Пра шлях Беларусі даўжынёй 30 гадоў расказвае ўнікальны фотапраект БЕЛТА "Беларусь. Узлёт". Што называецца, адчуйце розніцу!
Дзякуючы "Марафону адзінства" ўжо многія гарады ўбачылі новы праект Беларускага тэлеграфнага агенцтва "Беларусь. Узлёт". Гэта 40 плакатаў з фота, на якіх паказана, чым адрозніваецца жыццё сённяшняе і суровыя 1990-я, калі наша краіна толькі-толькі стала незалежнай. Некаторыя гістарычныя ўжо здымкі зроблены сапраўднымі мэтрамі - Аркадзем Нікалаевым, Уладзімірам Шубам і Аляксандрам Дзідзевічам. Даведаліся ў іх, якія рэальныя гісторыі стаяць за кожным з гэтых фота.
Факты - на плакат
Пры падрыхтоўцы выставы аўтары не адзін месяц правялі ў бібліятэках, вывучаючы газеты 1990-х. У некаторыя артыкулы нават учытвацца не давялося - настолькі красамоўнымі былі ў іх назвы: "Не нараджайце, жанчыны!", "Небяспечны ў гневе... галодны афіцэр", "Чарга даўжынёй у жыццё", "Не ўбачым каўбасы да восені…", "Тэлефон для багатых", "Ці стануць лякарствы даступнымі?"
Тое, што для цяперашняй моладзі ўжо частка савецкай гісторыі, для фатографаў БЕЛТА Аркадзя Нікалаева, Уладзіміра Шубы і Аляксандра Дзідзевіча - асабістыя ўспаміны, захаваныя на здымках. На адным з іх - тыповы для 90-х рынак.
- Гэта Маскоўскі рынак, пабудаваны на пустцы ў раёне паўднёвага захаду сталіцы, - удакладняе Аляксандр Дзідзевіч. - Паставілі стрэшкі і прадавалі ўсё на свеце - сельгаспрадукцыю, адзенне. Я і сам там пастаянна атаварваўся. Моладзь, напэўна, нават не ўяўляе, што іх бацькі некалі радаваліся і такім гандлёвым пунктам. Таму што не так важны быў антураж, як магчымасць хоць нешта купіць, - дэфіцыт вакол! Каб набыць айчынны мэблевы гарнітур, напрыклад, чакаць у чарзе даводзілася ад 10 да 40 гадоў, а імпартны, як падлічылі, - больш за стагоддзе! Сёння праблема ўжо іншая: як выбраць сярод вялізнай колькасці асартыменту тавараў тое, што трэба.
Яшчэ адзін красамоўны здымак Аляксандра Дзідзевіча - фота двара, пасярэдзіне якога адзінока стаіць драўляная канструкцыя.
- Гэта двор майго дома, я там і цяпер жыву. Праўда, сёння яго не пазнаць: на месцы горкі - цэлы гульнявы комплекс, яркі, сучасны, - адзначае мэтр.
У доўг да лепшых часоў
На здымку Уладзіміра Шубы - пустыя гандлёвыя кропкі, якія на разломе эпохі сталі звычайнымі для мільёнаў, што жылі ў СССР.
- Гэта магазін у чарнобыльскай зоне, - удакладняе фатограф. - На пярэднім плане - бабуля з сумнымі вачамі, якая купіла апошнюю булку хлеба. Прадавец запісвае ў даўгавую кнігу, хто што купляе. Чаму? А таму што зарплаты, пенсіі своечасова не выплачваліся, грошай у людзей на руках не было. Бралі ў доўг, да лепшых часоў.
Яшчэ адна фатаграфія Уладзіміра Шубы - з серыі "новыя мікрараёны". Пабудавалі практычна ў чыстым полі панэльку - а вакол нічога! Хіба што непрыбраныя снежныя гурбы ды пара-тройка машын у двары.
- Людзі былі рады атрымаць жыллё нават у такіх просценькіх мапідаўскіх дзевяціпавярхоўках. Тады амаль усе дамы былі тыпавымі, аднолькавымі, як у вядомым фільме "Іронія лёсу, або З лёгкай парай!", - гаворыць аўтар. - Добра, што цяпер архітэктары могуць даць волю фантазіі, а дамы здаюць поўнасцю ўжо з усёй інфраструктурай - з дзіцячымі комплексамі, падземнымі гаражамі, ландшафтным дызайнам. У крокавай даступнасці магазін, дзіцячы сад. А ў 90-я ж нашы двары стаялі напаўпустыя. Машына сапраўды лічылася раскошай. Хто б мог падумаць, што калі-небудзь у Беларусі на тысячу чалавек будзе прыпадаць больш за 300 аўтамабіляў - больш, чым у іншых краінах СНД?
У сталовую са сваімі відэльцамі?
Асабліва ўражвае наведвальнікаў выставы фатаграфія сталовай постсавецкіх часоў. Вялікія плакаты на сцяне папярэджваюць: "Закладная цана за відэлец і лыжку 10 рублёў", "Таварышы! Просьба сталовыя прыборы прыносіць з сабой".
- Здымак, дарэчы, зроблены ў сталовай аднаго з заводаў у самым цэнтры сталіцы, - тлумачыць Аркадзь Нікалаеў. - Напэўна, сёння такая сітуацыя здаецца абсурднай, недарэчнай, але ўсё гэта было, і мы гэты "сюр" перажылі.
Непаўторную атмасферу 90-х перадае і яшчэ адзін здымак аўтара: звычайны жылы дом, адчыненае акенца на першым паверсе і да яго адразу са двара прыбудавана лесвіца. Уверсе надпіс: "Рамонт абутку".
- Гэта першыя прыватныя прадпрымальнікі спрабавалі ў меру сваіх сіл і фантазіі неяк прыстасавацца да новых рыначных умоў і адносін, - усміхаецца Аркадзь Нікалаеў. - Уявіце сабе, што такі пункт прыёму абутку вы ўбачылі сёння. Напэўна, многія вырашылі б, што гэта розыгрыш. А ў тыя часы такі цуд сэрвісу - звычайная справа.
Ад дарог з ямамі - да шырокіх і зручных трас
Журналісты заўсёды былі назіральнымі, умелі лавіць жывы момант і занатоўваць яго ў кадры. Ішоў аднойчы Аркадзь Нікалаеў на работу ў БЕЛТА і заўважыў, як па праспекце Незалежнасці рухаецца цуд тэхнікі. Секунда - і для гісторыі злоўлены каштоўны сюжэт.
- Кемлівы мужчына прыстасаваў верх каляскі пад прыцэп-багажнік да свайго веласіпеда. Умелец, нічога не скажаш, - успамінае ён. - Перамяшчаўся ён па тратуары, таму што веласіпедных дарожак нідзе не было. Вядома, з замежных фільмаў мы ведалі, што іх уладкоўваюць па вуліцы, але ўявіць, што калісьці так будзе і ў нас, не маглі.
Ды і дарогі, чаго ўжо тут скрываць, у 90-я пакідалі жадаць лепшага. Сведчанне таго - яшчэ адна фатаграфія Аркадзя Нікалаева. Вяртаўся ён неяк з камандзіроўкі па шашы Мінск - Слуцк на службовым "Масквічы-408". І раптам убачыў машыну, якая танула ў балоце. Развярнуўся, спыніўся і зрабіў кадр на памяць.
- Аказалася, што тапелец - такі ж "Масквіч", як у мяне, - успамінае знакаміты фатограф. - Таму я вырашыў пажартаваць з нашага гаспадарніка. Прыехаў на работу, паказваю яму здымак і гавару: "Бяда! Выпадкова ў балота трапіў на сваім аўто. Сам ледзь выбраўся адтуль". А той адказвае спакойна: "Не перажывай, выцягнем". Белтаўцы ні ў якія часы цяжкасцей не баяліся! Дарэчы, дарога гэта была ў жудасным стане - з ямамі, уздыбленым асфальтам. Па сутнасці, нават абочыны не было.
Напэўна, у гэта складана паверыць, гледзячы на сучасную Беларусь з яе шыкоўнымі трасамі - шырокімі і зручнымі для аўтамабілістаў. Цяпер каля 90 тыс. км аўтадарог агульнага карыстання звязваюць паміж сабой усе вялікія населеныя пункты, абласныя гарады і сталіцу. Прычым практычна ва ўсіх рэспубліканскіх трас удасканаленае пакрыццё.
Так, праз тры дзясяткі гадоў шмат што стала забывацца. Тым цікавейшыя такія выставы, як "Беларусь. Узлёт", дзе фатаграфіі нагадваюць нам няпростую гісторыю нашай краіны. Аб тым, як, нягледзячы на ўсе цяжкасці, нягоды, бытавую неўладкаванасць, мы не зламаліся. Як пачалі пісаць новую гісторыю - ужо суверэннай Беларусі.
- Дзякуючы фатографам БЕЛТА мы можам убачыць на плакатах тое жыццё, якое было ў нашай краіне некалькі дзесяцігоддзяў таму. Усвядоміць, як шмат было створана за 30 гадоў, і зрабіць свае высновы, - адзначыла генеральны дырэктар БЕЛТА Ірына Акуловіч. - Фатаграфіі праекта "Беларусь. Узлёт" вельмі пранікнёныя, чалавечыя. Яны адлюстроўваюць паўсядзённае жыццё простых людзей у той час. Мы бачым, якімі яны карысталіся тады веласіпедамі, таксафонамі, пральнымі машынамі, як адпачывалі і ўладкоўвалі свой побыт. Зразумела, што прагрэс за мінулы час закрануў не толькі Беларусь, але і іншыя краіны. Сёння ў нашым распараджэнні тыя ж гаджэты і тэхнічныя навінкі, што і ў Германіі, Аўстраліі або ЗША. Але калі азірнуцца на 30 гадоў таму, то нельга не заўважыць, што старт у нас быў зусім іншы, вельмі цяжкі. У Германіі тады ніхто не бачыў пустых паліц і не ведаў пра існаванне талонаў або купонаў, хоць там таксама ішлі даволі няпростыя працэсы, якія суправаджалі так званае ўз'яднанне краіны. А таму поспехі і дасягненні Беларусі і беларусаў за гэты кароткі для гісторыі тэрмін выглядаюць яшчэ больш уражальнымі.
Пры падрыхтоўцы фотапраекта "Беларусь. Узлёт" выкарыстаны кадры пачатку 1990-х гадоў, зробленыя фатографамі БЕЛТА Аркадзем Нікалаевым, Уладзімірам Шубам і Аляксандрам Дзідзевічам, а таксама ўнікальныя здымкі з Беларускага дзяржаўнага архіва кінафотафонадакументаў. На кожным плакаце ёсць QR-коды. З іх дапамогай можна атрымаць больш інфармацыі пра розныя перыяды гісторыі нашай краіны.
Алена НІКАЛАЕВА,
фота БЕЛТА.-0-
Дзякуючы "Марафону адзінства" ўжо многія гарады ўбачылі новы праект Беларускага тэлеграфнага агенцтва "Беларусь. Узлёт". Гэта 40 плакатаў з фота, на якіх паказана, чым адрозніваецца жыццё сённяшняе і суровыя 1990-я, калі наша краіна толькі-толькі стала незалежнай. Некаторыя гістарычныя ўжо здымкі зроблены сапраўднымі мэтрамі - Аркадзем Нікалаевым, Уладзімірам Шубам і Аляксандрам Дзідзевічам. Даведаліся ў іх, якія рэальныя гісторыі стаяць за кожным з гэтых фота.
Факты - на плакат
Пры падрыхтоўцы выставы аўтары не адзін месяц правялі ў бібліятэках, вывучаючы газеты 1990-х. У некаторыя артыкулы нават учытвацца не давялося - настолькі красамоўнымі былі ў іх назвы: "Не нараджайце, жанчыны!", "Небяспечны ў гневе... галодны афіцэр", "Чарга даўжынёй у жыццё", "Не ўбачым каўбасы да восені…", "Тэлефон для багатых", "Ці стануць лякарствы даступнымі?"
Тое, што для цяперашняй моладзі ўжо частка савецкай гісторыі, для фатографаў БЕЛТА Аркадзя Нікалаева, Уладзіміра Шубы і Аляксандра Дзідзевіча - асабістыя ўспаміны, захаваныя на здымках. На адным з іх - тыповы для 90-х рынак.
- Гэта Маскоўскі рынак, пабудаваны на пустцы ў раёне паўднёвага захаду сталіцы, - удакладняе Аляксандр Дзідзевіч. - Паставілі стрэшкі і прадавалі ўсё на свеце - сельгаспрадукцыю, адзенне. Я і сам там пастаянна атаварваўся. Моладзь, напэўна, нават не ўяўляе, што іх бацькі некалі радаваліся і такім гандлёвым пунктам. Таму што не так важны быў антураж, як магчымасць хоць нешта купіць, - дэфіцыт вакол! Каб набыць айчынны мэблевы гарнітур, напрыклад, чакаць у чарзе даводзілася ад 10 да 40 гадоў, а імпартны, як падлічылі, - больш за стагоддзе! Сёння праблема ўжо іншая: як выбраць сярод вялізнай колькасці асартыменту тавараў тое, што трэба.
Яшчэ адзін красамоўны здымак Аляксандра Дзідзевіча - фота двара, пасярэдзіне якога адзінока стаіць драўляная канструкцыя.
- Гэта двор майго дома, я там і цяпер жыву. Праўда, сёння яго не пазнаць: на месцы горкі - цэлы гульнявы комплекс, яркі, сучасны, - адзначае мэтр.
У доўг да лепшых часоў
На здымку Уладзіміра Шубы - пустыя гандлёвыя кропкі, якія на разломе эпохі сталі звычайнымі для мільёнаў, што жылі ў СССР.
- Гэта магазін у чарнобыльскай зоне, - удакладняе фатограф. - На пярэднім плане - бабуля з сумнымі вачамі, якая купіла апошнюю булку хлеба. Прадавец запісвае ў даўгавую кнігу, хто што купляе. Чаму? А таму што зарплаты, пенсіі своечасова не выплачваліся, грошай у людзей на руках не было. Бралі ў доўг, да лепшых часоў.
Яшчэ адна фатаграфія Уладзіміра Шубы - з серыі "новыя мікрараёны". Пабудавалі практычна ў чыстым полі панэльку - а вакол нічога! Хіба што непрыбраныя снежныя гурбы ды пара-тройка машын у двары.
- Людзі былі рады атрымаць жыллё нават у такіх просценькіх мапідаўскіх дзевяціпавярхоўках. Тады амаль усе дамы былі тыпавымі, аднолькавымі, як у вядомым фільме "Іронія лёсу, або З лёгкай парай!", - гаворыць аўтар. - Добра, што цяпер архітэктары могуць даць волю фантазіі, а дамы здаюць поўнасцю ўжо з усёй інфраструктурай - з дзіцячымі комплексамі, падземнымі гаражамі, ландшафтным дызайнам. У крокавай даступнасці магазін, дзіцячы сад. А ў 90-я ж нашы двары стаялі напаўпустыя. Машына сапраўды лічылася раскошай. Хто б мог падумаць, што калі-небудзь у Беларусі на тысячу чалавек будзе прыпадаць больш за 300 аўтамабіляў - больш, чым у іншых краінах СНД?
У сталовую са сваімі відэльцамі?
Асабліва ўражвае наведвальнікаў выставы фатаграфія сталовай постсавецкіх часоў. Вялікія плакаты на сцяне папярэджваюць: "Закладная цана за відэлец і лыжку 10 рублёў", "Таварышы! Просьба сталовыя прыборы прыносіць з сабой".
- Здымак, дарэчы, зроблены ў сталовай аднаго з заводаў у самым цэнтры сталіцы, - тлумачыць Аркадзь Нікалаеў. - Напэўна, сёння такая сітуацыя здаецца абсурднай, недарэчнай, але ўсё гэта было, і мы гэты "сюр" перажылі.
Непаўторную атмасферу 90-х перадае і яшчэ адзін здымак аўтара: звычайны жылы дом, адчыненае акенца на першым паверсе і да яго адразу са двара прыбудавана лесвіца. Уверсе надпіс: "Рамонт абутку".
- Гэта першыя прыватныя прадпрымальнікі спрабавалі ў меру сваіх сіл і фантазіі неяк прыстасавацца да новых рыначных умоў і адносін, - усміхаецца Аркадзь Нікалаеў. - Уявіце сабе, што такі пункт прыёму абутку вы ўбачылі сёння. Напэўна, многія вырашылі б, што гэта розыгрыш. А ў тыя часы такі цуд сэрвісу - звычайная справа.
Ад дарог з ямамі - да шырокіх і зручных трас
Журналісты заўсёды былі назіральнымі, умелі лавіць жывы момант і занатоўваць яго ў кадры. Ішоў аднойчы Аркадзь Нікалаеў на работу ў БЕЛТА і заўважыў, як па праспекце Незалежнасці рухаецца цуд тэхнікі. Секунда - і для гісторыі злоўлены каштоўны сюжэт.
- Кемлівы мужчына прыстасаваў верх каляскі пад прыцэп-багажнік да свайго веласіпеда. Умелец, нічога не скажаш, - успамінае ён. - Перамяшчаўся ён па тратуары, таму што веласіпедных дарожак нідзе не было. Вядома, з замежных фільмаў мы ведалі, што іх уладкоўваюць па вуліцы, але ўявіць, што калісьці так будзе і ў нас, не маглі.
Ды і дарогі, чаго ўжо тут скрываць, у 90-я пакідалі жадаць лепшага. Сведчанне таго - яшчэ адна фатаграфія Аркадзя Нікалаева. Вяртаўся ён неяк з камандзіроўкі па шашы Мінск - Слуцк на службовым "Масквічы-408". І раптам убачыў машыну, якая танула ў балоце. Развярнуўся, спыніўся і зрабіў кадр на памяць.
- Аказалася, што тапелец - такі ж "Масквіч", як у мяне, - успамінае знакаміты фатограф. - Таму я вырашыў пажартаваць з нашага гаспадарніка. Прыехаў на работу, паказваю яму здымак і гавару: "Бяда! Выпадкова ў балота трапіў на сваім аўто. Сам ледзь выбраўся адтуль". А той адказвае спакойна: "Не перажывай, выцягнем". Белтаўцы ні ў якія часы цяжкасцей не баяліся! Дарэчы, дарога гэта была ў жудасным стане - з ямамі, уздыбленым асфальтам. Па сутнасці, нават абочыны не было.
Напэўна, у гэта складана паверыць, гледзячы на сучасную Беларусь з яе шыкоўнымі трасамі - шырокімі і зручнымі для аўтамабілістаў. Цяпер каля 90 тыс. км аўтадарог агульнага карыстання звязваюць паміж сабой усе вялікія населеныя пункты, абласныя гарады і сталіцу. Прычым практычна ва ўсіх рэспубліканскіх трас удасканаленае пакрыццё.
Так, праз тры дзясяткі гадоў шмат што стала забывацца. Тым цікавейшыя такія выставы, як "Беларусь. Узлёт", дзе фатаграфіі нагадваюць нам няпростую гісторыю нашай краіны. Аб тым, як, нягледзячы на ўсе цяжкасці, нягоды, бытавую неўладкаванасць, мы не зламаліся. Як пачалі пісаць новую гісторыю - ужо суверэннай Беларусі.
- Дзякуючы фатографам БЕЛТА мы можам убачыць на плакатах тое жыццё, якое было ў нашай краіне некалькі дзесяцігоддзяў таму. Усвядоміць, як шмат было створана за 30 гадоў, і зрабіць свае высновы, - адзначыла генеральны дырэктар БЕЛТА Ірына Акуловіч. - Фатаграфіі праекта "Беларусь. Узлёт" вельмі пранікнёныя, чалавечыя. Яны адлюстроўваюць паўсядзённае жыццё простых людзей у той час. Мы бачым, якімі яны карысталіся тады веласіпедамі, таксафонамі, пральнымі машынамі, як адпачывалі і ўладкоўвалі свой побыт. Зразумела, што прагрэс за мінулы час закрануў не толькі Беларусь, але і іншыя краіны. Сёння ў нашым распараджэнні тыя ж гаджэты і тэхнічныя навінкі, што і ў Германіі, Аўстраліі або ЗША. Але калі азірнуцца на 30 гадоў таму, то нельга не заўважыць, што старт у нас быў зусім іншы, вельмі цяжкі. У Германіі тады ніхто не бачыў пустых паліц і не ведаў пра існаванне талонаў або купонаў, хоць там таксама ішлі даволі няпростыя працэсы, якія суправаджалі так званае ўз'яднанне краіны. А таму поспехі і дасягненні Беларусі і беларусаў за гэты кароткі для гісторыі тэрмін выглядаюць яшчэ больш уражальнымі.
Алена НІКАЛАЕВА,
фота БЕЛТА.-0-
Падпісвайцеся на нас у
