяла".
Вось такія цудоўныя мазкі ўспамінаў, якія адклаліся ў дзяцінстве і юнацтве, раптам у дарослым жыцці, з улікам новых ведаў і жыццёвага вопыту расцвітаюць ва ўяўленні новымі вобразамі і складваюцца ў пазлы, якія і ўзнаўляюць цэласную карціну асобна ўзятага гістарычнага перыяду жыцця. Многія з гэтых карцін рэальнай гісторыі жыцця стараабрадніцкіх сем'яў, што стыхійна ўзніклі ў галаве, потым будуць пакладзены ў аснову кніг, якія былі напісаны Галінай Нячаевай і якія адкрылі невядомыя раней перыяды гісторыі стараабрадніцтва, іканапісу, беларускай народнай творчасці.
Сваё бачанне гісторыі развіцця ў Беларусі народнай творчасці, стараабрадніцтва яна сумесна з калегамі пастаралася адлюстраваць у Веткаўскім музеі, які сёння яскрава прадстаўляе самабытную і непаўторную працу часта простых і невядомых геніяў і талентаў зямлі беларускай, увасоблены ў ручніках, абрусах, у кавальскім, цяслярскім і бондарскім мастацтве, у іконах мясцовых майстроў і рукапісных кнігах.
Шчасце мацярынства
Захопленая стварэннем унікальнага музея, бясконцымі экспедыцыямі, Галіна разумела, што пара ўспомніць і пра асабістае жыццё.
"Я выйшла замуж у познім узросце, за брата сваёй сяброўкі Святланы. Усё адбылося нечакана - ён прыехаў у Ветку толькі для таго, каб забраць сваю сястру з нашай пацярпелай чарнобыльскай тэрыторыі. А ў выніку застаўся тут назаўсёды, працаваў у музеі рэстаўратарам, экскурсаводам", - расказвае аб патаемным Галіна.
У 1990 годзе ў сям'і з'явіўся сын Іван і бацькоўскія клопаты на нейкі час засланілі важнасць музейнай работы. Паступова рытм жыцця наладзіўся. І так склалася, што ў першыя гады сыну вельмі шмат увагі ўдзяляў менавіта бацька, чытаючы яму кнігі, навучаючы яго простым жыццёвым прамудрасцям, паколькі маці зноў з галавой паглыбілася ў работу. Галіна ўспамінае гэта як вельмі шчаслівы перыяд свайго сямейнага жыцця.
Аднак хутка ўсё было азмрочана хваробай мужа на працягу некалькіх гадоў і яго цяжкім адыходам з жыцця. Адначасова ў гэты ж час паміраў і яе бацька, якога яна пахавала ў 1996 годзе, а праз год не стала мужа. Яе сын у 7 гадоў застаўся без бацькі. Гора хапіла. Гэта цэлая частка жыцця, звязаная з трагедыяй адыходу самых блізкіх людзей. Было вельмі балюча і цяжка.
Галіна знаходзіла сілы ў сыне, які падрастаў і радаваў яе, і, вядома ж, любімай рабоце. Пры гэтым работа патрабавала поўнай самааддачы, а сын - увагі. Дапамагала сяброўка, а цяпер і сваячка, Святлана: "Нас сын і зваў бацькамі". Аднак і яна працавала ў Ветцы, у гэтым любімым музеі, якому абедзве прысвяцілі жыццё. Любая затрымка на рабоце ў Ветцы была небяспечная тым, што забіраць сына з садзіка ў Гомелі, куды яны пераехалі ўжо, не было каму. Аб тым складаным перыядзе часу жанчына ўспамінае з сумам.
Боль Чарнобыля
Асобная тэма размовы - аварыя на Чарнобыльскай АЭС, якая сваім чорным воблакам ахутала ўтульны веткаўскі куток, ператварыўшы ў 1986 годзе немалую частку Беларусі ў небяспечнае для жыцця і здароўя месца.
"Гэта трагедыя", - коратка гаворыць Галіна аб тым часе і тых падзеях. Паняволі людзі вымушаны былі пакідаць абжытыя месцы. Тады жыхарам Веткі, якая адносілася да чарнобыльскай зоны адсялення, выдзелілі тысячы кватэр усюды па краіне. Галіне Нячаевай у 1991 годзе кватэра была прадастаўлена ў Мінску. Аднак радасці гэта не прынесла, паколькі хутка стала зразумела, што жадання пераязджаць у іншае месца няма, паколькі не было сіл пакінуць родны дом, любімую справу... У выніку было вырашана не пакідаць музей на волю лёсу і не пераязджаць у Мінск.
А калі б тады выехалі і мясцовыя энтузіясты-музейшчыкі, то такога музея ў Ветцы, напэўна, не было б.
Тэма Чарнобыльскай трагедыі нібыта заціхае, аб гэтым сталі менш гаварыць і пісаць, у свеце ўзніклі зусім іншыя пытанні чалавечай бяспекі. Аднак з жыцця асобна ўзятых людзей чарнобыльскі перыяд нікуды не дзеўся - у адных ён адклікаецца хваробамі, у другіх - перакроенымі лёсамі.
Музей
Наведванне Веткаўскага музея стараабрадніцтва і беларускіх традыцый імя Фёдара Шклярава дорыць незвычайна светлыя і яркія ўражанні. Цалкам відавочна, што ў яго ўкладзена душа і прафесіяналізм цэлага калектыву энтузіястаў.
Разныя вароты на ўваходзе ў музей адразу рыхтуюць да таго, што і ўнутры нас чакае штосьці незвычайнае. Надзеі апраўдваюцца. Вароты і разьбу на іх зрабілі тры чалавекі - Фёдар Шкляраў, Галіна Нячаева і Святлана Лявонцьева.
"Музей - гэта мой партрэт, - гаворыць Галіна і тут жа папраўляе сябе. - Не толькі мой, але і наш, пачынаючы з Фёдара Шклярава".
І расказвае пра яшчэ аднаго чалавека - архітэктара Леаніда Асенняга, які даўно паехаў жыць у іншую краіну, але яго ўспамінаюць добрым словам і цяпер. Ён заклаў вельмі важны прынцып экспанавання ў залах музея, падзяліўшы прастору на тры зоны - зону гледача, затым - вітрыны і міжвітрыннае шкло, куды глядач можа зазіраць у завітрынную прастору, і гэта трэцяя зона. Спачатку яна планавалася як мэблевыя нацюрморты, куткі былога жыцця этнаграфічнага характару. Аднак сама культура - былога - і характары, прафесійныя сістэмы супрацоўнікаў - ператварылі стварэнне экспазіцый у драматургію, часам дэтэктывы, напоўненыя сімвалізмам і разгадкамі старажытных таямніц. Карацей, прынцып дыялогу і адушаўлення рэчы, уласцівыя самой Традыцыі, ператварылі рады артэфактаў у дзеючых асоб, у герояў і весткі з мінулага, звернутыя непасрэдна да гледача.
Мы з Галінай Нячаевай уваходзім у музей, і яна адразу ж сур'ёзна папярэджвае: "Мне нельга пачынаць гаварыць, інакш мы адсюль не выйдзем". І сапраўды, яна можа бясконца доўга і з вялікай любоўю расказваць пра экспазіцыі музея, з якімі звязана ўсё яе жыццё і лёс.
"Мы ўпершыню ў Беларусі прымянілі колеравую атмасферу пры стварэнні экспазіцый музея, а таксама аказаліся першымі, хто прымяніў семіятычны прынцып да культуры і традыцый сваёй краіны", - расказвае жанчына.
...Акунаешся ў карціны даўніны, нібыта знаходзішся на беразе ракі жыцця. З першага знаёмства з музейнымі экспазіцыямі нібыта спрабуеш пранікнуць у сутнасць таго даўняга быцця шмат стагоддзяў таму, калі нашы продкі займаліся рыбным промыслам, ткацтвам, разьбой.
Кожная вітрына трохслаёвая і шматгранна адлюстроўвае перыяды развіцця жыцця нашых продкаў.
Галіна вядзе па музеі, як па рацэ жыцця, дзе адлюстраваны ўсе новыя перыяды развіцця цывілізацыі. Адна з экспазіцый называецца "Мы так даўно тут жывём" і расказвае аб жыцці, пачынаючы яшчэ з сярэдняга каменнага веку - мезаліту.
Правільна выбудаваныя экспазіцыі музея зачароўваюць, захапляюць мовай арнаменту, упрыгажэнняў, артэфактаў і іканатворчасці.
Ручнікі
Асобна хочацца расказаць пра ручнікі, якіх спачатку было ўсяго пяць. А цяпер тут сабрана больш за 3 тыс. узорных тканін. І гэта не толькі ручнікі, строй арнаменту якіх пакладзены ў аснову культурнага кода, што звязвае пакаленні. Ён аказаўся адзіным - для ўсёй разнастайнасці ўзорнага ткацтва, ад абруса да жаночай кашулі.
Магутная сувязь традыцый пакаленняў і вялікі пласт народнай культуры сапраўды прасочваецца менавіта праз арнаменты беларускіх ручнікоў. Як сцвярджаюць спецыялісты, творы ткацтва адлюстроўваюць стварэнне свету. Дарэчы, самі супрацоўнікі музея асвоілі ўсе этапы тэхналогій - ад прадзення да падрыхтоўкі станка і да тэхнік ткацтва, захаваных рознымі мясцовымі традыцыямі.
У вырабах ткацтва ўвасоблена ў тым ліку старажытная беларуская міфалогія, перыяды жыцця чалавека - нараджэнне, дзявоцтва, вяселле, смерць. Прычым усе абрадавыя рэчы абсалютна дакладна зроблены з мясцовых матэрыялаў.
"Мы - той музей, які з самага пачатку даследуе любы артэфакт як тэкст пэўных традыцый. Яны, дарэчы, і выяўлены, і сабраны, і даследаваны намі самімі. Мы спрабуем узнавіць або запісаць, аднавіць або знайсці сведчанне ўсіх кодаў, якія працавалі ў гэтай традыцыі. Гэта будуць славесная, выяўленчая, абрадавая практыка, аж да траекторый культурных дзеянняў. Гэта будзе парадак развешвання ручніка, траекторыя абраду, напрыклад, вяселля. Мы можам расшыфраваць у старажытных нацыянальных арнаментах культурныя слаі і магічныя вераванні ў Перуна - бога грому і маланкі (паводле славянскай міфалогіі) і ў Маці - Сырую Зямлю (персаніфікаваны вобраз зямлі ў міфалогіі).
Вялікае мноства экспанатаў музея сабрана па мясцовых вёсках, у шматлікіх экспедыцыях, якімі да гэтага часу насычана жыццё веткаўскіх музейшчыкаў. Гэты важны і варты ўвагі факт. Навукай тут займаюцца на ўпершыню выяўленым, прывезеным, адрэстаўрыраваным і ўводзімым у навуковы кантэкст, на ўласным матэрыяле.
"Мы, бадай, самы багаты ў свеце музей па рэгіянальным ткацтве, па падборы калекцый і па іх расшыфроўцы, - расказвае Галіна. - Напрыклад, вось гэта - знакамітыя неглюбскія ручнікі з нематэрыяльнай спадчыны Беларусі. Імі цікавіцца ЮНЕСКА. Дзіўная гісторыя іх стварэння".
Дарэчы, у музеі друкуюць на старажытным станку, па чарцяжах часоў Скарыны. Яго "пабудаваў" з дубу брат Галіны, Аляксандр. Таксама залатыя рукі, з гэтай жа сям'і.
Наогул тут да кожнага артэфакта ставяцца надзвычай беражліва - як да помніка традыцыйнай, лакальнай культуры і абавязкова трактуюць, як яго разумець, пры гэтым захоўваюць гісторыю мясцовасці, дзе рэч была знойдзена і па магчымасці - каму яна належала апошнім часам.
Золатакавальства
На іконы можна глядзець бясконца. У іх усё магічнае. Таксама цудоўнае і аздабленне абразоў - пазалочаныя рамы, рачны жэмчуг, серабро, чаканка. Незвычайнае злучэнне стылістыкі новых гістарычных стыляў: барока, ракако, ампіру - з візантыйскімі яшчэ тэхналогіямі ў стараабрадніцтве. Гэта вельмі вялікі пласт культуры.
Пра адну ікону Галіна расказвае: "Вось гэта гісторыя зусім унікальная. Гэта не проста ікона, а комплекс для інтымнай малітвы. Аж да таго, што ўвагнутая рама ўнутры пакрыта паліраваным золатам, а калі ёсць крыніца святла, то ўтвараецца дзіўная светлавая сфера. Некаторыя з гэтых рэчаў - шматвяковыя. Яны ювелірна адрэстаўрыраваны рэстаўратарамі Веткаўскага музея".
А ікона святога Міколы Адваротнага (Цудатворца), які адводзіць беды, - гэта брэнд Веткаўскага музея.
Пошукі і набыццё старадаўніх ікон - гэта асобныя гісторыі. Музейныя работнікі як золаташукальнікі, якія ведаюць, што такое золата, дзе яго шукаць, і радуюцца, калі яго знаходзяць у час сваіх экспедыцый.
Галіна - жывая энцыклапедыя такіх экспедыцый, знойдзеных і вернутых да жыцця скарбаў народных промыслаў і традыцый. Але расказваць пра Галіну Нячаеву можна толькі ў прывязцы да музея.
"Даследаваная намі паўднёва-ўсходняя частка Беларусі - сапраўдны кландайк народнага багацця, што адлюстроўвае дзіўную культуру і гісторыю беларускага народа. У іншых рэгіёнах, упэўнена, таксама захавалася нямала артэфактаў", - гаворыць жанчына.
Рэстаўрацыйная майстэрня
Рэстаўрацыйная майстэрня - святая святых. Сюды трапляюць часта старадаўнія абразы, прывезеныя з экспедыцый, і менавіта тут яны атрымліваюць другое жыццё.
Рэстаўратары - гэта прафесіяналы, захопленыя сваёй справай, якія робяць цяжкую і незаўважную работу, ювелірна працуючы з вырабамі. За многімі творамі, якія мы бачым у экспазіцыях, стаіць карпатлівая праца майстроў сваёй справы.
На дрэве, на палатне могуць адкрыцца некалькі пластоў фарбаў, іх рэшткі. Калі майстры паказваюць абразы "да" і "пасля", то становіцца зразумела, чаму настолькі шмат часу ідзе на рэстаўрацыю. Дарэчы, майстры-рэстаўратары з Веткі пераймаюць вопыт і дзеляцца ім, узаемадзейнічаючы з калегамі з РБ, з іншых краін.
Старажытныя кнігі
У музеі беражліва адносяцца і да старажытных кніг. Яны ў свой час не раз былі ўратаваны стараабрадцамі і захоўваліся ў іх дамах. У экспазіцыях гэтым помнікам культуры таксама даецца новае жыццё.
Галіна гаворыць: "Мы даследуем феномен захавання культурнага тэксту і ўзаемадзеяння з асабістай і рэгіянальнай традыцыяй". Гэта можна зразумець, калі ўспрымаеш з XXI стагоддзя словы адной з пажылых стараверак, якую прывёз у госці ў музей яшчэ Фёдар Рыгоравіч. Калі яна ўбачыла старажытную кнігу без аправы і вокладкі, стала гладзіць і прыгаворваць: "Родненькая мая, вось і давялося нам сустрэцца. А быў бы жывы мой дзядуля, ён бы адзеў цябе ў новыя адзежы". Феномен і парадокс душэўнага і духоўнага - вось залог захавання традыцый".
Галіна Нячаева пастаянна разважае пра мову творчасці на яе ж мове: "У музеі адноўлена разнастайнасць светаў, у якіх жылі нашы продкі".
Адкуль чэрпае сілы і што яе вядзе па жыцці?
Яна так адказала на пытанне, адкуль чэрпае сілы і што вядзе яе па жыцці: "Бадай што, тыя сямейныя каштоўнасці і традыцыі, закладзеныя бацькамі і прадзедамі".
Сама таго не падазраваючы, Галіна глыбока засвоіла захаваныя на працягу стагоддзяў па крупінках старажытныя веды некалькіх пакаленняў продкаў, сакральныя рэчы, якія працуюць самаадвольна, на ўзроўні падсвядомасці. І чым далей, тым глыбейшае разуменне многіх працэсаў развіцця культуры і народнай творчасці. Стараабрадніцтва - гэта як галіна гэтай культуры беларускага народа, сплеценай у адзіны ланцуг з культурамі іншых краін.
Усяго ў Веткаўскім музеі працуе 31 чалавек. У Гомелі дзейнічае філіял раённага Веткаўскага музея. У штаце - навуковыя супрацоўкі, рэстаўратары. Спецыялізацыя ва ўсіх розная - гісторыя, этнаграфія, мастацтвазнаўства, багаслоўе, дэкаратыўна-прыкладное мастацтва. "Калі чалавек прыходзіць з Веткаўскага музея, яго бяруць усюды, таму што ведаюць, што ён атрымаў класную падрыхтоўку", - расказваюць тут.
Штогод музей, які працуе без выхадных, наведваюць каля 20 тыс. наведвальнікаў. Здзіўляе, што асноўная экспазіцыя ўключае ўсяго 12 працэнтаў музейнага фонду. Аднак гэты паказчык для музеяў - вялікі, паведамляе Галіна. А калі прыбавіць актыўную выставачную дзейнасць? "Выставы музея ахвотна прымаюць і ў нацыянальных беларускіх музеях, і ў абласных, запрашаюць і за мяжу, але возім рэдка - дарагавата для раённага музея. Але, перш за ўсё "палігон" - філіял у Гомелі, дзе апрабоўваем самыя дзёрзкія і наватарскія праекты. Хоць для чужога вуха наватарскія ў адносінах да традыцыйнага мастацтва - гучыць парадаксальна. Дык вось, калі прыбавіць рэчы, якія глядач бачыць у часовых экспазіцыях, інакш кажучы на выставах, то працэнт паказу музейнага фонду ўзрастае амаль да 25. І на выставах, менавіта на іх, прадстаўляюцца і новыя ідэі, і ўпершыню экспануемыя артэфакты. Напрыклад, спецыяльна набытыя, знойдзеныя, адрэстаўрыраваныя. Увогуле, экспазіцыі і выставы - гэта пастаяннае адкрыццё невядомага - ва ўласнай культуры".
Веткаўскі музей мае статус раённага, але хто ведае, можа, настане час, калі яго зробяць рэспубліканскім. Аднак ужо цяпер яго смела можна называць нацыянальным здабыткам краіны.
Дзякуючы такім унікальным людзям, як Галіна Нячаева і яе калегі, тут шануюць традыцыі беларускага народа і захоўваюць для нашчадкаў унікальныя артэфакты, якія сведчаць пра багацце і высокую духоўную культуру нашых продкаў.
Аліна ГРЫШКЕВІЧ,
ФОТА аўтара,
БЕЛТА.-0-
Аўтарскі публіцыстычны праект "Лёсы жанчын - лёс адзінай Беларусі" заслужанага дзеяча культуры Рэспублікі Беларусь, члена Саюза пісьменнікаў Беларусі, аглядальніка БЕЛТА Аліны Грышкевіч прадаўжаецца расказам пра Галіну Нячаеву.
Галіна Нячаева - унікальная жанчына з чарнобыльскай глыбінкі, а дакладней з горада Ветка Гомельскай вобласці. Яна мастацтвазнавец, этнограф, даследчык, аўтар і суаўтар шматлікіх кніг па мастацтве, заслужаны дзеяч культуры Рэспублікі Беларусь, з 1988 па 2018 год - дырэктар Веткаўскага музея стараабрадніцтва і беларускіх традыцый імя Фёдара Шклярава. Цяпер яна працуе там жа, на пасадзе мастацтвазнаўца. Угаданыя заснавальнікам музея, Шкляравым, традыцыі творчага падыходу да вывучэння народнай творчасці прадоўжылі яго супрацоўнікі. Сярод іх - і Галіна. Шмат у чым дзякуючы ёй за чатыры дзесяцігоддзі работы ўдалося з'яднаць вакол сябе такіх жа ўлюбёных у сваю справу прафесіяналаў, у выніку чаго на культурнай карце краіны ў Ветцы з'явіўся свой беларускі міні-Луўр.
Старажытныя лікі святых у стараабрадчых абразах і іх каваныя і шытыя жэмчугам і бісерам уборы-рызы, неглюбскія ручнікі, прызнаныя нацыянальнай спадчынай Беларусі, - гэта расказ аб тым, як нашчадак стараабрадчай сям'і дапамагла ператварыць горад Ветка ў сапраўдную скарбніцу нацыянальных шэдэўраў.
Кландайк паўднёва-ўсходняй Беларусі
Веткаўскі музей стараабрадніцтва і беларускіх традыцый імя Фёдара Шклярава размешчаны ва ўтульным і насычаным архітэктурнымі мелодыямі старажытнасці раённым гарадку Ветка. Высокапрафесійна і з любоўю створаныя экспазіцыі варта няспешна сузіраць, атрымліваючы асалоду ад кожнага імгнення чароўнага знаходжання ў гэтым цудоўным свеце невычэрпнага багацця геніяльнай беларускай творчасці.
Калі я ўпершыню пераступіла парог музея, то міжвольна ўзніклі паралелі з тым, што ўдалося пабачыць, падарожнічаючы па свеце. У Парыжы - Луўр, Музей д`Арсэ, Музей сучаснага мастацтва і Музей арміі, у Лондане - Нацыянальная галерэя, у Будапешце - Венгерскі нацыянальны музей, у славенскай Любляне - Галерэя сучаснага мастацтва, у Берліне - палац Шарлотэнбург, у Пекіне - Нацыянальны музей і мноства палацавых комплексаў.
Параўноўваць кожны з іх, у тым ліку музей у Ветцы, немагчыма. Паколькі ўсе гэтыя ўстановы аб'ядноўваюць фенаменальная прыгажосць і багацце нацыянальных і сусветных традыцый.
Вядома ж, у кожнай краіне ёсць свае выдатныя мясціны, у якіх сканцэнтраваны мікс нацыянальнага мастацтва, што з'яўляецца часткай сусветнага. Туды накіроўваюцца мільёны турыстаў, каб палюбавацца прыгажосцю старажытнага і сучаснага мастацтва. Няма падобных адзін да аднаго музеяў, паколькі ў кожным адлюстравана нешта сваё, асаблівае, нацыянальнае. І чым больш старажытней - тым больш цікавасць турыстаў.
У Ветку таксама без канца едуць аўтобусы і аўтамабілі з турыстамі з розных рэгіёнаў, краін, у тым ліку з Кітайскай Народнай Рэспублікі. Наведвальнікаў, вядома ж, не столькі, як у Парыжы. Аднак Веткаўская экспазіцыя сапраўды ўражвае, вяртаючы ў беларускую рэчаіснасць векавой і тысячагадовай даўнасці.
Абсалютна не чакаеш убачыць у чарнобыльскай глыбінцы творы мастацтва такой незвычайнай прыгажосці, а таксама лагічна выбудаваныя ландшафты музейных экспазіцый і адчуць зусім нечаканую аўру артэфактаў розных стагоддзяў - быццам сувязных звёнаў паміж сотнямі пакаленняў тых людзей, якія некалі жылі і стваралі на нашай роднай зямлі, каб дапамагчы будучым пакаленням прыступка за прыступкай станавіцца ўсё вышэй і вышэй на цывілізацыйнай лесвіцы жыцця.
Такой адзінай ніткай звязаны калекцыі Веткаўскага музея, сабраныя карпатлівай працай супрацоўнікаў у шматлікіх штогадовых экспедыцыях па Беларусі, на працягу амаль паўстагоддзя.
Дзякуючы ювелірнай рабоце з'яднанага калектыву, прафесіяналаў музейнай справы, адразу ж ствараецца комплекснае, сістэмнае бачанне шматвяковай творчай спадчыны беларускага народа, у асноўным паўднёва-ўсходняй часткі нашай краіны. Ад самаробных драўляных лодак, на якіх перамяшчаліся па рацэ нашы старажытныя продкі, да золатакавальства стараабрадцаў і цудоўных неглюбскіх ручнікоў, якія знаходзяцца ў полі зроку ЮНЕСКА.
Пра лёс Галіны Нячаевай
Яна надзвычай таленавіты і ўсебакова паглыблены ў разнастайную старажытную беларускую спадчыну чалавек. Нарадзілася 22 снежня 1951 года ў горадзе Ветка. Скончыла гісторыка-філалагічны факультэт Гомельскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Ф.Скарыны ў 1976 годзе. Працавала настаўнікам і намеснікам дырэктара Казацка-Балсуноўскай школы, а затым навуковым супрацоўнікам, галоўным хавальнікам Веткаўскага музея стараабрадніцтва і беларускіх традыцый імя Ф.Р.Шклярава. З 1988 года на працягу практычна 30 гадоў яна была дырэктарам гэтай установы. Неаспрэчны факт - пад яе кіраўніцтвам музей стаў унікальным цэнтрам па вывучэнні, сістэматызацыі і распаўсюджанні традыцыйнай народнай культуры.
Што вельмі важна, праца сістэматызуецца не толькі ў экспазіцыях, але і ў навуковых даследаваннях, кнігах, падрыхтаваных па выніках даследчай работы супрацоўнікаў музея. У прыватнасці, следам за першым альбомам "Веткаўскі музей народнай творчасці" (выйшаў у 1991 годзе), выдадзены "Навуковыя запiскi Веткаўскага музея", "Арнаменты Падняпроўя". Унікальная калектыўная манаграфія "Голоса ушедших деревень", якая ў 2008 годзе дазволіла музею атрымаць прэмію Прэзідэнта "За духоўнае адраджэнне". У 2012, 2014 гадах выйшлі вялікія святочныя тамы "Живая вера. Ветка" і "Книжная культура Ветки" (у апошнім выданні - Галіна ў суаўтарстве са Святланай Лявонцьевай, яны абедзве працуюць у музеі з 1979 года, пачыналі з Фёдарам Рыгоравічам Шкляравым). І разам з гэтым убачылі свет зборнікі лірыкі і графікі Галіны Нячаевай.
Менавіта яна, некалі юная летуценніца з рамантычнымі памкненнямі, вырасла ад супрацоўніка, які спачатку абсалютна нічога не ведаў пра музейную справу, да дырэктара музея. Цяпер яна - мастацтвазнавец і цудоўна сябе адчувае ў гэтай ролі, уступіўшы месца кіраўніка прадстаўніку новага пакалення і разам з гэтым застаючыся сэрцам калектыву.
Для гэтай жанчыны стварэнне музея, яго пастаяннае абнаўленне, пастаянныя экспедыцыйныя "раскопкі" артэфактаў па вёсках рэгіёна і дакументаванне, аналіз усяго гэтага сталі справай усяго жыцця.
Стараабрадніцкія карані па бацькоўскай лініі
Аднак аб усім па парадку - аб тым, як дзяўчынка з традыцыйнай стараабрадчай сям'і прыйшла да ўсведамлення і разумення таго, каб узвесці ў ранг штодзённай карпатлівай працы пошукі і беражлівае захаванне не страчанай з тленам часу прыгажосці твораў народнай творчасці.
...Па бацькоўскай лініі яе прапрадзед, бабуля і дзядуля родам былі з Веткі, стараабрадцы.
Некалі даўно, у 1960-я гады, бацька (ён памер у 1996 годзе) цікавіўся ў пісьме ў свайго дзядзькі: а хто былі нашы продкі?
"Грыша, ты пытаешся, хто былі твае продкі. Усе Нячаевы - па рачной лініі. Твой дзед Мікіта Іванавіч быў капітанам парахода Верхнядняпроўскага параходства. Бацька Мікіты Іванавіча, Іван Мікалаевіч, быў атАманам (націск на другое "а", гэта даўней капітан на рачным парусным судне)", - такое пісьмо пасля смерці бацькі яна знайшла ў сямейным архіве. Дарэчы, старадаўняе і рэдкае слова атАман - менавіта з націскам на другім складзе.
Акрамя таго, у сямейным родзе былі запарожскія казакі з усімі сямейнымі легендамі, што заварожваюць.
Тры дзяды Іваны і ўсе Мікіцічы
"У майго дзеда Парфірыя Мікіціча было тры браты. І ўсіх трох назвалі Іванамі - яны ўсе былі Іваны Мікіцічы Нячаевы. А каб не блытаць, то ў побыце звалі проста - Старэйшы, Сярэдні і Малы, альбо Чорны, Белы і Малы. У Белага былі два розныя вокі - адно блакітнае, другое карае. Асаблівасць мець блакітныя або карыя вокі перадавалася на генным узроўні праз некалькі пакаленняў. Нарадзіліся тыя Іваны адзін за адным у 1880-1890-я гады, - расказвае пра свой радавод жанчына. - Іх радавое гняздо, дом, стаяў у нашай Ветцы па Манастырскай вуліцы".
Дарэчы, менавіта тут, недалёка ад цяперашняга музея, размяшчаўся Пакроўскі стараабрадчы манастыр, які шмат разоў быў разораны, які, па сутнасці, быў з канца XVII па XVIII стагоддзе буйнейшым цэнтрам стараабрадніцтва.
Радавыя карані мамы цягнуцца да Урала
Цікавая гісторыя мамы Галіны Нячаевай і яе знаёмства з будучым мужам, гэта значыць бацькам нашай гераіні.
Карані Інесы Аляксандраўны Цімафеевай (1925-1988 гады) звязаны з уральскімі мясцінамі - Гусь-Хрустальным і Уршалам. Гэта галіна радавой лініі, якая вядзе да Урала.
Інеса Аляксандраўна, будучы 14-гадовай дзяўчынкай, вучылася ў геалагічным тэхнікуме. Напярэдадні вайны, у 1939 годзе, навучэнцаў, самы старэйшы з якіх быў 18-гадовым, адправілі ў вучэбную экспедыцыю ў Заўралле. "Маладая студэнцкая каманда з энтузіязмам вывучала горныя пароды, шукала, верагодна, стратэгічныя руды", - прадаўжае Галіна.
Тамашняе насельніцтва прымала яе маму за мясцовую, паколькі яна была чорненькай і з ёй пачыналі размаўляць па-башкірску. Таму яна вывучыла толькі адзін выраз на гэтай мове: "Я не разумею па-башкірску".
Усе гэтыя гісторыі Галіна памятае па маміных расказах, якія ў юнацтве не вельмі і запамінала, аб чым цяпер вельмі шкадуе, як і многія з нас, хто не паспеў своечасова ў дэталях захаваць, запісаць цудоўныя расказы сваіх бацькоў і дзядоў, што напоўнены цікавымі дэталямі і адлюстроўваюць даўнюю эпоху жыцця продкаў.
"Наогул вобраз мамы знаходзіцца па-за гісторыяй. Як дзіўна, што практычна самі дзеці, паводле цяперашніх уяўленняў, раптам становяцца бацькамі. І для сваіх дзяцей яны - нібыта богі", - разважае Галіна.
А вось і сама гісторыя знаёмства бацькоў Галіны Нячаевай. Іх раздзяляла вялізная адлегласць. Беларуская Ветка і ўральскі край аддзелены немалой сотняй вёрст і не былі тады звязаны ні авіярэйсамі, ні інтэрнэтам. І тым больш дзіўная іх сустрэча, пасланая самім лёсам.
Мама Галіны ў тэхнікуме пасябравала з Карлам Амельчанкам, які быў родам з Веткі. Карла прызвалі ў армію і ён загінуў на фронце. Аб гэтым маці Галіны даведалася завочна ад яго брата Віктара. А той расказаў пра юную Інку свайму стрыечнаму брату. Завязалася перапіска, вынікам якой стаў прыезд дзяўчыны ў Ветку.
Бацька Галіны пабываў на радзіме жонкі і, калі ўбачыў сваю цешчу, то сказаў, што такой рускай прыгажуні ў жыцці раней не бачыў.
З дзяцінства Галіна запомніла - зграбная і далікатная, невялікага росту мама і побач з ёй высокі бацька, абодва чорненькія. Яны былі прыгожай і гарманічнай парай.
У Ветцы тры месяцы стаяў фронт
Гісторыя сям'і, як і ўсёй краіны, непарыўна звязана з падзеямі і трагедыяй Вялікай Айчыннай вайны.
Гэтыя эпізоды - з расказаў бабулі: "Дом наш перанеслі ў іншае месца адразу пасля вайны, раней ён стаяў на вуглу Манастырскай вуліцы. У Ветцы ў канцы 1943 года тры месяцы стаяў фронт і мала што захавалася, ішлі жорсткія баі на правым беразе Сожа. Мой бацька 15-гадовым хлапчуком пайшоў на фронт, прыбавіўшы сабе ўзрост. Хлопцаў з года яго сапраўднага прызыву сталі браць у армію пасля вайны ўжо. Бацька служыў у разведцы, у артылерыі. З вайны 17-гадовы хлапчук вярнуўся з кантузіяй, аднак яму прадоўжылі службу. Калі аднаўлялі разбураны нямецка-фашысцкімі захопнікамі Мінск, юны сяржант кантраляваў работу немцаў, якія аднаўлялі сталічны праспект.
Галіна ведае пра вайну па расказах старэйшых. Яе дзядзька загінуў пры фарсіраванні Сожа ў крывавай бітве. Забраць яго цела з месца гібелі маці змагла не адразу, а толькі калі скончыліся кровапралітныя баі. Абліваючыся горкімі слязамі, яна на лодцы перавезла цела сына на левы бераг ракі і пахавала на мясцовых могілках…
Чай з самавара і гаючыя сілы дзедаўскіх каранёў
Галіна нарадзілася, калі ўжо адпалала агнём і трагедыямі вайна, 22 снежня 1951 года. Яны з братам, якога завуць Аляксандр Рыгоравіч, былі жаданымі дзецьмі ў сям'і, аднак выхоўваліся ў вялікай строгасці.
Дзяцінства ёй запомнілася менавіта строгімі дамашнімі норавамі, стараабрадніцкімі традыцыямі, якія аказаліся ў далейшым крута ўплецены ў яе лёс.
З яркіх успамінаў яе дзяцінства - дамашнія застоллі, даўняя стараабрадніцкая традыцыя сямейных чаяпіццяў за самаварам, калі збіралася некалькі пакаленняў сям'і і старшынствавалі дзяды. Вячоркі былі з размовамі і абавязкова песнямі, змест якіх, як потым зразумела Галіна, быў цесна звязаны з гісторыяй стараабрадніцтва. А тады, малышкай, яна проста ўбірала прыгажосць песенных матываў і мілыя сэрцу дэталі абраду чаяпіцця.
Дом той дзедаўскі, радавы, дарэчы, цэлы, захаваўся. "Я цяпер у ім жыву летам, тут жылі бабуля з дзядулем, мае бацькі", - расказвае Галіна Нячаева.
Вось яны, гаючыя сілы дзедаўскіх каранёў. Іх успрыманне нябачнае, але моцнае і непаўторнае.
...А тады, у дзяцінстве, бабуля Настасся Фёдараўна ўрачыста ставіла на стол прыгожы вялікі, кіпячы і шумны, літраў на пяць самавар, вады ў якім хапала на 25 шклянак (гэта яна добра запомніла), а зверху ўзвышаўся чайнік з заваркай. Дарэчы, вытокі любові да індыйскага і кітайскага чаю ў савецкі час Галіна Нячаева адносіць якраз да купецкага гандлю.
"Калі дзяды дапівалі чарговую шклянку духмянага гарачага чаю, то гаварылі: Насценька, а пастаў нам яшчэ самаварчык. У стараабрадніцтве прыняты памяншальна-ласкальныя словы, - расказвае, нібыта спявае песню, Галіна. - Пілі чай і вельмі шмат размаўлялі, абменьваліся думкамі, дзяліліся патаемным. Спіртное амаль і не патрабавалася, каб падтрымліваць душэўнае застолле. У стараабрадцаў даўняя культура чаяпіцця, нягледзячы на сваё непрыняцце навінак тыпу чаю ў 17 стагоддзі. За сталом па старадаўняй традыцыі вельмі прыгожа спявалі народныя песні, душэўныя рамансы, кранальныя да слёз. І яшчэ запомнілася: доўгія белыя саматканыя ручнікі вешалі на плечы, каб выціраць пот, які ліўся ў час такіх чаяпіццяў. Мая бабуля ўжо не ткала. Абрусы ("скатерть" па-стараабрадніцку) захоўваліся ад прабабулі, з яе вырабамі я пазнаёмілася ў дзяцінстве, а бабуля паказвала, на колькі дошчачак ткалася тая ці іншая "самабранка".
І зноў Галіна прыводзіць паралелі: "Я паўжыцця прапрацавала ў музеі, перш чым суаднесла словы пачутай у дзяцінстве песні "Слаўнае мора, свяшчэнны Байкал" з гісторыяй рассялення веткаўчан у час другога выгнання стараабрадцаў з беларускіх зямель у 1764 годзе. Ветку цалкам спалілі і стараабрадцаў гналі па этапу партыямі разам з сем'ямі. Паводле розных даных, гэта было ад 15 да 40 тыс. чалавек, якіх рассялялі ў розных месцах, у тым ліку на новазаваяваных у екацярынінскі час тэрыторыях, якія трэба было асвойваць. Іх вялі туды".
"Нерчанск, нерчанскі полк - словы пра іх з песні, як аказалася, таксама звязаны з гісторыяй веткаўскай калоніі стараабрадцаў, якія рассяліліся потым у Забайкаллі. А сувязі паміж расселенымі стараабрадцамі прадаўжаліся нягледзячы ні на што. І ўжо ў сучасны перыяд часу, калі да нас прыязджалі ў музей турысты з Забайкалля, яны ўспаміналі расказы сваіх прабабуль аб тым, як вялі іх з Веткі. Вось такія яны, віткі гісторыі. З 1764 года сямейныя паданні ў іх захаваліся. І прыязджаючы сюды, яны ўспрымаюць Ветку як сваю прарадзіму", - разважае Галіна, якая з гадамі сама ўсё глыбей акунаецца ў асэнсаванне гісторыі стараабрадніцтва.
"Вывучэнне стараабрадніцтва як абстрактнай гісторыі гэта адно, - прадаўжае жанчына. - І зусім іншае, калі гэта звязана з тваімі каранямі, тваімі продкамі. Калі ты ўласнаму дзеду, даўно памерламу, свайму лепшаму сябру ў дзяцінстве, даеш потым такі зарок: тое, дзеля чаго ён і яго продкі жылі, чаго яны дасягнулі ў сваім жыцці, у сваёй творчасці: звычаях, рамёствах, мастацтве, - не павінна быць забыта. Несумленна забываць тое, што павінна перадавацца з пакалення ў пакаленне", - разважае Галіна, якая якраз і прысвяціла сваё жыццё захаванню, сістэматызацыі і папулярызацыі народнай творчасці сваіх продкаў, сваёй краіны.
І пры гэтым па-філасофску заўважае: "А інакш навошта жыць, калі б усё потым было аддадзена забыццю?"
Адказы на гэта і іншыя пытанні яна пазней, у 2002 годзе, дасць у сваёй кнізе "Веткаўская ікона", выдадзенай на рускай і англійскай мовах. У выданні выкладзены яе ўражанні, думкі, яе разуменне стараабрадніцтва і культуры іконы. Гэта кніга стала адной з першых па мастацтве стараабрадніцтва і паслужыла магутным стымулам для яго вывучэння.
Марыла стаць пісьменнікам і мастаком
Школьнае дзяцінства Галіны было звязана з маляваннем, напісаннем вершаў і афармленнем усіх школьных газет. Да гэтага часу яна памятае сваю любоў да малявання караблікаў мары.
Тады нічога не прадказвала, што яна выбера справай усяго свайго жыцця музейную работу. Хоць у школе наведвала краязнаўчы гурток, які ў Доме піянераў вяла мама.
"Мы з захапленнем займаліся краязнаўствам, пачынаючы з археалогіі. І нас нават узялі на 10 дзён на буйнейшыя раскопкі індаеўрапейскага могільніка на тэрыторыі Веткаўскага раёна, - успамінае Галіна. - Вось адтуль - штуршок да разгадвання гістарычных загадак, які праявіўся праз 30 гадоў. Гэта любоў да раскопак засталася на ўсё жыццё. Я не капаю нічога, але ўся музейная работа - гэта своеасаблівыя раскопкі. А часам я знаходжу на пяску каля ракі нешта цікавае пасля паводкі, паколькі землі ў нас вельмі старажытныя. Дарэчы, уся наша археалогія ў Веткаўскім музеі - гэта нашы музейныя экспедыцыі альбо гэтыя знаходкі. І там вельмі шмат рэчаў, знойдзеных асабіста і аддадзеных у музей".
Паступленне ў ВНУ і работа ў школе
Пасля заканчэння школы ў 1969 годзе паўстаў выбар будучай прафесіі.
Галіна расказвае: "Паколькі мая любоў да малявання не падмацоўвалася атрыманнем хоць якой-небудзь пачатковай адукацыі ў гэтай сферы, то было зразумела, што паступіць вучыцца на мастака мне немагчыма. Больш рэальным для атрымання будучай спецыяльнасці здавалася маё другое захапленне – напісанне вершаў, сачыненняў. Недзе ў 9 класе літаратурны стыль у мяне ўжо склаўся, пісаць атрымлівалася лёгка і проста. Таму я, параіўшыся з бацькам, вырашыла стаць пісьменнікам і паехала паступаць у Ленінградскі ўніверсітэт, дзе конкурс быў вельмі нават сур'ёзны - 16 чалавек на месца. Дзве спробы паступіць у гэту ВНУ аказаліся беспаспяховымі. Хоць сачыненне я напісала на 5 балаў, са 150 чалавек паставілі тольку адну ці дзве пяцёркі. Мне руку паціснулі. Я выйшла ў калідор і заплакала, таму што ў час другой спробы паступлення працавала ўжо ў школе піянерважатай, укладваючы душу ў работу з дзецьмі і затрымліваючыся ў школе да 8-9 вечара на розных мерапрыемствах і карагодах, таму не хапіла часу і сіл да канца паўтарыць гісторыю, на экзамене па якой (па Сувораўскіх войнах) я відавочна не дацягвала да прахаднога бала. Зноў жа першае пытанне, пра творчасць Рублёва і будаўніцтва Маскоўскага крамля, адказала з захапленнем і на шэсць балаў. Выкладчык доўга стаяў каля акна, распытаў мяне, даведаўся, што я з беларускай глыбінкі, падумаў, напэўна, што гэта дзяўчынка ў Беларусі знойдзе месца і паставіў мне справядлівую тройку, з-за якой я не паступіла".
Калі б тады ён паставіў нешта большае, чым тройка, то Веткаўскага музея, такога як ён ёсць, напэўна, не было б.
Пасля няўдалых спроб стаць студэнткай Ленінградскага ўніверсітэта Галіна прадоўжыла працаваць піянерважатай. Яна па-ранейшаму шмат пісала, у свае сшыткі. А потым паступіла ў Гомельскі ўніверсітэт на аддзяленне мовы і літаратуры гісторыка-філалагічнага факультэта.
Пасля заканчэння ВНУ з чырвоным дыпломам у 1976 годзе дзяўчына паехала працаваць у школу. Гэта была вёска Казацкія Балсуны ў родным Веткаўскім раёне. Па яе прызнанні, працаваць было цікава, але цяжка. Маладой 24-гадовай настаўніцы адразу ж вызначылі немалую нагрузку, паколькі з кадрамі былі праблемы.
Размова, якая перавярнула ўсё яе жыццё
Размова, якая кардынальна змяніла вектар жыцця маладой настаўніцы, адбылася летам 1979 года.
Па суседстве з яе сям'ёй жыў энтузіяст-збіральнік, самадзейны мастак Фёдар Шкляраў, які тады толькі пачаў ствараць раённы музей. "Прыходзьце да мяне ў музей працаваць", - запрасіў ён Галіну і яе сяброўку Святлану, якая да гэтага часу працуе галоўным хавальнікам у музеі, цяпер яна кандыдат навук па мастацтвазнаўстве.
"Пазваў, мы і прыйшлі. Размеркаванне ў школе было ўжо адпрацавана. Ведаючы нашы рамантычныя натуры і бачачы нашу адказнасць, Фёдар Шкляраў не прагадаў. Так мы і прамянялі на музейныя 64 рублі ў месяц школьную зарплату ў памеры 240 рублёў (на дзве стаўкі). А яна па тых часах была вельмі добрай. Мы сталі ў Фёдара Рыгоравіча першымі супрацоўнікамі. Працаваў ён у маленькім пакоі, у клубе - яго выдзелілі пад будучы музей. Працаваў адзін, затое ў яго ўжо з'явіліся грандыёзныя амбіцыі і планы, якім наканавана было здзейсніцца. Праўда, вельмі няхутка", - расказвае Галіна Нячаева.
Усё здзейснілася, дарэчы, шмат у чым дзякуючы ёй і сяброўцы Святлане.
"Мы думалі, што знойдзем дзве кніжкі на тэмы, што такое беларуская культура і як пабудаваць музей, а потым літаральна праз год - два як казачны замак узнікне незвычайнай прыгажосці музей. Музей і праўда атрымаўся вельмі добрым, вось толькі яго стварэнне крыху расцягнулася - на ўсё жыццё", - усміхаецца, успамінаючы аб сваіх наіўных дзявочых марах, Галіна Нячаева.
Узаемасувязь часоў і ўнутраны сусвет
Дзіўна, але так склалася ў жыцці Галіны Нячаевай, што аднойчы ўсе немудрагелістыя дзіцячыя адчуванні і цьмяныя ўспаміны раптам дзіўным чынам звязаліся разам з тым, што было лёсам наканавана - усё жыццё прысвяціць вывучэнню традыцый стараабрадніцтва і беларускай народнай творчасці таго краю, дзе яна жыве, гэта значыць, паўднёва-ўсходняй часткі Беларусі.
Нібы пазлы, склаліся тыя дзіцячыя адчуванні і фрагменты ведаў у шматгранную гісторыю ўсяго стараабрадніцтва, якую Галіна Нячаева адлюстравала ў выдадзеных сумесна з іншымі работнікамі музея кнігах, у створанах музейных экспазіцыях у Ветцы.
"Мы жывём звонку, але адначасова ўнутры сябе мы намотваем бясконцую колькасць віткоў вакол свайго нейкага ўнутранага цэнтра. Гэта такая мая касмічная тэрміналогія, - па-філасофску разважае прадстаўніца стараабрадніцкай Веткі. - Як па спіралі мы развіваемся, так мы можам ментальна апынуцца над тым самым месцам той тэмы, якой некалі займаліся твае продкі. І ў думках мы над той кропкай, дзе дзяды сядзяць па-ранейшаму за сталом і спяваюць гэтыя песні. І ты дзіцячай памяццю пачынаеш успамінаць, як яны спявалі, і пачынаеш суадносіць абрыўкі дзіцячых успамінаў з глыбока вывучанай гісторыяй стараабрадніцтва. Усё збіраеш разам - адчуванні, успаміны, гісторыю. І ў цябе раптам звязваюцца адзіным ланцужком - гістарычныя падзеі са словамі пачутых тады песень".
Яна прыводзіць прыклад пра верш Міхаіла Лермантава "Казацкая калыханка", які ўсе мы праходзілі яшчэ ў школьныя гады.
По камням струится Терек,
Плещет мутный вал;
Злой чечен ползет на берег,
Точит свой кинжал;
Но отец твой старый воин,
Закален в бою:
Спи, малютка, будь спокоен,
Баюшки-баю.
Дам тебе я на дорогу
Образок святой:
Ты его, моляся Богу,
Ставь перед собой;
Да, готовясь в бой опасный,
Помни мать свою…
Спи, младенец мой прекрасный,
Баюшки-баю.
"Калыханка, якую спявае казачка над калыскай свайго сына, спачатку ўспрымаецца як проста верш блізкага табе чалавека, вобраз якога стварыў Міхаіл Лермантаў (1814-1841). А паэт жа быў 27-гадовым хлапчуком, служыў на Каўказе, быў храбрым. А шмат гадоў пасля школы, ужо вывучаючы стараабрадніцтва, прачытала, што прыкладна ў 1764 годзе быў яшчэ адзін напрамак высылкі продкаў, ужо не канкрэтна маіх. Гэтыя бясконцыя сувязі прадаўжаю знаходзіць. Частка стараабрадцаў тады пайшла менавіта на Каўказ, у Новарасійскі край і, дарэчы, да гэтага часу там можна знайсці старажытныя веткаўскія іконы. Калекцыянеры адтуль прысылаюць на кансультацыю (з вялікай павагай да Веткаўскага музея) паглядзець, ці сапраўды гэта Веткаўскія іконы і да якога стагоддзя яны адносяцца. А знаходзяць іх, напрыклад, у Стаўрапольскім краі, у Есентуках. Гісторыя гаворыць - туды ў 18 стагоддзі былі перасяленні, і полк, у якім служыў Лермантаў, быў часткова сфарміраваны з казакоў, якія ў сваім родзе таксама маглі ўспомніць Ветку".
"У дзяцінстве я вучыла гэты верш. І над радкамі "дам тебе я на дорогу образок святой, Ты его, моляся Богу, ставь перед собой" я заўсёды задумвалася... З'яўляючыся савецкім піянерам, я тады нават не ўяўляла, што размова ідзе аб такіх магутных рухах, вялікай даўняй палітыцы, асабістых лёсах і аб шматлікіх трагедыях людзей, у тым ліку веткаўчан. Я проста здзіўлялася, адкуль паэт ведаў пра маю бабулю, пра той маленькі медны абразок, які стаяў у нас дома каля вялікага распяцця вельмі раскошнай работы. І перад Вялікаднем бабуля заўсёды загадвала залезці на стол і даставаць адтуль аправу з іконы і гэты абразок. Чысціла я гэтыя медныя рэчы, бронзавыя, пад вуглом хаты, дзе быў добра вымыты пясок, літаральна непадалёку ад схілу да ракі. Рабіла кашу з салёных "бочкавых" памідораў і пяску, наносіла на пацямнелую медзь або бронзу, начышчала і ўсё ззяла".
Вось такія цудоўныя мазкі ўспамінаў, якія адклаліся ў дзяцінстве і юнацтве, раптам у дарослым жыцці, з улікам новых ведаў і жыццёвага вопыту расцвітаюць ва ўяўленні новымі вобразамі і складваюцца ў пазлы, якія і ўзнаўляюць цэласную карціну асобна ўзятага гістарычнага перыяду жыцця. Многія з гэтых карцін рэальнай гісторыі жыцця стараабрадніцкіх сем'яў, што стыхійна ўзніклі ў галаве, потым будуць пакладзены ў аснову кніг, якія былі напісаны Галінай Нячаевай і якія адкрылі невядомыя раней перыяды гісторыі стараабрадніцтва, іканапісу, беларускай народнай творчасці.
Сваё бачанне гісторыі развіцця ў Беларусі народнай творчасці, стараабрадніцтва яна сумесна з калегамі пастаралася адлюстраваць у Веткаўскім музеі, які сёння яскрава прадстаўляе самабытную і непаўторную працу часта простых і невядомых геніяў і талентаў зямлі беларускай, увасоблены ў ручніках, абрусах, у кавальскім, цяслярскім і бондарскім мастацтве, у іконах мясцовых майстроў і рукапісных кнігах.
Шчасце мацярынства
Захопленая стварэннем унікальнага музея, бясконцымі экспедыцыямі, Галіна разумела, што пара ўспомніць і пра асабістае жыццё.
"Я выйшла замуж у познім узросце, за брата сваёй сяброўкі Святланы. Усё адбылося нечакана - ён прыехаў у Ветку толькі для таго, каб забраць сваю сястру з нашай пацярпелай чарнобыльскай тэрыторыі. А ў выніку застаўся тут назаўсёды, працаваў у музеі рэстаўратарам, экскурсаводам", - расказвае аб патаемным Галіна.
У 1990 годзе ў сям'і з'явіўся сын Іван і бацькоўскія клопаты на нейкі час засланілі важнасць музейнай работы. Паступова рытм жыцця наладзіўся. І так склалася, што ў першыя гады сыну вельмі шмат увагі ўдзяляў менавіта бацька, чытаючы яму кнігі, навучаючы яго простым жыццёвым прамудрасцям, паколькі маці зноў з галавой паглыбілася ў работу. Галіна ўспамінае гэта як вельмі шчаслівы перыяд свайго сямейнага жыцця.
Аднак хутка ўсё было азмрочана хваробай мужа на працягу некалькіх гадоў і яго цяжкім адыходам з жыцця. Адначасова ў гэты ж час паміраў і яе бацька, якога яна пахавала ў 1996 годзе, а праз год не стала мужа. Яе сын у 7 гадоў застаўся без бацькі. Гора хапіла. Гэта цэлая частка жыцця, звязаная з трагедыяй адыходу самых блізкіх людзей. Было вельмі балюча і цяжка.
Галіна знаходзіла сілы ў сыне, які падрастаў і радаваў яе, і, вядома ж, любімай рабоце. Пры гэтым работа патрабавала поўнай самааддачы, а сын - увагі. Дапамагала сяброўка, а цяпер і сваячка, Святлана: "Нас сын і зваў бацькамі". Аднак і яна працавала ў Ветцы, у гэтым любімым музеі, якому абедзве прысвяцілі жыццё. Любая затрымка на рабоце ў Ветцы была небяспечная тым, што забіраць сына з садзіка ў Гомелі, куды яны пераехалі ўжо, не было каму. Аб тым складаным перыядзе часу жанчына ўспамінае з сумам.
Боль Чарнобыля
Асобная тэма размовы - аварыя на Чарнобыльскай АЭС, якая сваім чорным воблакам ахутала ўтульны веткаўскі куток, ператварыўшы ў 1986 годзе немалую частку Беларусі ў небяспечнае для жыцця і здароўя месца.
"Гэта трагедыя", - коратка гаворыць Галіна аб тым часе і тых падзеях. Паняволі людзі вымушаны былі пакідаць абжытыя месцы. Тады жыхарам Веткі, якая адносілася да чарнобыльскай зоны адсялення, выдзелілі тысячы кватэр усюды па краіне. Галіне Нячаевай у 1991 годзе кватэра была прадастаўлена ў Мінску. Аднак радасці гэта не прынесла, паколькі хутка стала зразумела, што жадання пераязджаць у іншае месца няма, паколькі не было сіл пакінуць родны дом, любімую справу... У выніку было вырашана не пакідаць музей на волю лёсу і не пераязджаць у Мінск.
А калі б тады выехалі і мясцовыя энтузіясты-музейшчыкі, то такога музея ў Ветцы, напэўна, не было б.
Тэма Чарнобыльскай трагедыі нібыта заціхае, аб гэтым сталі менш гаварыць і пісаць, у свеце ўзніклі зусім іншыя пытанні чалавечай бяспекі. Аднак з жыцця асобна ўзятых людзей чарнобыльскі перыяд нікуды не дзеўся - у адных ён адклікаецца хваробамі, у другіх - перакроенымі лёсамі.
Музей
Наведванне Веткаўскага музея стараабрадніцтва і беларускіх традыцый імя Фёдара Шклярава дорыць незвычайна светлыя і яркія ўражанні. Цалкам відавочна, што ў яго ўкладзена душа і прафесіяналізм цэлага калектыву энтузіястаў.
Разныя вароты на ўваходзе ў музей адразу рыхтуюць да таго, што і ўнутры нас чакае штосьці незвычайнае. Надзеі апраўдваюцца. Вароты і разьбу на іх зрабілі тры чалавекі - Фёдар Шкляраў, Галіна Нячаева і Святлана Лявонцьева.
"Музей - гэта мой партрэт, - гаворыць Галіна і тут жа папраўляе сябе. - Не толькі мой, але і наш, пачынаючы з Фёдара Шклярава".
І расказвае пра яшчэ аднаго чалавека - архітэктара Леаніда Асенняга, які даўно паехаў жыць у іншую краіну, але яго ўспамінаюць добрым словам і цяпер. Ён заклаў вельмі важны прынцып экспанавання ў залах музея, падзяліўшы прастору на тры зоны - зону гледача, затым - вітрыны і міжвітрыннае шкло, куды глядач можа зазіраць у завітрынную прастору, і гэта трэцяя зона. Спачатку яна планавалася як мэблевыя нацюрморты, куткі былога жыцця этнаграфічнага характару. Аднак сама культура - былога - і характары, прафесійныя сістэмы супрацоўнікаў - ператварылі стварэнне экспазіцый у драматургію, часам дэтэктывы, напоўненыя сімвалізмам і разгадкамі старажытных таямніц. Карацей, прынцып дыялогу і адушаўлення рэчы, уласцівыя самой Традыцыі, ператварылі рады артэфактаў у дзеючых асоб, у герояў і весткі з мінулага, звернутыя непасрэдна да гледача.
Мы з Галінай Нячаевай уваходзім у музей, і яна адразу ж сур'ёзна папярэджвае: "Мне нельга пачынаць гаварыць, інакш мы адсюль не выйдзем". І сапраўды, яна можа бясконца доўга і з вялікай любоўю расказваць пра экспазіцыі музея, з якімі звязана ўсё яе жыццё і лёс.
"Мы ўпершыню ў Беларусі прымянілі колеравую атмасферу пры стварэнні экспазіцый музея, а таксама аказаліся першымі, хто прымяніў семіятычны прынцып да культуры і традыцый сваёй краіны", - расказвае жанчына.
...Акунаешся ў карціны даўніны, нібыта знаходзішся на беразе ракі жыцця. З першага знаёмства з музейнымі экспазіцыямі нібыта спрабуеш пранікнуць у сутнасць таго даўняга быцця шмат стагоддзяў таму, калі нашы продкі займаліся рыбным промыслам, ткацтвам, разьбой.
Кожная вітрына трохслаёвая і шматгранна адлюстроўвае перыяды развіцця жыцця нашых продкаў.
Галіна вядзе па музеі, як па рацэ жыцця, дзе адлюстраваны ўсе новыя перыяды развіцця цывілізацыі. Адна з экспазіцый называецца "Мы так даўно тут жывём" і расказвае аб жыцці, пачынаючы яшчэ з сярэдняга каменнага веку - мезаліту.
Правільна выбудаваныя экспазіцыі музея зачароўваюць, захапляюць мовай арнаменту, упрыгажэнняў, артэфактаў і іканатворчасці.
Ручнікі
Асобна хочацца расказаць пра ручнікі, якіх спачатку было ўсяго пяць. А цяпер тут сабрана больш за 3 тыс. узорных тканін. І гэта не толькі ручнікі, строй арнаменту якіх пакладзены ў аснову культурнага кода, што звязвае пакаленні. Ён аказаўся адзіным - для ўсёй разнастайнасці ўзорнага ткацтва, ад абруса да жаночай кашулі.
Магутная сувязь традыцый пакаленняў і вялікі пласт народнай культуры сапраўды прасочваецца менавіта праз арнаменты беларускіх ручнікоў. Як сцвярджаюць спецыялісты, творы ткацтва адлюстроўваюць стварэнне свету. Дарэчы, самі супрацоўнікі музея асвоілі ўсе этапы тэхналогій - ад прадзення да падрыхтоўкі станка і да тэхнік ткацтва, захаваных рознымі мясцовымі традыцыямі.
У вырабах ткацтва ўвасоблена ў тым ліку старажытная беларуская міфалогія, перыяды жыцця чалавека - нараджэнне, дзявоцтва, вяселле, смерць. Прычым усе абрадавыя рэчы абсалютна дакладна зроблены з мясцовых матэрыялаў.
"Мы - той музей, які з самага пачатку даследуе любы артэфакт як тэкст пэўных традыцый. Яны, дарэчы, і выяўлены, і сабраны, і даследаваны намі самімі. Мы спрабуем узнавіць або запісаць, аднавіць або знайсці сведчанне ўсіх кодаў, якія працавалі ў гэтай традыцыі. Гэта будуць славесная, выяўленчая, абрадавая практыка, аж да траекторый культурных дзеянняў. Гэта будзе парадак развешвання ручніка, траекторыя абраду, напрыклад, вяселля. Мы можам расшыфраваць у старажытных нацыянальных арнаментах культурныя слаі і магічныя вераванні ў Перуна - бога грому і маланкі (паводле славянскай міфалогіі) і ў Маці - Сырую Зямлю (персаніфікаваны вобраз зямлі ў міфалогіі).
Вялікае мноства экспанатаў музея сабрана па мясцовых вёсках, у шматлікіх экспедыцыях, якімі да гэтага часу насычана жыццё веткаўскіх музейшчыкаў. Гэты важны і варты ўвагі факт. Навукай тут займаюцца на ўпершыню выяўленым, прывезеным, адрэстаўрыраваным і ўводзімым у навуковы кантэкст, на ўласным матэрыяле.
"Мы, бадай, самы багаты ў свеце музей па рэгіянальным ткацтве, па падборы калекцый і па іх расшыфроўцы, - расказвае Галіна. - Напрыклад, вось гэта - знакамітыя неглюбскія ручнікі з нематэрыяльнай спадчыны Беларусі. Імі цікавіцца ЮНЕСКА. Дзіўная гісторыя іх стварэння".
Дарэчы, у музеі друкуюць на старажытным станку, па чарцяжах часоў Скарыны. Яго "пабудаваў" з дубу брат Галіны, Аляксандр. Таксама залатыя рукі, з гэтай жа сям'і.
Наогул тут да кожнага артэфакта ставяцца надзвычай беражліва - як да помніка традыцыйнай, лакальнай культуры і абавязкова трактуюць, як яго разумець, пры гэтым захоўваюць гісторыю мясцовасці, дзе рэч была знойдзена і па магчымасці - каму яна належала апошнім часам.
Золатакавальства
На іконы можна глядзець бясконца. У іх усё магічнае. Таксама цудоўнае і аздабленне абразоў - пазалочаныя рамы, рачны жэмчуг, серабро, чаканка. Незвычайнае злучэнне стылістыкі новых гістарычных стыляў: барока, ракако, ампіру - з візантыйскімі яшчэ тэхналогіямі ў стараабрадніцтве. Гэта вельмі вялікі пласт культуры.
Пра адну ікону Галіна расказвае: "Вось гэта гісторыя зусім унікальная. Гэта не проста ікона, а комплекс для інтымнай малітвы. Аж да таго, што ўвагнутая рама ўнутры пакрыта паліраваным золатам, а калі ёсць крыніца святла, то ўтвараецца дзіўная светлавая сфера. Некаторыя з гэтых рэчаў - шматвяковыя. Яны ювелірна адрэстаўрыраваны рэстаўратарамі Веткаўскага музея".
А ікона святога Міколы Адваротнага (Цудатворца), які адводзіць беды, - гэта брэнд Веткаўскага музея.
Пошукі і набыццё старадаўніх ікон - гэта асобныя гісторыі. Музейныя работнікі як золаташукальнікі, якія ведаюць, што такое золата, дзе яго шукаць, і радуюцца, калі яго знаходзяць у час сваіх экспедыцый.
Галіна - жывая энцыклапедыя такіх экспедыцый, знойдзеных і вернутых да жыцця скарбаў народных промыслаў і традыцый. Але расказваць пра Галіну Нячаеву можна толькі ў прывязцы да музея.
"Даследаваная намі паўднёва-ўсходняя частка Беларусі - сапраўдны кландайк народнага багацця, што адлюстроўвае дзіўную культуру і гісторыю беларускага народа. У іншых рэгіёнах, упэўнена, таксама захавалася нямала артэфактаў", - гаворыць жанчына.
Рэстаўрацыйная майстэрня
Рэстаўрацыйная майстэрня - святая святых. Сюды трапляюць часта старадаўнія абразы, прывезеныя з экспедыцый, і менавіта тут яны атрымліваюць другое жыццё.
Рэстаўратары - гэта прафесіяналы, захопленыя сваёй справай, якія робяць цяжкую і незаўважную работу, ювелірна працуючы з вырабамі. За многімі творамі, якія мы бачым у экспазіцыях, стаіць карпатлівая праца майстроў сваёй справы.
На дрэве, на палатне могуць адкрыцца некалькі пластоў фарбаў, іх рэшткі. Калі майстры паказваюць абразы "да" і "пасля", то становіцца зразумела, чаму настолькі шмат часу ідзе на рэстаўрацыю. Дарэчы, майстры-рэстаўратары з Веткі пераймаюць вопыт і дзеляцца ім, узаемадзейнічаючы з калегамі з РБ, з іншых краін.
Старажытныя кнігі
У музеі беражліва адносяцца і да старажытных кніг. Яны ў свой час не раз былі ўратаваны стараабрадцамі і захоўваліся ў іх дамах. У экспазіцыях гэтым помнікам культуры таксама даецца новае жыццё.
Галіна гаворыць: "Мы даследуем феномен захавання культурнага тэксту і ўзаемадзеяння з асабістай і рэгіянальнай традыцыяй". Гэта можна зразумець, калі ўспрымаеш з XXI стагоддзя словы адной з пажылых стараверак, якую прывёз у госці ў музей яшчэ Фёдар Рыгоравіч. Калі яна ўбачыла старажытную кнігу без аправы і вокладкі, стала гладзіць і прыгаворваць: "Родненькая мая, вось і давялося нам сустрэцца. А быў бы жывы мой дзядуля, ён бы адзеў цябе ў новыя адзежы". Феномен і парадокс душэўнага і духоўнага - вось залог захавання традыцый".
Галіна Нячаева пастаянна разважае пра мову творчасці на яе ж мове: "У музеі адноўлена разнастайнасць светаў, у якіх жылі нашы продкі".
Адкуль чэрпае сілы і што яе вядзе па жыцці?
Яна так адказала на пытанне, адкуль чэрпае сілы і што вядзе яе па жыцці: "Бадай што, тыя сямейныя каштоўнасці і традыцыі, закладзеныя бацькамі і прадзедамі".
Сама таго не падазраваючы, Галіна глыбока засвоіла захаваныя на працягу стагоддзяў па крупінках старажытныя веды некалькіх пакаленняў продкаў, сакральныя рэчы, якія працуюць самаадвольна, на ўзроўні падсвядомасці. І чым далей, тым глыбейшае разуменне многіх працэсаў развіцця культуры і народнай творчасці. Стараабрадніцтва - гэта як галіна гэтай культуры беларускага народа, сплеценай у адзіны ланцуг з культурамі іншых краін.
Усяго ў Веткаўскім музеі працуе 31 чалавек. У Гомелі дзейнічае філіял раённага Веткаўскага музея. У штаце - навуковыя супрацоўкі, рэстаўратары. Спецыялізацыя ва ўсіх розная - гісторыя, этнаграфія, мастацтвазнаўства, багаслоўе, дэкаратыўна-прыкладное мастацтва. "Калі чалавек прыходзіць з Веткаўскага музея, яго бяруць усюды, таму што ведаюць, што ён атрымаў класную падрыхтоўку", - расказваюць тут.
Штогод музей, які працуе без выхадных, наведваюць каля 20 тыс. наведвальнікаў. Здзіўляе, што асноўная экспазіцыя ўключае ўсяго 12 працэнтаў музейнага фонду. Аднак гэты паказчык для музеяў - вялікі, паведамляе Галіна. А калі прыбавіць актыўную выставачную дзейнасць? "Выставы музея ахвотна прымаюць і ў нацыянальных беларускіх музеях, і ў абласных, запрашаюць і за мяжу, але возім рэдка - дарагавата для раённага музея. Але, перш за ўсё "палігон" - філіял у Гомелі, дзе апрабоўваем самыя дзёрзкія і наватарскія праекты. Хоць для чужога вуха наватарскія ў адносінах да традыцыйнага мастацтва - гучыць парадаксальна. Дык вось, калі прыбавіць рэчы, якія глядач бачыць у часовых экспазіцыях, інакш кажучы на выставах, то працэнт паказу музейнага фонду ўзрастае амаль да 25. І на выставах, менавіта на іх, прадстаўляюцца і новыя ідэі, і ўпершыню экспануемыя артэфакты. Напрыклад, спецыяльна набытыя, знойдзеныя, адрэстаўрыраваныя. Увогуле, экспазіцыі і выставы - гэта пастаяннае адкрыццё невядомага - ва ўласнай культуры".
Веткаўскі музей мае статус раённага, але хто ведае, можа, настане час, калі яго зробяць рэспубліканскім. Аднак ужо цяпер яго смела можна называць нацыянальным здабыткам краіны.
Дзякуючы такім унікальным людзям, як Галіна Нячаева і яе калегі, тут шануюць традыцыі беларускага народа і захоўваюць для нашчадкаў унікальныя артэфакты, якія сведчаць пра багацце і высокую духоўную культуру нашых продкаў.
Аліна ГРЫШКЕВІЧ,
ФОТА аўтара,
БЕЛТА.-0-
Падпісвайцеся на нас у
