Амікрон аказаўся ўнікальным - ён высока заразны і татальна распаўсюджваецца сярод насельніцтва. Паводле некаторых даных, колькасць паўторных заражэнняў каранавірусам павялічылася: зноў хварэюць да 15 працэнтаў тых, хто ўжо быў інфіцыраваны SARS-CoV-2. Ці фарміруецца імунітэт у перахварэўшых на амікрон і ці здольны ён абараніць ад усё яшчэ цыркулюючага штама дэльта, у інтэрв'ю карэспандэнту БЕЛТА расказаў рэктар Гомельскага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта, урач-інфекцыяніст Ігар Стома.
- Ігар Алегавіч, кажуць, што антыцелы, выпрацаваныя пасля амікрона, не абараняюць ад дэльты і іншых штамаў каранавіруса. Ці так гэта?
- Я не гаварыў бы, што перакрыжаваны імунітэт зусім не працуе. Пры любых вірусных інфекцыях, выкліканых рознымі штамамі аднаго віруса, ёсць пэўны перакрыжаваны кампанент абароны. Некалі навучэнцам прыводзілі такі прыклад: у кожнага чалавека ёсць уласцівыя яму рысы твару, і нават калі наклеіць яму на лоб лейкапластыр, праграма для распазнавання твараў усё роўна пазнае гэтага чалавека, хоць ён і будзе крыху адрознівацца.
Чаму кожны год трэба прышчэплівацца ад грыпу? Справа ў тым, што адбываецца антыгенны дрэйф, іншым разам антыгенны шыфт - і састаў вірусаў групы з году ў год змяняецца. Аднак тыя, хто прышчэпліваўся папярэднія гады, усё роўна застаюцца крыху больш абароненымі, чым тыя, хто не прышчэпліваўся наогул. Прынцып вакцынацыі заключаецца ў тым, што, нават калі састаў узбуджальніка крыху змяніўся, прышчэплены чалавек абаронены больш, чым наогул не вакцынаваны.
Пандэмія COVID-19 прывяла да цікавага эфекту: людзі, якія не маюць сур'ёзнай базавай падрыхтоўкі ў галіне інфекталогіі, імуналогіі, пачынаюць ацэньваць параметры імунітэту. Сталі часта гаварыць аб узроўні антыцел, але большасць вельмі слаба разумее прынцып работы імуннай сістэмы, а яна ўключае як мінімум два кампаненты - гумаральны (антыцелы) і клетачны імунітэт (набор клетак, фарміруючых імунную абарону, якія адказваюць за імунны адказ пры вакцынацыі). Гэта даволі складаная сістэма і тут не ўсё так механістычна, як здаецца.
- У шэрагу краін ужо выявілі новы падвід штама амікрон - стэлс-амікрон, або BA.2. Яго састаў моцна адрозніваецца ад вядомага нам амікрона. Як думаеце, перахварэўшыя будуць абаронены ад заражэння гэтым падвідам?
- Не хацелася б глыбока ўдавацца ў пытанні малекулярнай генетыкі і секвеніравання вірусаў, паколькі гэта не заўсёды значна для практычнай медыцыны. Нагадаю, што ў варыянта B.1.1.529, або амікрона, знойдзенага ў Паўднёвай Афрыцы, першапачаткова вызначалася тры субварыянты - BA.1, BA.2 і BA.3. Першыя даныя аб BA.2 сведчаць аб тым, што гэта адзін з найбольш кантагіёзных субварыянтаў. Лічыцца, што ён больш заразны, чым BA.1, які цыркулюе цяпер паўсюль.
Зрэшты, нам як урачам-клініцыстам значна важней, наколькі цяжка BA.2 пераносяць пацыенты. Прынцыпова важны зыходы COVID-19, таму што гэта вызначае далейшую якасць жыцця людзей. Так, з высокай доляй верагоднасці гэты субварыянт больш заразны. Даных аб тым, што ён цяжэй пераносіцца, на сёння няма. У тых краінах, дзе пачынае пераважаць варыянт BA.2, напрыклад, у Вялікабрытаніі, Нарвегіі, Швецыі, Даніі, узровень шпіталізацыі цяжкіх пацыентаў не павысіўся.
- Разам з тым цікава ваша меркаванне, які са штамаў каранавіруса фарміруе найбольш напружаны імунітэт?
- Гэта вельмі цікавая дыскусія, якая мае не так шмат практычнага значэння. Гэта дыскусія на тэму жангліравання рознымі штамамі віруса SARS-CoV-2. Разам з тым ёсць клінічна значныя моманты: людзі, якія перанеслі COVID-19 (любы штам), могуць паўторна захварэць, прычым даволі хутка, іншым часам нават праз месяц - паўтара пасля выздараўлення. Тут не прынцыпова, які пасьянс са штамаў вы зберацэ. Чалавек, які выздаравеў і ад дэльты, і ад амікрона, можа праз пэўны прамежак часу паўторна перанесці COVID-19 - гэта цалкам рэальная сітуацыя.
Захворванне на COVID-19 не фарміруе стэрыльны імунітэт. Прыкладам адваротнага з'яўляецца ветраная воспа. Калі дзіця перахварэла на вятранку, амаль на 100 працэнтаў гарантавана, што ў бліжэйшыя гады яно не захварэе на яе паўторна. Аналагічна па некаторых іншых кантагіёзных інфекцыях. Верагоднасць таго, што чалавек захварэе на адзёр паўторна, мінімальна. У выпадку COVID-19 хварэць можна неаднаразова, фіксуюцца выпадкі, калі на кавід-інфекцыю хварэлі па 5-6 разоў.
З практычнага пункту гледжання важна разумець, што дэльта застаецца клінічна найбольш цяжкім варыянтам віруса SARS-CoV-2. Да гэтага часу ў структуры цыркулюючых вірусаў дэльта займае пэўную, хоць і невялікую, нішу. У рэанімацыі застаюцца цяжкія пацыенты, стан якіх выкліканы вірусам дэльта. Пераважная большасць пацыентаў, інфіцыраваных амікронам, лечацца на амбулаторным этапе.
- Як думаеце, субварыянт ВА.2 можа моцна паўплываць на эпідсітуацыю?
- Гэта той жа амікрон. Што датычыцца прагназавання, мяркуецца, што ўздым захваральнасці будзе прадаўжацца месяцы паўтара - два. У сакавіку, магчыма, пойдзем на зніжэнне. З высокай доляй верагоднасці да лета сітуацыя стабілізуецца. Зрэшты, гэта залежыць ад вялікай колькасці фактараў, у тым ліку арганізацыі работы ў калектывах, высокі ўплыў разлучэння. З прыходам цёплага надвор'я людзі будуць больш часу праводзіць на адкрытым паветры, і гэта павінна прывесці да зніжэння захваральнасці.
Што прыйдзе пасля амікрона (і ці прыйдзе), можна толькі здагадвацца. Вельмі заразны амікрон перанясе пераважная большасць людзей. Значная частка насельніцтва прышчэплена ўжо, таму перанясе яго ў лёгкай або нават бессімптомнай форме. Па выніку гэтыя людзі будуць мець найбольш высокую ступень абароны ад наступных інфекцый, выкліканых каранавірусам. Па сутнасці, амікрон павінен унесці пэўны ўклад у папуляцыйны імунітэт і наблізіць завяршэнне пандэміі. Застаецца пытанне: амікрон - гэта фінал пандэміі або яшчэ адна прыступка, якая яго наблізіць?
Мне часта задаюць пытанне, калі мы зможам зноў масава хадзіць у цырк або тэатр? Я не назаву канкрэтнай даты, калі чалавецтва забудзе пра COVID-19. Найбольш верагодна, прыйдзе субварыянт амікрона ВА.2. Мы не секвеніруем настолькі шмат віруса SARS-CoV-2, каб адлюстроўваць усю дынаміку. Чаму ў тых жа Вялікабрытаніі, Даніі вызначаюць гэтыя субварыянты? У іх вельмі шмат навуковых лабараторый з ухілам на навуку, а цяпер яны секвеніруюць вялікую колькасць узораў каранавіруса, таму хутчэй вызначаюць новыя варыянты. Нам жа трэба арыентавацца перш за ўсё на паказчыкі шпіталізацыі і колькасць цяжкіх пацыентаў.
- Ці можа чалавек, які ў гэту хвалю перахварэў на амікрон, пасля выздараўлення хоць нейкі час адчуваць сябе ў бяспецы, разлічваючы на выпрацаваныя антыцелы?
- Ці можна выздаравеўшаму чалавеку раіць не мыць рукі, здымаць маску, наведваючы масавыя мерапрыемствы? Адназначна не. Чалавек, які выздаравеў ад амікрона, з улікам наяўнай эпідсітуацыі павінен праяўляць свядомасць: захоўваць масачны рэжым, праветрываць памяшканні, старацца пазбягаць скопішча людзей, асабліва ў закрытай прасторы, апрацоўваць рукі.
- Ці з'яўляюцца антыцелы пасля перанесенага амікрона больш эфектыўнай абаронай ад COVID-19, чым "штучны" імунітэт пасля вакцынацыі?
- Калі гаварыць аб імунітэце тых, хто выздаравеў ад COVID-19, інакш кажучы рэканвалесцэнтаў, як правіла, ён менш стойкі і напружаны, чым поствакцынальны. Перанесены амікрон ніякім чынам не гарантуе абароны ад паўторнага захворвання. Прымяняльна да гэтага варыянта часта выкарыстоўваюць тэрмін "гібрыдны імунітэт". Амікрон у прышчэпленых людзей (яны перанясуць захворванне лёгка або бессімптомна) прастымулюе імунную абарону. І наадварот: частка людзей, якія перанеслі амікрон, пасля гэтага пройдзе вакцынацыю. Такі гібрыдны імунітэт лічыцца самым эфектыўным і надзейным варыянтам абароны.
- Ці можам мы зрабіць выснову, што невакцынаваныя людзі, інфіцыраваныя толькі амікронам, дрэнна абаронены ад заражэння іншымі варыянтамі каранавіруса і, такім чынам, ім неабходна вакцынавацца?
- Канчатковая выснова правільная: вакцынацыя - найбольш эфектыўны метад абароны ад COVID-19. Людзям, якія перанеслі хваробу, выкліканую тым ці іншым штамам каранавіруса, я рэкамендаваў бы вакцынавацца. Паўтаруся: гібрыдны імунітэт дазволіць стварыць больш інтэнсіўную абарону - гэта даказана. Больш таго, мы не ведаем, ці будуць пасля амікрона новыя штамы. Калі так, людзі, маючыя такі гібрыдны імунітэт (пасля хваробы і вакцынацыі), будуць у большай ступені абаронены.
- Чаму вы робіце такую адназначную выснову, што гібрыдны імунітэт фарміруе больш сур'ёзную абарону?
- Тэрмін "гібрыдны імунітэт" не новы, але ў дачыненні да COVID-19 ён асабліва актуальны. Прывяду прыклад аднаго з даследаванняў, якое мы выконвалі на базе Гомельскага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта. У міжнародным медыцынскім архіве клінічных даследаванняў (https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2022.02.05.22270499v1) ужо апублікаваны прэпрынт на англійскай мове. У прыватнасці, мы сачылі за імунным адказам, інакш кажучы, імунагеннасцю, у тым ліку ўзроўнем антыцел у людзей, прышчэпленых вакцынамі "Спадарожнік V" і "Сінафарм".
Удзельнікі нашага даследавання былі падзелены на дзве групы. У адну мы ўключылі серанегатыўных, інакш кажучы, людзей, якія не хварэлі на інфекцыю COVID-19 і не мелі антыцел да прышчэпкі. У другой групе былі серапазітыўныя ўдзельнікі, інакш кажучы, перахварэўшыя на COVID-19 і маючыя нейкі ўзровень антыцел. Мы ўстанавілі, што ўзровень антыцел у выпадку вакцынацыі і "Спадарожнікам V", і "Сінафарм" быў дакладна і істотна вышэйшы ў другой групе. Такая тэндэнцыя прасочвалася аж да 6 месяцаў.
- У які тэрмін вы рэкамендуеце прышчапіцца супраць COVID-19 людзям, якія перахварэлі ў гэту хвалю?
- Агульныя рэкамендацыі захоўваюцца. Зыходзячы з інструкцый да імунабіялагічных лекавых сродкаў, не прышчэпліваюць у вострым стане захворвання. Праз два тыдні (гэта мінімальны тэрмін) пасля выздараўлення ўжо можна вакцынавацца. У першы месяц рызыка паўторнага заражэння інфекцыяй, як правіла, мінімальная, а далей яна істотна нарастае. Практычнай рэкамендацыяй будзе абследавацца праз месяц пасля выздараўлення і спакойна прайсці вакцынацыю.
- Амікрон выклікаў сапраўды высокую захваральнасць. Людзі бачаць, што хварэюць і прышчэпленыя, і непрышчэпленыя. На гэтым фоне вакцынацыя ўспрымаецца як бессэнсоўная працэдура. Як у масавай свядомасці замацоўваць упэўненасць у адназначнай карысці вакцынацыі?
- Трэба правільна разумець, што з'яўляецца на сёння мерай ацэнкі эфектыўнасці вакцын супраць COVID-19. Шмат гадоў грамадства ацэньвала эфектыўнасць вакцынацыі па выніку як "захварэў/не захварэў". У адносінах да новых і шэрага некаторых старых інфекцый змяняецца разуменне: важна ацэньваць эфектыўнасць вакцыны не толькі і не столькі па выніку "захварэў/не захварэў". Вакцына супраць COVID-19 накіравана ў першую чаргу на прафілактыку цяжкага ходу захворвання і смяротных зыходаў.
Гэта значыць эксперты ў свеце вызначаюць эфектыўнасць вакцын супраць COVID-19 па колькасці цяжкіх выпадкаў і памерлых сярод прышчэпленых і непрышчэпленых. Менш цікавы і менш важны на сёння працэнт захварэўшых. Трэба зрушыць парадыгму ацэнкі эфектыўнасці вакцынацыі супраць COVID-19 з "захварэў/не захварэў" на "цяжка захварэў ці не". Гэта прынцыпова важна. Паколькі лёгкае і бессімптомнае захворванне ніяк не ўплывае на далейшае жыццё чалавека. А вось цяжкі ход і, не дай бог, смерць - гэта тое, што пакідае рубец у грамадстве.
Дарэчы, часам людзі разважаюць пра нейкія міфічныя рызыкі пры вакцынацыі, аперыруючы тым, што нібыта невядомы поўны састаў вакцынных прэпаратаў (на самай справе састаў вакцын мы ведаем, ён поўнасцю апублікаваны), пры гэтым кожную раніцу ядуць сасіскі, састаў якіх ім невядомы. Пагадзіцеся, парадокс.
- Разам з тым амікрон у большасці выпадкаў пераносіцца лягчэй, чым дэльта. Для чалавецтва гэта, несумненна, добрае развіццё падзей...
- Часта прыводзяць прыклад грыпу, які ў абывацельскім разуменні лічыцца лёгкім захворваннем. Аднак у дакавідны перыяд ад звычайнага сезоннага грыпу штогод у свеце гінула больш за 500 тыс. чалавек. Гэта не лёгкая інфекцыя, не насмарк, а даволі цяжкае захворванне з вялікім працэнтам ускладненняў. Недаацэньваць амікрон таксама вельмі небяспечна.
Давайце ўспомнім аб імунакампраметаваных пацыентах. Значная колькасць беларусаў перанесла хіміятэрапію ў сувязі з анкалагічнымі, гематалагічнымі захворваннямі. Шмат людзей прымае глюкакартыкастэроіды і іншыя прэпараты, што зніжаюць імунны адказ. Пацыенты пасля трансплантацыі пажыццёва прымаюць імунасупрэсанты, каб не з'явілася непрыманне арганізмам органаў і тканак. У людзей са зніжаным імунітэтам нават амікрон можа праходзіць крыху цяжэй.
Ёсць дзеці з першаснымі імунадэфіцытамі, у якіх з нараджэння зніжана функцыя імуннай абароны, і такіх дзяцей на самай справе нямала. Дарэчы, не ўсе бацькі ведаюць, што іх дзіця мае першасны імунадэфіцыт. Каб абараніць ад інфекцыі, добра, каб у тым калектыве, які дзіця наведвае, усе былі прышчэплены. І нават калі ў яго вакцынацыя аказалася не зусім эфектыўнай у выніку дэфектаў імуннай сістэмы, яно будзе абаронена "парасонам", "коканам". Гэта так і называецца - коканавая вакцынацыя, калі вакол чалавека з аслабленай імуннай сістэмай фарміруецца ахоўны кокан: усе яго блізкія прышчэплены і вірус проста не можа падабрацца.
Кожнаму трэба падумаць пра вакцынацыю і абараніць не толькі сябе, але і тых, хто больш слабы. Гэта пытанне адказнасці за грамадства.
- Як размаўляць з антываксерамі?
- Ёсць антываксеры, ёсць паслядоўнікі тэорыі плоскай зямлі. І з тымі, і з другімі ў прафесійнай супольнасці ніхто не спрачаецца і не вядзе дыскусіі. Людзі, якія займаюцца прафесійна вакцыналогіяй, імуналогіяй, інфекталогіяй, працуюць над вырашэннем практычных задач. Мы пераконваем тых, хто мае не зусім поўную інфармацыю, і гатовы з імі дзяліцца даказанымі фактамі.
Прынцыповых праціўнікаў вакцынацыі на самай справе не так шмат. Паводле сусветных даных, істотная частка грамадства адносіцца да вакцын асцярожна, але не супраць вакцынацыі. З такімі людзьмі можна размаўляць, тлумачыць, прыводзіць даныя. І толькі невялікі працэнт грамадства - да 5 працэнтаў - прынцыпова супраць. З імі, вядома, працаваць вельмі складана і не заўсёды трэба, напэўна. У адрозненне ад паслядоўнікаў плоскай зямлі людзі, якія публічна выказваюць адмаўленне вакцынацыі, шкодзяць не толькі сабе, але і грамадству. Асабліва тонка гэта адчуваецца ў ахове здароўя, дзе асабістае рашэнне чалавека адмовіцца ад вакцынацыі можа паставіць у небяспечнае становішча не толькі яго самога, але і той калектыў і тое грамадства, у якім ён жыве.
Колькі гадоў налічвае гісторыя вакцынацыі, столькі гадоў частка насельніцтва ўспрымае яе скептычна. Антываксеры былі і ў часы прышчэплівання воспы. Аднак натуральную воспу перамаглі ў выніку менавіта вакцынацыі. Парадокс у тым, што вакцыны сталі ахвярай уласнай эфектыўнасці. Дзякуючы таму, што гэта самы эфектыўны метад прафілактыкі інфекцый, некаторыя з іх сталі настолькі рэдкімі або нават зніклі, што людзі перасталі ўспрымаць іх як небяспеку. Напрыклад, пачалі сумнявацца ў неабходнасці прышчэпак супраць дыфтэрыі, адру, слупняку. Аднак гэтыя інфекцыі якраз і рэдкія, бо ў свой час адбывалася масавая вакцынацыя.
Дарэчы, у 1970 годзе толькі 5 працэнтаў усіх дзяцей у свеце былі прышчэплены ад поліяміэліту, слупняку, коклюшу, дыфтэрыі і адру, а да 2000 года гэта колькасць дасягнула 85 працэнтаў. Вакцынацыя дазволіла штогод ратаваць больш за 3 млн дзяцей.
Што датычыцца натуральнай воспы, кампанія вакцынацыі для яе ліквідацыі (эрадыкацыі) праходзіла з 1967 па 1979 год, інакш кажучы, адносна даўно. Да 1967 года на натуральную воспу штогод у свеце хварэла да 15 млн чалавек і прыкладна чвэрць памірала. Кошт усёй кампаніі вакцынацыі склаў $300 млн, а ў выніку было выратавана каля 50 млн жыццяў. Няцяжка падлічыць, што кошт аднаго выратаванага ў выніку вакцынацыі жыцця склаў $6.
СААЗ і шэрагам іншых арганізацый паказана, што ў структуры прычын паляпшэння аховы здароўя ў свеце тры фактары, якія вызначылі 70 працэнтаў поспеху, - вакцынацыя, укараненне рэгідратацыі ў Афрыцы і з'яўленне антыбіётыкаў. Напрыклад, павышэнне агульнай колькасці ўрачоў у 20 разоў паўплывала на ўзровень аховы здароўя ўсяго на 12 працэнтаў.
Святлана ВАСІЛЕЎСКАЯ,
БЕЛТА.
