Навіны сюжэта
"Праект "Беларусы ў кадры" на YouTube-канале БЕЛТА"
Кожны год у Магілёўскі абласны гісторыка-патрыятычны пошукавы клуб "Віккру" прыходзяць больш за 300 пісем з просьбамі адшукаць сваякоў, якія прапалі без вестак у час Вялікай Айчыннай. Гэта самае вялікае пошукавае аб'яднанне ў Беларусі і справа жыцця гісторыка, пісьменніка і краязнаўца Мікалая Барысенкі. Напярэдадні 80-годдзя Вялікай Перамогі пагаварылі з ім аб патрыятызме, нечаканых адкрыццях і аб "кухні" работы, у якой ёсць месца нават містыцы.
Боль пакаленняў
Гэтай вясной віккруўцы адкрылі 31-ы пошукавы сезон. На полі паблізу вёскі Цішоўка пад Магілёвам стартавалі чарговыя раскопкі, туды запрасілі і журналістаў. У прысутнасці прадстаўнікоў медыя былі знойдзены і выняты астанкі чатырох чырвонаармейцаў. У такіх выпадках пачуцці ўключаюцца імгненна. На паверхні зямлі цягнуцца ў неба азімыя, а на глыбіні 70-80 см вырысоўваліся выразныя абрысы шкілета салдата ў касцы, прабітай асколкам, з вінтоўкай у руках... Здавалася, тут сышліся дзве эпохі - ваенная і мірная.
- Першыя раскопкі перажываліся вельмі эмацыянальна, - успамінае Мікалай Барысенка. - З гадамі вастрыня ўспрымання, вядома, прытупілася, але захавалася такое ж глыбокае адчуванне дачынення да падзей 84-гадовай даўнасці. Хоць мы ў баях і не ўдзельнічалі, але як быццам разам з гэтымі салдатамі і іх камандзірамі пабывалі на пярэдняй лініі фронту.
Што такое трагедыя народа, страціўшага кожнага трэцяга, Мікалай Барысенка ведае не па чутках.
- У маім родзе вельмі паважалі старэйшае пакаленне, шанавалі памяць продкаў, - расказвае гісторык. - У нас агульны сямейны боль - з сямі родных братоў майго дзеда толькі двое вярнуліся з вайны, пяцёра лічыліся прапаўшымі без вестак. Аб адным з іх пазалетась удалося раздабыць скупыя, але такія дарагія звесткі. 29 красавіка 1945 года артылерыст, малодшы сяржант Павел Барысенка, які атрымаў медаль "За адвагу", памёр ад ран у Германіі. Пра астатніх чатырох да гэтага часу нічога не вядома. Прыходжу да высновы, што і яны засталіся недзе на польскіх або нямецкіх землях.
Радзіма кліча
У кіраўніка "Віккру" пасівелая галава і мудрыя вочы, зайздросная выпраўка і спакой. Любоў да дысцыпліны і парадку выхавала ў ім марское мінулае. У 15 гадоў ён паехаў з роднай Магілёўшчыны ў Калінінград у мараходнае вучылішча, а праз пяць гадоў, стаўшы штурманам далёкага плавання, яшчэ пяцігодку адхадзіў у моры памочнікам капітана.
- Рэйсы, якія доўжыліся па паўгода, спараджалі ў мяне тугу па сваёй зямлі, - успамінае Мікалай Барысенка. - Таму ў 1980 годзе я вярнуўся на Магілёўшчыну. Штурман далёкага плавання на зямлі - хто? Беспрацоўны! Трэба было атрымліваць сухапутную прафесію. І я паступіў на гістфак БДУ.
Усе курсавыя і дыпломныя Мікалая Барысенкі былі прысвечаны гісторыі вайны ў Магілёўскай вобласці. А ў 1993 годзе, калі ён прыйшоў працаваць у абласны цэнтр турызму, краязнаўства і экскурсій, стварыў пошукавы атрад, а потым клуб, які адкрываў невядомыя старонкі тых падзей. Мікалаю Сяргеевічу ўдалося сфарміраваць каманду з захопленых гэтай справай. Тыя, хто былі тады навучэнцамі, сёння з ім і дагэтуль - ім ужо каля пяцідзесяці. Выязджалі на месцы, знаходзілі сведак вайны, старажылаў, якія помнілі ваенныя падзеі, людзей, што ўдзельнічалі ў пахаванні байцоў, апытвалі іх, арганізоўвалі экспедыцыі, удзельнічалі ў стварэнні музеяў у школах.
- Жывыя сведкі тады для нас былі галоўнай крыніцай інфармацыі ў пошуках, - расказвае Мікалай Барысенка. - Паколькі дакументаў па 1941 годзе тады амаль не было. Кожны год мы звярталіся ў расійскія архівы, пісалі пісьмы, тыднямі і месяцамі чакалі адказаў. А потым, усвядоміўшы, што па перапісцы шмат не зробіш, на працягу 10 гадоў я стаў асабіста ездзіць у Цэнтральны архіў Мінабароны ў Падольск і ў выніку адксеракапіраваў практычна ўвесь масіў дакументаў па абароне Магілёва і вобласці.
Такім чынам у віккруўцаў з'явілася магчымасць вызначаць месцы баёў для правядзення раскопак. Але была праблема - прастора для пошуку вялікая, а дзе канкрэтна капаць рыдлёўкай? Добра, што падтрымала ўпраўленне ідэалагічнай работы Магілёўскага аблвыканкама - дапамагло выкупіць у амерыканскім архіве NARA трафейныя нямецкія аэрафотаздымкі. І па іх сталі намнога дакладней вызначаць перспектыўныя месцы на мясцовасці, дзе праходзілі баявыя дзеянні і могуць знаходзіцца непахаваныя байцы.
- Дзякуючы развіццю інтэрнэту, з'яўленню электронных баз даных аблегчылася сувязь з расійскімі пошукавікамі, - гаворыць Мікалай Сяргеевіч. - Таму ў адным выпадку нам устанавіць імя ўдаецца за 10 мінут - дастаткова толькі спісацца з калегамі. У другім - на пошукі ідзе да 10 гадоў.
Без прыпынкаў у дарозе
Самая вялікая ўдача для пошукавіка - калі захаваўся медальён (Ленінградскага доследнага завода) з пасмяротнай запіскай. Па ім хутчэй за ўсё ўдасца ўстанавіць імя і знайсці яго сваякоў. На жаль, большасць паднятых астанкаў салдат і камандзіраў абязлічаны. Іх пасля правядзення экспертызы адпяваюць па хрысціянскай традыцыі і праводзяць пахаванне ў брацкіх магілах з усімі воінскімі ўшанаваннямі.
За тры дзясяткі гадоў работы віккруўцы знайшлі, паднялі з зямлі і пахавалі больш за 1737 чырвонаармейцаў і ўстанавілі імёны 155 чалавек. Пытаюся ў кіраўніка клуба: ці не сняцца яму тыя, чые астанкі нарэшце пахаваны па-чалавечы?
- У Чавускім раёне ёсць месца, дзе адбывалася бітва на Проні, - успамінае галоўны віккрувец. - Самае бязлітаснае было процістаянне на працягу амаль дзевяці месяцаў. Там загінулі і зніклі без вестак сотні тысяч байцоў. І вось мы неяк там былі чарговы раз - я задумаўся, гледзячы на невялікі ўзгорак удалечыні, за ракой. І бачу - у лёгкай смузе рухаюцца салдаты, нібы ланцугом пераходзяць дарогу. Здані? Але праз год гэта паўтарылася яшчэ раз на тым жа месцы... Магчыма, гэта нам знак такі ад нашых продкаў, каб прадаўжалі пошукі, не спыняліся і не забывалі пра тыя крывавыя падзеі. І так здарылася, што практычна на гэтым месцы ў мінулым годзе па нашай прапанове мясцовы выканкам пабудаваў мемарыяльны комплекс у памяць аб усіх загінулых у 1943-1944 гг. на рацэ Проня. Грошы збіралі ўсёй грамадой.
У любых энтузіястаў бываюць моманты, калі ад няўдач апускаюцца рукі. Але выгаранне ў пошукавай рабоце немагчыма, сцвярджае Мікалай Барысенка.
- Вынікі экспедыцый складана прадказаць, гэта заўсёды пакрокавыя адкрыцці, - аргументуе ён. - Якія "трафеі" знойдзеш, да якіх высноў прыйдзеш - ніколі нічога загадзя не вядома, а гэта пастаянна ўзмацняе ў цябе інтарэс, - лічыць ён. - Напрыклад, доўгі час лічылі, што эпіцэнтр бою за абарону Магілёва знаходзіцца ў тым месцы, дзе сёння стаіць капліца. А цяпер, па выніках дзвюх экспедыцый з раскопкамі ў 2020 годзе і цяперашняй, мы лічым, што такія ж бязлітасныя баі ішлі і ў іншым месцы Буйніцкага поля - паміж Буйнічамі і Цішоўкай. Капліцу ўстанавілі там, дзе было тапаграфічна зручна: добра відаць гледачам, эстэтычна.
Але больш за ўсё зараджаюць пошукавікаў моманты, калі ўдаецца ўстанавіць імя загінулага салдата.
- Шукаем сваякоў недзе ў глыбінцы Расіі, яны прыязджаюць сюды, і мы бачым слёзы радасці. Не перадаць словамі, якія пачуцці захлістваюць. Дзеля гэтых імгненняў варта працаваць! - шчыра гаворыць Мікалай Сяргеевіч.
Душы - тыя ж
Прашу Мікалая Барысенку параўнаць пошукавікаў 30 гадоў таму і цяпер.
- З аднаго боку, нам сёння складаней працаваць, таму што амаль не засталося жывых сведак вайны, - разважае гісторык. - І ў той жа час лягчэй, таму што акрамя пашырэння крыніц інфармацыі на ўзбраенні пошукавікаў з'явіліся высокадакладныя інтэрнэт-тэхналогіі, сучасныя металадэтэктары і іншае. У 90-я гады працавалі выключна шчупамі і цяпер устарэлым армейскім прыборам ІМП, а асноўнай крыніцай месцазнаходжання аб'екта былі сведчанні мясцовых старажылаў.
Змянілася і колькасць аб'яднання. У пачатку існавання клуб налічваў атрад каля 10 чалавек, затым у пачатку 2000-х гадоў пошукавікаў было да 500 чалавек, а сёння ў яго радах толькі 150 удзельнікаў, але затое якіх!
- Вопыт паказаў, што масавасць у такой дакладнай і канкрэтнай справе, як пошук, апраўдана ў мэтах папулярызацыі, у выхаванні патрыятызму і… для справаздач, - упэўнены Мікалай Барысенка. - Па факце ж залішняя колькасць людзей робіць работу аб'яднання малаэфектыўнай. Як правіла, на месцы раскопак працуе паўтара-два дзясяткі чалавек. Ёсць каму трымаць у руках рыдлёўку, як і даследаваць архівы, арганізоўваць вахты. А разявы і лодары тут не патрэбны. Выключэннем з'яўляецца правядзенне экскурсій для навучэнскай моладзі ў полі ў час раскопак, гэта мы робім рэгулярна.
Сучасны пошукавік, на думку Мікалая Барысенкі, стаў больш адукаваным, мабільным і крэатыўным. Адзінае, на чым не пакінуў слядоў ход часу, - гэта стан душы.
- Яны, як і трыццаць гадоў таму, - такія ж неабыякавыя, гатовыя шмат аддаваць, захопленыя, - гаворыць гісторык і расказвае пра ўмовы адбору ў клуб.
Жадаючых, дарэчы, сюды трапіць хоць адбаўляй. Раз у месяц "стукаюць у дзверы" некалькі чалавек. Але запісацца і проста лічыцца тут не атрымаецца. Акрамя рэкамендацыі двух вопытных пошукавікаў, ёсць строгае патрабаванне для кандыдатаў у члены "Віккру" - год актыўнага супрацоўніцтва з аб'яднаннем.
- За гэты час мы вызначаем, на што здольны чалавек, ці прыйшоў ён таму, што гэта модная тэма, ці гэта ў яго з глыбіні душы ідзе. Выдатны тэст на прыдатнасць - экспедыцыя і начлег з вогнішчам, шчырыя размовы. Чалавек у такіх умовах адразу раскрываецца.
Гледзячы на гендарны склад тых, хто старанна працуе ў экспедыцыях, можа здацца, што пошукавая работа - гэта справа мужчынская. Аднак у клубе "Віккру" нямала і жанчын.
- Мужчыны добра працуюць на раскопках, дзе трэба рыдлёўку трымаць у руках, - канстатуе гісторык. - А з архіўнымі дакументамі дамы больш скрупулёзна працуюць. Але самае радаснае, што "Віккру" сёння становіцца справай сямейнай. Усё больш выпадкаў, калі ў пошуках задзейнічаны муж, жонка і дзеці.
Сам кіраўнік клуба ў гэтым падае прыклад. Жонка Святлана Анатольеўна - начальнік штаба аб'яднання, яго правая рука. Старэйшы ўнук - таксама ў "Віккру".
- Мікалай Сяргеевіч да самазабыцця адданы сваёй справе, і я рада яму ў гэтым дапамагчы, - гаворыць яго жонка. - Наш саюз з тых, калі глядзяць не адзін на аднаго, а ў адным напрамку.
Аб праўдзе і яе інтэрпрэтацыі
Мікалай Барысенка - аўтар 35 кніг, прысвечаных гісторыі, у тым ліку ваеннай. Апошняя - аб Буйніцкім полі. Цяпер разам са Святланай працуе над кнігай аб генацыдзе беларускага народа ў гады акупацыі на тэрыторыі Магілёўскай вобласці. Як даследчык Вялікай Айчыннай вайны кіраўнік клуба "Віккру" з хваляваннем ставіцца да таго, што ў інтэрнэце павялічваецца інфармацыя, якая супярэчыць гістарычнай праўдзе.
- Непрыемна чытаць публікацыі ў сетцы, дзе не зусім дасведчаныя людзі, тыя ж блогеры, выхопліваюць з кантэксту асобныя цікавыя для іх моманты, не ўдаючыся ў сэнс, і робяць легкаважныя высновы, - разважае кіраўнік "Віккру". - Чытаеш: у 1941 годзе нашы войскі 600 кіламетраў беглі ад гітлераўцаў. А мы, пошукавікі, бачым: не беглі! Стаялі намертва! Кожны на сваім месцы, дзе стаў у абарону! За кожны кавалак зямлі трымаліся, застаючыся назаўсёды ў сваіх акопах без надзеі на ўзнагароду і на тое, што нехта ацэніць іх подзвіг. Таму планы гітлераўскага нацызму наконт хуткага захопу Масквы і праваліліся.
Нашы высновы заснаваны не на тым, што нехта там сказаў, а на такіх сур'ёзных крыніцах, як архіўныя баявыя дакументы, - раз, успаміны старажылаў-відавочцаў і ветэранаў - удзельнікаў баёў - два, вынікі раскопак - тры. Каб сучаснай моладзі было лягчэй разабрацца ў патоку інфармацыі і пашырыць рэальны пошукавы рух сярод равеснікаў, мы ствараем групы ва ўстановах адукацыі, школах, каледжах. Навучэнцы з 16 гадоў выязджаюць з намі на раскопкі. Тыя з іх, хто застаецца ў клубе, становяцца сапраўднымі патрыётамі, удасканальваюцца і нясуць далей гэты зарад, займаючыся вывучэннем гісторыі вайны.
Місія на зямлі
Пабудаваць дом, пасадзіць дрэва, выхаваць сына… Так традыцыйна выглядае праграма-мінімум сапраўднага мужчыны. Цікаўлюся, ці выканаў яе Мікалай Барысенка. Ён у адказ смяецца:
- Амаль! Дачу невялікую збудаваў, сына выгадаваў, унукаў - двое... А ўжо колькі дрэў пасадзіў - проста нямерана.
- А да высокіх заработкаў ніколі не імкнуліся? - удакладняю.
- Ну, калі б імкнуўся, не спыніўся б на сціплай пасадзе метадыста Магілёўскага абласнога цэнтра творчасці. Было шмат магчымасцей і на флоце, і на беразе. Мне заўсёды быў важны не ўзровень асабістага даходу, а сям'я і грамадская ўключанасць. Смачная ежа, камфортны быт, кожны год на моры - усё гэта другараднае. Краязнаўства, пошукавая работа па ўсталяванні лёсаў невядомых герояў, якіх да гэтага дня чакаюць у сем'ях, дазваляюць мне адчуваць сябе патрэбным людзям і даюць глыбокае маральнае задавальненне. Гэта і ёсць мая найвышэйшая мэта жыцця.
"Непрыемна чытаць публікацыі ў сетцы, дзе не зусім дасведчаныя людзі, тыя ж блогеры, выхопліваюць з кантэксту асобныя цікавыя для іх моманты, не ўдаючыся ў сэнс, і робяць легкаважныя высновы. Чытаеш: у 1941 годзе нашы войскі 600 кіламетраў беглі ад гітлераўцаў. А мы, пошукавікі, бачым: не беглі! Стаялі намертва! Кожны на сваім месцы, дзе стаў у абарону! За кожны кавалак зямлі трымаліся, застаючыся назаўсёды ў сваіх акопах без надзеі на ўзнагароду і на тое, што хтосьці ацэніць іх подзвіг. Таму планы гітлераўскага нацызму наконт хуткага захопу Масквы і праваліліся".
"Мы працуем прафесіянальна, афіцыйна і празрыста. Калі патрэбны дазвол на разведкі - падаём заяўку, райвыканкам узгадняе - дзе, калі, у якім месцы. І для нашых пошукавікаў гэта своеасаблівая ахоўная грамата. Таму што апошнім часам развялося чорных капальнікаў - яны таксама, як мы, у камуфляжах ходзяць, выдаюць сябе за нас і нават пасведчанні ўмудраюцца падрабляць - былі ўжо такія выпадкі".
Праект створаны за кошт сродкаў мэтавага збору на вытворчасць нацыянальнага кантэнту
Алена Казлоўская, фота аўтара,
газета "7 дней".-0-
Боль пакаленняў
Гэтай вясной віккруўцы адкрылі 31-ы пошукавы сезон. На полі паблізу вёскі Цішоўка пад Магілёвам стартавалі чарговыя раскопкі, туды запрасілі і журналістаў. У прысутнасці прадстаўнікоў медыя былі знойдзены і выняты астанкі чатырох чырвонаармейцаў. У такіх выпадках пачуцці ўключаюцца імгненна. На паверхні зямлі цягнуцца ў неба азімыя, а на глыбіні 70-80 см вырысоўваліся выразныя абрысы шкілета салдата ў касцы, прабітай асколкам, з вінтоўкай у руках... Здавалася, тут сышліся дзве эпохі - ваенная і мірная.
- Першыя раскопкі перажываліся вельмі эмацыянальна, - успамінае Мікалай Барысенка. - З гадамі вастрыня ўспрымання, вядома, прытупілася, але захавалася такое ж глыбокае адчуванне дачынення да падзей 84-гадовай даўнасці. Хоць мы ў баях і не ўдзельнічалі, але як быццам разам з гэтымі салдатамі і іх камандзірамі пабывалі на пярэдняй лініі фронту.
Што такое трагедыя народа, страціўшага кожнага трэцяга, Мікалай Барысенка ведае не па чутках.
- У маім родзе вельмі паважалі старэйшае пакаленне, шанавалі памяць продкаў, - расказвае гісторык. - У нас агульны сямейны боль - з сямі родных братоў майго дзеда толькі двое вярнуліся з вайны, пяцёра лічыліся прапаўшымі без вестак. Аб адным з іх пазалетась удалося раздабыць скупыя, але такія дарагія звесткі. 29 красавіка 1945 года артылерыст, малодшы сяржант Павел Барысенка, які атрымаў медаль "За адвагу", памёр ад ран у Германіі. Пра астатніх чатырох да гэтага часу нічога не вядома. Прыходжу да высновы, што і яны засталіся недзе на польскіх або нямецкіх землях.
Радзіма кліча
У кіраўніка "Віккру" пасівелая галава і мудрыя вочы, зайздросная выпраўка і спакой. Любоў да дысцыпліны і парадку выхавала ў ім марское мінулае. У 15 гадоў ён паехаў з роднай Магілёўшчыны ў Калінінград у мараходнае вучылішча, а праз пяць гадоў, стаўшы штурманам далёкага плавання, яшчэ пяцігодку адхадзіў у моры памочнікам капітана.
- Рэйсы, якія доўжыліся па паўгода, спараджалі ў мяне тугу па сваёй зямлі, - успамінае Мікалай Барысенка. - Таму ў 1980 годзе я вярнуўся на Магілёўшчыну. Штурман далёкага плавання на зямлі - хто? Беспрацоўны! Трэба было атрымліваць сухапутную прафесію. І я паступіў на гістфак БДУ.
Усе курсавыя і дыпломныя Мікалая Барысенкі былі прысвечаны гісторыі вайны ў Магілёўскай вобласці. А ў 1993 годзе, калі ён прыйшоў працаваць у абласны цэнтр турызму, краязнаўства і экскурсій, стварыў пошукавы атрад, а потым клуб, які адкрываў невядомыя старонкі тых падзей. Мікалаю Сяргеевічу ўдалося сфарміраваць каманду з захопленых гэтай справай. Тыя, хто былі тады навучэнцамі, сёння з ім і дагэтуль - ім ужо каля пяцідзесяці. Выязджалі на месцы, знаходзілі сведак вайны, старажылаў, якія помнілі ваенныя падзеі, людзей, што ўдзельнічалі ў пахаванні байцоў, апытвалі іх, арганізоўвалі экспедыцыі, удзельнічалі ў стварэнні музеяў у школах.
- Жывыя сведкі тады для нас былі галоўнай крыніцай інфармацыі ў пошуках, - расказвае Мікалай Барысенка. - Паколькі дакументаў па 1941 годзе тады амаль не было. Кожны год мы звярталіся ў расійскія архівы, пісалі пісьмы, тыднямі і месяцамі чакалі адказаў. А потым, усвядоміўшы, што па перапісцы шмат не зробіш, на працягу 10 гадоў я стаў асабіста ездзіць у Цэнтральны архіў Мінабароны ў Падольск і ў выніку адксеракапіраваў практычна ўвесь масіў дакументаў па абароне Магілёва і вобласці.
Такім чынам у віккруўцаў з'явілася магчымасць вызначаць месцы баёў для правядзення раскопак. Але была праблема - прастора для пошуку вялікая, а дзе канкрэтна капаць рыдлёўкай? Добра, што падтрымала ўпраўленне ідэалагічнай работы Магілёўскага аблвыканкама - дапамагло выкупіць у амерыканскім архіве NARA трафейныя нямецкія аэрафотаздымкі. І па іх сталі намнога дакладней вызначаць перспектыўныя месцы на мясцовасці, дзе праходзілі баявыя дзеянні і могуць знаходзіцца непахаваныя байцы.
- Дзякуючы развіццю інтэрнэту, з'яўленню электронных баз даных аблегчылася сувязь з расійскімі пошукавікамі, - гаворыць Мікалай Сяргеевіч. - Таму ў адным выпадку нам устанавіць імя ўдаецца за 10 мінут - дастаткова толькі спісацца з калегамі. У другім - на пошукі ідзе да 10 гадоў.
Без прыпынкаў у дарозе
Самая вялікая ўдача для пошукавіка - калі захаваўся медальён (Ленінградскага доследнага завода) з пасмяротнай запіскай. Па ім хутчэй за ўсё ўдасца ўстанавіць імя і знайсці яго сваякоў. На жаль, большасць паднятых астанкаў салдат і камандзіраў абязлічаны. Іх пасля правядзення экспертызы адпяваюць па хрысціянскай традыцыі і праводзяць пахаванне ў брацкіх магілах з усімі воінскімі ўшанаваннямі.
За тры дзясяткі гадоў работы віккруўцы знайшлі, паднялі з зямлі і пахавалі больш за 1737 чырвонаармейцаў і ўстанавілі імёны 155 чалавек. Пытаюся ў кіраўніка клуба: ці не сняцца яму тыя, чые астанкі нарэшце пахаваны па-чалавечы?
- У Чавускім раёне ёсць месца, дзе адбывалася бітва на Проні, - успамінае галоўны віккрувец. - Самае бязлітаснае было процістаянне на працягу амаль дзевяці месяцаў. Там загінулі і зніклі без вестак сотні тысяч байцоў. І вось мы неяк там былі чарговы раз - я задумаўся, гледзячы на невялікі ўзгорак удалечыні, за ракой. І бачу - у лёгкай смузе рухаюцца салдаты, нібы ланцугом пераходзяць дарогу. Здані? Але праз год гэта паўтарылася яшчэ раз на тым жа месцы... Магчыма, гэта нам знак такі ад нашых продкаў, каб прадаўжалі пошукі, не спыняліся і не забывалі пра тыя крывавыя падзеі. І так здарылася, што практычна на гэтым месцы ў мінулым годзе па нашай прапанове мясцовы выканкам пабудаваў мемарыяльны комплекс у памяць аб усіх загінулых у 1943-1944 гг. на рацэ Проня. Грошы збіралі ўсёй грамадой.
У любых энтузіястаў бываюць моманты, калі ад няўдач апускаюцца рукі. Але выгаранне ў пошукавай рабоце немагчыма, сцвярджае Мікалай Барысенка.
- Вынікі экспедыцый складана прадказаць, гэта заўсёды пакрокавыя адкрыцці, - аргументуе ён. - Якія "трафеі" знойдзеш, да якіх высноў прыйдзеш - ніколі нічога загадзя не вядома, а гэта пастаянна ўзмацняе ў цябе інтарэс, - лічыць ён. - Напрыклад, доўгі час лічылі, што эпіцэнтр бою за абарону Магілёва знаходзіцца ў тым месцы, дзе сёння стаіць капліца. А цяпер, па выніках дзвюх экспедыцый з раскопкамі ў 2020 годзе і цяперашняй, мы лічым, што такія ж бязлітасныя баі ішлі і ў іншым месцы Буйніцкага поля - паміж Буйнічамі і Цішоўкай. Капліцу ўстанавілі там, дзе было тапаграфічна зручна: добра відаць гледачам, эстэтычна.
Але больш за ўсё зараджаюць пошукавікаў моманты, калі ўдаецца ўстанавіць імя загінулага салдата.
- Шукаем сваякоў недзе ў глыбінцы Расіі, яны прыязджаюць сюды, і мы бачым слёзы радасці. Не перадаць словамі, якія пачуцці захлістваюць. Дзеля гэтых імгненняў варта працаваць! - шчыра гаворыць Мікалай Сяргеевіч.
Душы - тыя ж
Прашу Мікалая Барысенку параўнаць пошукавікаў 30 гадоў таму і цяпер.
- З аднаго боку, нам сёння складаней працаваць, таму што амаль не засталося жывых сведак вайны, - разважае гісторык. - І ў той жа час лягчэй, таму што акрамя пашырэння крыніц інфармацыі на ўзбраенні пошукавікаў з'явіліся высокадакладныя інтэрнэт-тэхналогіі, сучасныя металадэтэктары і іншае. У 90-я гады працавалі выключна шчупамі і цяпер устарэлым армейскім прыборам ІМП, а асноўнай крыніцай месцазнаходжання аб'екта былі сведчанні мясцовых старажылаў.
Змянілася і колькасць аб'яднання. У пачатку існавання клуб налічваў атрад каля 10 чалавек, затым у пачатку 2000-х гадоў пошукавікаў было да 500 чалавек, а сёння ў яго радах толькі 150 удзельнікаў, але затое якіх!
- Вопыт паказаў, што масавасць у такой дакладнай і канкрэтнай справе, як пошук, апраўдана ў мэтах папулярызацыі, у выхаванні патрыятызму і… для справаздач, - упэўнены Мікалай Барысенка. - Па факце ж залішняя колькасць людзей робіць работу аб'яднання малаэфектыўнай. Як правіла, на месцы раскопак працуе паўтара-два дзясяткі чалавек. Ёсць каму трымаць у руках рыдлёўку, як і даследаваць архівы, арганізоўваць вахты. А разявы і лодары тут не патрэбны. Выключэннем з'яўляецца правядзенне экскурсій для навучэнскай моладзі ў полі ў час раскопак, гэта мы робім рэгулярна.
Сучасны пошукавік, на думку Мікалая Барысенкі, стаў больш адукаваным, мабільным і крэатыўным. Адзінае, на чым не пакінуў слядоў ход часу, - гэта стан душы.
- Яны, як і трыццаць гадоў таму, - такія ж неабыякавыя, гатовыя шмат аддаваць, захопленыя, - гаворыць гісторык і расказвае пра ўмовы адбору ў клуб.
Жадаючых, дарэчы, сюды трапіць хоць адбаўляй. Раз у месяц "стукаюць у дзверы" некалькі чалавек. Але запісацца і проста лічыцца тут не атрымаецца. Акрамя рэкамендацыі двух вопытных пошукавікаў, ёсць строгае патрабаванне для кандыдатаў у члены "Віккру" - год актыўнага супрацоўніцтва з аб'яднаннем.
- За гэты час мы вызначаем, на што здольны чалавек, ці прыйшоў ён таму, што гэта модная тэма, ці гэта ў яго з глыбіні душы ідзе. Выдатны тэст на прыдатнасць - экспедыцыя і начлег з вогнішчам, шчырыя размовы. Чалавек у такіх умовах адразу раскрываецца.
Гледзячы на гендарны склад тых, хто старанна працуе ў экспедыцыях, можа здацца, што пошукавая работа - гэта справа мужчынская. Аднак у клубе "Віккру" нямала і жанчын.
- Мужчыны добра працуюць на раскопках, дзе трэба рыдлёўку трымаць у руках, - канстатуе гісторык. - А з архіўнымі дакументамі дамы больш скрупулёзна працуюць. Але самае радаснае, што "Віккру" сёння становіцца справай сямейнай. Усё больш выпадкаў, калі ў пошуках задзейнічаны муж, жонка і дзеці.
Сам кіраўнік клуба ў гэтым падае прыклад. Жонка Святлана Анатольеўна - начальнік штаба аб'яднання, яго правая рука. Старэйшы ўнук - таксама ў "Віккру".
- Мікалай Сяргеевіч да самазабыцця адданы сваёй справе, і я рада яму ў гэтым дапамагчы, - гаворыць яго жонка. - Наш саюз з тых, калі глядзяць не адзін на аднаго, а ў адным напрамку.
Аб праўдзе і яе інтэрпрэтацыі
Мікалай Барысенка - аўтар 35 кніг, прысвечаных гісторыі, у тым ліку ваеннай. Апошняя - аб Буйніцкім полі. Цяпер разам са Святланай працуе над кнігай аб генацыдзе беларускага народа ў гады акупацыі на тэрыторыі Магілёўскай вобласці. Як даследчык Вялікай Айчыннай вайны кіраўнік клуба "Віккру" з хваляваннем ставіцца да таго, што ў інтэрнэце павялічваецца інфармацыя, якая супярэчыць гістарычнай праўдзе.
- Непрыемна чытаць публікацыі ў сетцы, дзе не зусім дасведчаныя людзі, тыя ж блогеры, выхопліваюць з кантэксту асобныя цікавыя для іх моманты, не ўдаючыся ў сэнс, і робяць легкаважныя высновы, - разважае кіраўнік "Віккру". - Чытаеш: у 1941 годзе нашы войскі 600 кіламетраў беглі ад гітлераўцаў. А мы, пошукавікі, бачым: не беглі! Стаялі намертва! Кожны на сваім месцы, дзе стаў у абарону! За кожны кавалак зямлі трымаліся, застаючыся назаўсёды ў сваіх акопах без надзеі на ўзнагароду і на тое, што нехта ацэніць іх подзвіг. Таму планы гітлераўскага нацызму наконт хуткага захопу Масквы і праваліліся.
Нашы высновы заснаваны не на тым, што нехта там сказаў, а на такіх сур'ёзных крыніцах, як архіўныя баявыя дакументы, - раз, успаміны старажылаў-відавочцаў і ветэранаў - удзельнікаў баёў - два, вынікі раскопак - тры. Каб сучаснай моладзі было лягчэй разабрацца ў патоку інфармацыі і пашырыць рэальны пошукавы рух сярод равеснікаў, мы ствараем групы ва ўстановах адукацыі, школах, каледжах. Навучэнцы з 16 гадоў выязджаюць з намі на раскопкі. Тыя з іх, хто застаецца ў клубе, становяцца сапраўднымі патрыётамі, удасканальваюцца і нясуць далей гэты зарад, займаючыся вывучэннем гісторыі вайны.
Місія на зямлі
Пабудаваць дом, пасадзіць дрэва, выхаваць сына… Так традыцыйна выглядае праграма-мінімум сапраўднага мужчыны. Цікаўлюся, ці выканаў яе Мікалай Барысенка. Ён у адказ смяецца:
- Амаль! Дачу невялікую збудаваў, сына выгадаваў, унукаў - двое... А ўжо колькі дрэў пасадзіў - проста нямерана.
- А да высокіх заработкаў ніколі не імкнуліся? - удакладняю.
- Ну, калі б імкнуўся, не спыніўся б на сціплай пасадзе метадыста Магілёўскага абласнога цэнтра творчасці. Было шмат магчымасцей і на флоце, і на беразе. Мне заўсёды быў важны не ўзровень асабістага даходу, а сям'я і грамадская ўключанасць. Смачная ежа, камфортны быт, кожны год на моры - усё гэта другараднае. Краязнаўства, пошукавая работа па ўсталяванні лёсаў невядомых герояў, якіх да гэтага дня чакаюць у сем'ях, дазваляюць мне адчуваць сябе патрэбным людзям і даюць глыбокае маральнае задавальненне. Гэта і ёсць мая найвышэйшая мэта жыцця.
"Непрыемна чытаць публікацыі ў сетцы, дзе не зусім дасведчаныя людзі, тыя ж блогеры, выхопліваюць з кантэксту асобныя цікавыя для іх моманты, не ўдаючыся ў сэнс, і робяць легкаважныя высновы. Чытаеш: у 1941 годзе нашы войскі 600 кіламетраў беглі ад гітлераўцаў. А мы, пошукавікі, бачым: не беглі! Стаялі намертва! Кожны на сваім месцы, дзе стаў у абарону! За кожны кавалак зямлі трымаліся, застаючыся назаўсёды ў сваіх акопах без надзеі на ўзнагароду і на тое, што хтосьці ацэніць іх подзвіг. Таму планы гітлераўскага нацызму наконт хуткага захопу Масквы і праваліліся".
"Мы працуем прафесіянальна, афіцыйна і празрыста. Калі патрэбны дазвол на разведкі - падаём заяўку, райвыканкам узгадняе - дзе, калі, у якім месцы. І для нашых пошукавікаў гэта своеасаблівая ахоўная грамата. Таму што апошнім часам развялося чорных капальнікаў - яны таксама, як мы, у камуфляжах ходзяць, выдаюць сябе за нас і нават пасведчанні ўмудраюцца падрабляць - былі ўжо такія выпадкі".
Праект створаны за кошт сродкаў мэтавага збору на вытворчасць нацыянальнага кантэнту
Алена Казлоўская, фота аўтара,
газета "7 дней".-0-
Падпісвайцеся на нас у
