Некаторыя эксперты раней выказвалі меркаванне, што пандэмія ўжо ў бягучым годзе можа калі не завяршыцца, то пайсці на спад. Ці магчымы такі сцэнарый і якія фактары павінны адыграць сваю ролю, расказала ў інтэрв'ю БЕЛТА намеснік загадчыка кафедры эпідэміялогіі Беларускага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта кандыдат медыцынскіх навук, дацэнт Мая Бандацкая.
- Шэраг краін, у тым ліку Беларусь, цяпер перажывае пятую хвалю пандэміі каранавіруса. Ці можа яна стаць апошняй? Якія фактары павінны адыграць сваю ролю, каб пандэмія завяршылася?
- Прынамсі, вельмі хочацца спадзявацца, што гэта хваля стане апошняй хваляй пандэміі. Амікрон-штам вельмі хутка распаўсюджваецца, ахопліваючы большую частку насельніцтва. Следам за такімі хвалямі звычайна ідзе зацішша. Летам будзе менш умоў для распаўсюджвання віруса. Таму спадзяёмся на больш спакойную эпідэмічную сітуацыю вясной і летам. Восенню напэўна будзе ўздым захваральнасці. А вось наколькі ён будзе высокім, залежыць ад маштабаў вакцынацыі як у нашай краіне, так і свеце ў цэлым.
Усё змяніць можа з'яўленне новых штамаў каранавіруса. Якія асаблівасці будуць у іх, наўрад ці мы можам да канца прадбачыць. Калі б вірус не муціраваў, мы ўжо святкавалі б перамогу над пандэміяй. На жаль, імунітэт, сфарміраваны на адны сералагічныя варыянты віруса, ад іншых варыянтаў можа абараніць толькі ў адносна кароткі прамежак часу пасля захворвання або вакцынацыі, хоць пры гэтым зніжае цяжар ходу інфекцыі больш працяглы перыяд часу. Нават такая імунная праслойка будзе садзейнічаць зніжэнню цяжару ад інфекцыі і змяншэнню колькасці захварэўшых, але каранавірус будзе цыркуляваць. Тыя магчымасці, што сёння ёсць у чалавецтва, дазволяць перавесці эпідэмічны працэс у разрад кіруемых. Вакцынацыяй сёння можна зніжаць інтэнсіўнасць сезонных уздымаў, зменшыць нагрузку на аддзяленні рэанімацыі, зменшыць колькасць цяжкіх хворых, але не ліквідаваць інфекцыю.
Тым не менш у вывучэнні каранавіруса праведзена каласальная работа, роўнай якой за такі кароткі прамежак часу ў свеце яшчэ не было. Вядуцца далейшыя распрацоўкі процівірусных лекавых сродкаў, іншых тыпаў вакцын, у тым ліку робяцца спробы стварыць вакцыны ад усіх варыянтаў віруса, вакцыны, накіраваныя на стварэнне мясцовага імунітэту ва ўваходных варотах інфекцыі. Магчыма, хутка ў нас з'явяцца новыя магчымасці. Але для гэтага патрэбны сумесныя намаганні ўсіх людзей зямлі, кожнага на яго месцы.
- Некаторыя эксперты раней выказвалі надзею на завяршэнне пандэміі ў 2022 годзе. Як лічыце, такі сцэнарый магчымы ў дачыненні да нашай краіны? Па маіх абывацельскіх адчуваннях, у Беларусі эпідпрацэс развіваецца па тых жа законах, што і ў іншых краінах Еўропы, Расіі, але крыху са спазненнем.
- Вы маеце рацыю, законы прыроды адзіныя для ўсёй планеты і наша краіна не выключэнне. Сёння чалавецтва звязана вельмі цесна, перш за ўсё эканамічна. Таму і інфекцыі распаўсюджваюцца з небывалай да гэтага хуткасцю. Эпідэмічная сітуацыя ў адной краіне залежыць не толькі ад умоў унутры краіны, ад сітуацыі ў суседніх краінах, але і ад таго, што адбываецца на іншым канцы зямлі. Паскорыць завяршэнне пандэміі на сённяшні дзень можа перш за ўсё вакцынацыя. Але нават прышчэпка кожнага жыхара ўнутры асобна ўзятай краіны не вырашыць праблему да канца, бо складана поўнасцю ізалявацца ад астатняга свету. Нізкія імунныя праслойкі ў краінах, дзе вакцыны недаступны, садзейнічаюць з'яўленню новых небяспечных варыянтаў віруса. Вельмі важна супрацоўніцтва ў маштабах планеты і па своечасовым выяўленні новых варыянтаў віруса, і па правядзенні проціэпідэмічных мерапрыемстваў, у тым ліку вакцынапрафілактыкі, і па распрацоўцы новых метадаў лячэння і прафілактыкі, арганізацыі нагляду. Вельмі шмат залежыць і ад паводзін кожнага чалавека, разумення каштоўнасці жыцця, клопату пра ўласнае здароўе і здароўе блізкіх, усведамлення адказнасці за ўласнае здароўе.
Тэрмін "пандэмія" азначае маштабнае распаўсюджванне інфекцыі па ўсім зямным шары, калі эпідэмія распаўсюдзілася на некалькі кантынентаў. Аб заканчэнні пандэміі можна будзе гаварыць, калі эпідэмічная сітуацыя стане стабільнай у большасці краін. У маштабах нашай краіны сітуацыя будзе залежаць і ад распаўсюджвання інфекцыі на планеце, і ад імуннай праслойкі ўнутры краіны. Папуляцыйны імунітэт сфарміруецца або за кошт хваробы, або з дапамогай вакцыны.
Сёння ёсць выбар, якую цану плаціць за імунітэт. З дапамогай вакцынацыі гэта будзе значна хутчэй і з меншымі стратамі чалавечых жыццяў і здароўя. Акрамя таго, толькі штучна можна стварыць такі ўзровень імунітэту, які будзе істотна перашкаджаць распаўсюджванню віруса. У прыродных умовах вірус на час адыходзіць, калі вычарпаў усе рэсурсы, і вяртаецца з новай сілай, калі людзей без імунітэту становіцца больш. У гэтай гонцы пакуль усё яшчэ лідзіруе вірус. Калі чалавецтва паскорыць свае тэмпы, магчыма, яму ўдасца апярэдзіць вірус і спыніць пандэмію. Інакш інфекцыя пяройдзе на другі ўзровень, магчыма, са значна меншымі маштабамі распаўсюджвання, але застанецца з намі назаўсёды. Пакуль тэмпы вакцынацыі ў нас не такія высокія, як хацелася б.
- Некаторыя краіны могуць у хуткім часе прызнаць COVID-19 эндэмічным захворваннем. Што гэта значыць?
- Эндэмічнае захворванне - гэта захворванне, характэрнае для пэўнай мясцовасці. Для эндэмічных інфекцый на гэтай тэрыторыі ёсць усе ўмовы, каб узбуджальнік перадаваўся нявызначана доўгі час без заносу звонку. Як правіла, эндэмічным лічаць той варыянт узбуджальніка, які цыркулюе больш за 12 месяцаў.
Як правіла, эндэмічным лічаць той варыянт узбуджальніка, які цыркулюе больш за 12 месяцаў.
- Які ўзровень калектыўнага імунітэту дазволіць, умоўна кажучы, перавесці новы каранавірус у разрад сезонных? Ці абноўлены даныя з улікам з'яўлення новага амікрон-штама?
- На гэта пытанне даволі складана адказаць адназначна ва ўмовах пастаяннага з'яўлення новых варыянтаў узбуджальніка. Матэматычныя мадэлі ўлічвалі той імунітэт, які поўнасцю абароніць ад захворвання. Для спынення перадачы варыянта дэльта неабходна было 80-85 працэнтаў неўспрымальных да яго асоб у папуляцыі. Паколькі амікрон распаўсюджваецца хутчэй, то імунная праслойка павінна быць яшчэ вышэйшая. Але імунітэт, сфарміраваны ў ходзе інфіцыравання рознымі штамамі, у выніку вакцынацыі па розных схемах і рознымі тыпамі вакцын, пасля заканчэння пэўнага часу пасля захворвання і/або вакцынацыі ў рознай ступені абараняе ад актуальных варыянтаў віруса. Ва ўмовах цыркуляцыі амікрона складана дасягнуць эфекту поўнай абароны ад захворвання з дапамогай сфарміраванага раней імунітэту да іншых варыянтаў віруса. І той імунітэт, што застанецца пасля амікрона, не будзе доўга абараняць ад па-ранейшаму цыркулюючага дэльта-штама, як і магчымых новых штамаў. Іншыя варыянты віруса прадаўжаюць выдзяляцца на розных тэрыторыях, хоць іх цяпер і мала. З цягам часу, калі зменшыцца цыркуляцыя амікрона і дэльты, яны цалкам могуць праявіць сябе ў новых умовах. Складана сказаць, як будзе працаваць гетэратыповы імунітэт (да некалькіх варыянтаў віруса) у новых умовах. Дакладна лепш, чым гоматыповы (да аднаго варыянта) або адсутнасць імунітэту, але якая імунная праслойка павінна быць пры гэтым, адказаць складана.
- Ці паскорыць амікрон тэмпы бустарнай вакцынацыі? У шэрагу даследаванняў паказана, што трэцяя прышчэпка ў разы зніжае рызыку шпіталізацыі.
- Цяпер дакладна ёсць сэнс тэрмінова ўвесці бустарную дозу ўсім, хто не паспеў гэтага зрабіць раней, тым, у каго мінула 6 месяцаў пасля захворвання. У гэтым выпадку колькасць антыцел хутка павялічваецца ўжо за некалькі дзён. Гэта вельмі актуальна цяпер. Непрышчэпленым і нехварэўшых спатрэбіцца больш часу для фарміравання абароны, але і ім не варта адкладаць вакцынацыю. Нават пасля завяршэння чарговай хвалі ўзровень захваральнасці доўга застаецца ў некалькі разоў вышэйшы, чым да яе пачатку. Акрамя таго, нягледзячы на тое, што цяпер дамінуе практычна ўсюды амікрон, аб поўным выцясненні дэльта-штама размова не ідзе.
Прыхільнасць людзей да вакцынацыі далёка не заўсёды вызначаецца непасрэдна небяспекай сітуацыі і мэтазгоднасцю прышчэпкі. Можа, чытачы падкажуць, што магло б дабавіць ім рашучасці зрабіць гэты ўкол? Што дапамагло адважыцца тым, хто ўжо зрабіў прышчэпку?
- Ці варта чакаць з'яўлення новых штамаў каранавіруса? Паводле вашых ацэнак, ці будуць яны больш небяспечнымі, чым дэльта і амікрон?
- Сістэмы эпідэміялагічнага нагляду заўсёды павінны быць гатовы да з'яўлення новых варыянтаў, шукаць іх, ацэньваць іх небяспеку. Вірусы пастанна муціруюць, паколькі ў працэсе стварэння іх копій дапускаюцца памылкі. Але ці застануцца гэтыя варыянты сярод людзей, ці здолеюць распаўсюдзіцца, залежыць не толькі ад віруса, але і ад чалавека. Чым больш умоў для перадачы віруса, чым больш людзей хварэе, тым больш такіх варыянтаў утвараецца і застаецца сярод нас. Усе меры, якія зніжаюць распаўсюджванне віруса, у той ці іншай ступені перашкаджаюць з'яўленню такіх варыянтаў. Кожны чалавек, які абараніў сябе і блізкіх ад інфекцыі нават на час, ужо ўнёс уклад у агульную справу. Калі мы пусцім усё на самацёк, будзем спадзявацца, што ўсё само вырашыцца, то небяспечныя варыянты з'явяцца, і не аднойчы. Фарміраванне імуннай праслойкі прыводзіць да таго, што сярод людзей застаюцца ўзбуджальнікі менш агрэсіўныя, хоць часам і больш кантагіёзныя.
Апасенне выклікае магчымы пераход віруса ў папуляцыі дзікіх жывёл, сінантропных грызуноў, цыркуляцыя і мутацыі там, а затым вяртанне да чалавека. Паўплываць на эпізаатычны працэс у дзікай прыродзе значна складаней.
- Раней медыцынскія ўлады Вялікабрытаніі выявілі ў краіне новы падвід амікрон-штама каранавіруса BA.2, які, паводле папярэдніх аналізаў, распаўсюджваецца яшчэ з большай хуткасцю. Як лічыце, з'яўленне гэтага і іншых такіх варыянтаў трывожны момант?
- Гэта, хутчэй, цалкам заканамерны момант. Гэты варыянт не вызначаецца больш цяжкім ходам хваробы. Пакуль не апісаны выпадкі паўторнага заражэння абоімі варыянтамі амікрона. Верагодней за ўсё, другі штам будзе канкурыраваць з першым, абгоніць і выцесніць яго на шэрагу тэрыторый. Але на тэрыторыях з нізкімі ахопамі прышчэпкамі яны не змогуць да канца выцесніць дэльта-штам.
БЕЛТА.
