Пачатак новага навучальнага года - падстава для таго, каб прааналізаваць дасягненні сістэмы адукацыі і намеціць шляхі развіцця. Тым больш што вынікі ўступнай кампаніі-2013 у Беларусі радуюць і вымушаюць задумацца адначасова. З аднаго боку, 247 стабальных вынікаў на ЦТ, з іншага - больш як 30 працэнтаў удзельнікаў тэсціравання не пераадолелі ўстаноўлены парог, а значыць, не змаглі падаваць дакументы ў ВНУ. Выявіць і ліквідаваць праблемныя моманты прызначаны маніторынг практыкі прымянення Кодэкса аб адукацыі, да чаго актыўна падключыліся парламентарыі. У інтэрв'ю карэспандэнту БЕЛТА член Пастаяннай камісіі Палаты прадстаўнікоў па адукацыі, культуры і навуцы Наталля Кучынская расказала аб папярэдніх выніках гэтай работы, а таксама ацаніла той эфект, які прынеслі беларускай сістэме адукацыі 10-бальная шкала ацэнкі ведаў і цэнтралізаванае тэсціраванне.
- Наталля Генадзеўна, 10-бальная сістэма ў Беларусі працуе з 2003 года. Наколькі яна прыжылася ў нашых школах, ці навучыліся педагогі выкарыстоўваць усе яе перавагі? Як увядзенне гэтай шкалы паўплывала на якасць падрыхтоўкі школьнікаў?
- Станоўча стаўлюся да 10-бальнай шкалы ацэнкі ведаў як больш глыбокай, дакладнай і дыферэнцыраванай. Міністэрствам адукацыі дэталёва і зразумела распрацаваны інструкцыі па ацэньванню ведаў вучняў па гэтай шкале, таму сістэма прынята педагогамі. Дарэчы, ацэньванне дзіцяці на сучасным уроку прадугледжвае не толькі выстаўленне колькаснага бала, але і абавязковую вусную ацэнку вынікаў дзейнасці з тлумачэннем выстаўленай адзнакі і падказкай, над чым трэба папрацаваць для дасягнення лепшага выніку.
Пяцібальная сістэма ацэнкі была простая і зразумелая: па выніках чвэрці ў класе з'яўляліся "выдатнікі", "харашысты" і "троечнікі". Але рэальна школа працавала па 3-бальнай сістэме, дзе адзнака "5" была паказчыкам трывалых ведаў, "4" - добрых і сярэдніх. "Тройка" павінна была паказваць здавальняючы ўзровень ведаў, але часта ставілася з настаўніцкай прыказкай "тры стаўлю, два ў розуме". Адзнакі "2" і "1" не падтрымліваліся ў якасці падагульняючых і часта мелі эмацыянальную афарбоўку. Таму настаўнікі самі інтуітыўна ішлі да "дзесяцібалкі", дыферэнцыравалі ацэнку ведаў - так у дзённіках з'яўляліся адзнакі з плюсамі і мінусамі.
- Якая верагоднасць, што ў Беларусі з часам будзе ўведзена 100-бальная або якая-небудзь яшчэ шкала ацэнкі ведаў?
- Справа не ў пяці-, дзесяці - або нават 100-бальнай сістэме ацэньвання ведаў і ўменняў вучняў. Паколькі адзін і той жа ўзровень ведаў можна змераць розным інструментарыем: японцы карыстаюцца 100-бальнай сістэмай, французы - 20-бальнай, украінцы - 12-бальнай, немцы - 5-бальнай, у Вялікабрытаніі аддаюць перавагу вуснай якаснай ацэнцы. Пры любой ацэначнай шкале важны аб'ектыўная адзнака і выключэнне суб'ектыўнай ацэнкі, якая размывае рэальную карціну ведаў.
На жаль, сёння ў беларускіх школах ярка вырысоўваецца праблема аб'ектыўнасці і адэкватнасці школьнай адзнакі. Звёны ланцужка "гадавая адзнака" - "экзаменацыйная адзнака" - "вынікі ЦТ" не суадносяцца адзін з адным у аднаго і таго ж вучня. Настаўніку складана змагацца са спакусай завысіць адзнаку, паколькі на педсаветах аналізуецца сярэдні бал вучняў і гэта служыць паказчыкам якасці работы педагога. Ды і бацькі просяць пашкадаваць дзіця, таму што пры паступленні ўлічваецца бал атэстата. Аб праблеме несупадзення адзнакі, пастаўленай настаўнікам, з рэальнымі ведамі вучня гавораць і спецыялісты Нацыянальнага інстытута адукацыі, якія праводзілі маніторынг узроўню ведаў вучняў па розных прадметах. Так, 60 працэнтаў кантрольных работ па тэкстах інстытута, правераных настаўнікам, былі выкананы нібыта на прадукцыйным узроўні і заслугоўвалі адзнакі "6-10". Пры знешняй незалежнай ацэнцы практычна палавіна дзяцей атрымліваюць за кантрольныя работы адзнакі ад 1 да 6 балаў.
Таму цяпер усё часцей абмяркоўваецца магчымасць арганізацыі незалежнай знешняй ацэнкі ведаў вучняў за курс базавай школы. Напрыклад, у Расіі рэгіёнам ужо дадзена права выбару - праводзіць падагульняючую атэстацыю дзевяцікласнікаў у традыцыйнай форме або выкарыстоўваць механізмы незалежнай ацэнкі якасці ведаў шляхам стварэння тэрытарыяльных экзаменацыйных камісій.
- Цэнтралізаванае тэсціраванне нярэдка крытыкуюць за ўсярэднены падыход да падбору абітурыентаў. Наколькі аб'ектыўна, на ваш погляд, такая крытыка, ці апраўдала сябе ўвядзенне ў Беларусі ЦТ пры паступленні ў ВНУ?
- ЦТ - праект і прадукт свайго часу, што патрабуе аб'ектыўнай незалежнай ацэнкі ведаў абітурыентаў, ранжыравання вучняў і сур'ёзнай канкурэнцыі вышэйшых навучальных устаноў. Да новай формы, арганізацыі і зместу ўступных іспытаў грамадства прывыкла не адразу, і сёння ёсць як прыхільнікі, так і праціўнікі ЦТ. Хоць многія згодны, што выкарыстанне цэнтралізаваных пісьмовых тэстаў, уніфікацыя самога працэсу іспытаў мае свае перавагі.
Несумненны плюс правядзення ЦТ - стварэнне аднолькавых умоў для ўсіх абітурыентаў, адсутнасць суб'ектыўнасці адзнакі. Пачуўшы нараканні тых, хто не пераадолеў парог балаў, на складанасць і няправільнасць тэстаў, трэба разумець, што гэтыя ж самыя тэсты выконвалі і 247 хлопчыкаў і дзяўчынак, якія атрымалі ў 2013 годзе 100-бальныя вынікі. Тыя, хто не справіўся, толькі ўбачылі свой уласны рэйтынг ведаў па прадмету сярод абітурыентаў у маштабах краіны. Да таго ж усе ведаюць, што ў тэстах абавязкова ёсць частка заданняў 1-га і 2-га ўзроўняў складанасці, выканаць якія могуць вучні з сярэднім узроўнем ведаў. Дарэчы, былыя выпускнікі выказваюць меркаванне, што значна камфортней і эмацыянальна спакайней выконваць тэст, чым адказваць вусна перад экзаменацыйнай камісіяй.
На мой погляд, у сённяшніх умовах ЦТ добра спраўляецца са сваёй галоўнай функцыяй - адборам лепшых абітурыентаў. Пры гэтым важна, што ўвядзенне ЦТ не змяніла ні зместу школьнай адукацыі, ні норм ацэньвання, ні методыку выкладання, ні формы выпускных экзаменаў за курс сярэдняй школы. Таму вучоба ў школе не перайшла выключна ў падрыхтоўку да здачы тэстаў.
Аднак я лічу, што час не стаіць на месцы і, магчыма, у пэўны момант будзе прапанавана і іншая сістэма адбору абітурыентаў у ВНУ - у якасці адпавядаючай часу і нацыянальным інтарэсам.
- Як бы вы ацанілі вынікі ЦТ-2013?
- Безумоўна, тое, што 35,8 працэнта ад колькасці тых, хто прыняў удзел у ЦТ, не пераадолелі ўстаноўлены парог, вымушае задумацца. З аднаго боку, аб якасці прадметнага выкладання ў школах, аб мэтанакіраванасці прафесійнай арыентацыі вучняў, аб аб'ектыўнасці школьнай адзнакі, з іншага, аб стаўленні часткі вучняў да вучобы, аб іх вялікіх амбіцыях, неадэкватнай самаацэнцы і несфарміраванай працавітасці.
Выклікае хваляванне і тое, што больш як 8 тыс. абітурыентаў не набралі мінімальны прахадны бал 10 са 100 па рускай і беларускай мовах, гэта значыць у гэтых маладых людзей моўная адукаванасць сфарміравана менш як на 10 працэнтаў. Мова - прыкладная дысцыпліна, якая развівае мысленне і маўленне, патрэбна ўсім без выключэння.
У сувязі з гэтым трэба згадаць базу Рэспубліканскага інстытута кантролю ведаў, якая дае магчымасць ацаніць якасць работы канкрэтнай школы, канкрэтнага педагога з пункту гледжання балаў, атрыманых іх вучнямі пры здачы тэсціравання. На мой погляд, гэта добры стымул для прафесійнага росту, для павароту да аб'ектыўнасці школьнага ацэньвання і да павышэння персанальнай адказнасці за вынік педагагічнай працы.
Разам з тым, лічу, што ў бягучым годзе будзе менш адлічэнняў студэнтаў з ВНУ. Дзякуючы ўстаноўленаму ў гэтым навучальным годзе мінімальнаму парогу па прадметах ад 10 да 20 балаў у ВНУ не трапілі тыя, хто не змог бы асіліць праграму першага курса, як напрыклад, 2064 абітурыенты, якія не пераадолелі парог адразу па трох прадметах.
- У Беларусі амаль два гады праводзіцца маніторынг практыкі рэалізацыі Кодэкса аб адукацыі. Сваю лепту ўнесла і Пастаянная камісія па адукацыі, культуры і навуцы, якая правяла серыю пашыраных пасяджэнняў са спецыялістамі розных узроўняў адукацыі, анкетаванне на месцах. Калі меркаваць па выніках гэтай работы, якія змяненні наспелі ў сістэме адукацыі?
- Педагагічная грамадскасць актыўна адгукнулася на прапанову дэпутатаў выказаць сваё меркаванне аб праблемных і нежыццёвых нормах Кодэкса аб адукацыі, аб абгрунтаванні ўключэння новых норм або ўдакладненні існуючых. Пасяджэнні праходзілі эмацыянальна, што не перашкаджала на кожным з іх выпрацоўваць прапановы па карэкціроўцы адпаведнага раздзела Кодэкса аб адукацыі.
Напрыклад, безагаворачна падтрымліваліся прапановы па ўвядзенню профільнага навучання ў старшых класах, па замацаванню дыстанцыйнага навучання як формы атрымання адукацыі, па спрашчэнню відаў устаноў адукацыі. Выклікалі бурныя спрэчкі пытанні ўстанаўлення прахаднога парога для вучняў пры залічэнні ў 10-ы клас, аб механізме дысцыплінарнага спагнання. Шмат прапаноў паступала аб неабходнасці пашырэння рэгіянальнага складальніка, гэта значыць больш шырокага вызначэння зоны правоў і адказнасці мясцовай улады за прыняцце пэўных рашэнняў у пытаннях адукацыі.
Акрамя таго, спіс магчымых змяненняў у Кодэкс аб адукацыі абазначыла і анкетаванне кіраўнікоў устаноў адукацыі, выкладчыкаў, выхавальнікаў, бацькоў з усіх рэгіёнаў Беларусі.
Вынікі дэпутацкага маніторынгу кодэкса, апрацаваныя спецыялістамі Нацыянальнага інстытута адукацыі, хутка будуць размешчаны на яго афіцыйным сайце і апублікаваны ў рэспубліканскіх педагагічных выданнях. У верасні па выніках маніторынгу будзе праведзены круглы стол, на якім мы разгледзім прапановы, што паступілі. Міністэрства адукацыі ў сваю чаргу ўжо распрацавала канцэпцыю закона, які ўносіць змяненні і дапаўненні ў кодэкс.
Па ініцыятыве старшыні Пастаяннай камісіі Палаты прадстаўнікоў па адукацыі, культуры і навуцы Генадзя Пальчыка ў лістападзе будуць праведзены парламенцкія слуханні па пытанню ўдасканалення заканадаўчай і нарматыўна-прававой базы нацыянальнай сістэмы адукацыі ў сучасных умовах. Паколькі сфера адукацыі закранае інтарэсы практычна кожнага чалавека, парламенцкія слуханні будуць актуальнымі для кожнай сям'і, для кожнай сацыяльнай групы і, мяркуючы па вялікай праведзенай падрыхтоўчай рабоце, абяцаюць быць не толькі цікавымі, але і канструктыўнымі.
Святлана САЎКО
- Наталля Генадзеўна, 10-бальная сістэма ў Беларусі працуе з 2003 года. Наколькі яна прыжылася ў нашых школах, ці навучыліся педагогі выкарыстоўваць усе яе перавагі? Як увядзенне гэтай шкалы паўплывала на якасць падрыхтоўкі школьнікаў?
- Станоўча стаўлюся да 10-бальнай шкалы ацэнкі ведаў як больш глыбокай, дакладнай і дыферэнцыраванай. Міністэрствам адукацыі дэталёва і зразумела распрацаваны інструкцыі па ацэньванню ведаў вучняў па гэтай шкале, таму сістэма прынята педагогамі. Дарэчы, ацэньванне дзіцяці на сучасным уроку прадугледжвае не толькі выстаўленне колькаснага бала, але і абавязковую вусную ацэнку вынікаў дзейнасці з тлумачэннем выстаўленай адзнакі і падказкай, над чым трэба папрацаваць для дасягнення лепшага выніку.
Пяцібальная сістэма ацэнкі была простая і зразумелая: па выніках чвэрці ў класе з'яўляліся "выдатнікі", "харашысты" і "троечнікі". Але рэальна школа працавала па 3-бальнай сістэме, дзе адзнака "5" была паказчыкам трывалых ведаў, "4" - добрых і сярэдніх. "Тройка" павінна была паказваць здавальняючы ўзровень ведаў, але часта ставілася з настаўніцкай прыказкай "тры стаўлю, два ў розуме". Адзнакі "2" і "1" не падтрымліваліся ў якасці падагульняючых і часта мелі эмацыянальную афарбоўку. Таму настаўнікі самі інтуітыўна ішлі да "дзесяцібалкі", дыферэнцыравалі ацэнку ведаў - так у дзённіках з'яўляліся адзнакі з плюсамі і мінусамі.
- Якая верагоднасць, што ў Беларусі з часам будзе ўведзена 100-бальная або якая-небудзь яшчэ шкала ацэнкі ведаў?
- Справа не ў пяці-, дзесяці - або нават 100-бальнай сістэме ацэньвання ведаў і ўменняў вучняў. Паколькі адзін і той жа ўзровень ведаў можна змераць розным інструментарыем: японцы карыстаюцца 100-бальнай сістэмай, французы - 20-бальнай, украінцы - 12-бальнай, немцы - 5-бальнай, у Вялікабрытаніі аддаюць перавагу вуснай якаснай ацэнцы. Пры любой ацэначнай шкале важны аб'ектыўная адзнака і выключэнне суб'ектыўнай ацэнкі, якая размывае рэальную карціну ведаў.
На жаль, сёння ў беларускіх школах ярка вырысоўваецца праблема аб'ектыўнасці і адэкватнасці школьнай адзнакі. Звёны ланцужка "гадавая адзнака" - "экзаменацыйная адзнака" - "вынікі ЦТ" не суадносяцца адзін з адным у аднаго і таго ж вучня. Настаўніку складана змагацца са спакусай завысіць адзнаку, паколькі на педсаветах аналізуецца сярэдні бал вучняў і гэта служыць паказчыкам якасці работы педагога. Ды і бацькі просяць пашкадаваць дзіця, таму што пры паступленні ўлічваецца бал атэстата. Аб праблеме несупадзення адзнакі, пастаўленай настаўнікам, з рэальнымі ведамі вучня гавораць і спецыялісты Нацыянальнага інстытута адукацыі, якія праводзілі маніторынг узроўню ведаў вучняў па розных прадметах. Так, 60 працэнтаў кантрольных работ па тэкстах інстытута, правераных настаўнікам, былі выкананы нібыта на прадукцыйным узроўні і заслугоўвалі адзнакі "6-10". Пры знешняй незалежнай ацэнцы практычна палавіна дзяцей атрымліваюць за кантрольныя работы адзнакі ад 1 да 6 балаў.
Таму цяпер усё часцей абмяркоўваецца магчымасць арганізацыі незалежнай знешняй ацэнкі ведаў вучняў за курс базавай школы. Напрыклад, у Расіі рэгіёнам ужо дадзена права выбару - праводзіць падагульняючую атэстацыю дзевяцікласнікаў у традыцыйнай форме або выкарыстоўваць механізмы незалежнай ацэнкі якасці ведаў шляхам стварэння тэрытарыяльных экзаменацыйных камісій.
- Цэнтралізаванае тэсціраванне нярэдка крытыкуюць за ўсярэднены падыход да падбору абітурыентаў. Наколькі аб'ектыўна, на ваш погляд, такая крытыка, ці апраўдала сябе ўвядзенне ў Беларусі ЦТ пры паступленні ў ВНУ?
- ЦТ - праект і прадукт свайго часу, што патрабуе аб'ектыўнай незалежнай ацэнкі ведаў абітурыентаў, ранжыравання вучняў і сур'ёзнай канкурэнцыі вышэйшых навучальных устаноў. Да новай формы, арганізацыі і зместу ўступных іспытаў грамадства прывыкла не адразу, і сёння ёсць як прыхільнікі, так і праціўнікі ЦТ. Хоць многія згодны, што выкарыстанне цэнтралізаваных пісьмовых тэстаў, уніфікацыя самога працэсу іспытаў мае свае перавагі.
Несумненны плюс правядзення ЦТ - стварэнне аднолькавых умоў для ўсіх абітурыентаў, адсутнасць суб'ектыўнасці адзнакі. Пачуўшы нараканні тых, хто не пераадолеў парог балаў, на складанасць і няправільнасць тэстаў, трэба разумець, што гэтыя ж самыя тэсты выконвалі і 247 хлопчыкаў і дзяўчынак, якія атрымалі ў 2013 годзе 100-бальныя вынікі. Тыя, хто не справіўся, толькі ўбачылі свой уласны рэйтынг ведаў па прадмету сярод абітурыентаў у маштабах краіны. Да таго ж усе ведаюць, што ў тэстах абавязкова ёсць частка заданняў 1-га і 2-га ўзроўняў складанасці, выканаць якія могуць вучні з сярэднім узроўнем ведаў. Дарэчы, былыя выпускнікі выказваюць меркаванне, што значна камфортней і эмацыянальна спакайней выконваць тэст, чым адказваць вусна перад экзаменацыйнай камісіяй.
На мой погляд, у сённяшніх умовах ЦТ добра спраўляецца са сваёй галоўнай функцыяй - адборам лепшых абітурыентаў. Пры гэтым важна, што ўвядзенне ЦТ не змяніла ні зместу школьнай адукацыі, ні норм ацэньвання, ні методыку выкладання, ні формы выпускных экзаменаў за курс сярэдняй школы. Таму вучоба ў школе не перайшла выключна ў падрыхтоўку да здачы тэстаў.
Аднак я лічу, што час не стаіць на месцы і, магчыма, у пэўны момант будзе прапанавана і іншая сістэма адбору абітурыентаў у ВНУ - у якасці адпавядаючай часу і нацыянальным інтарэсам.
- Як бы вы ацанілі вынікі ЦТ-2013?
- Безумоўна, тое, што 35,8 працэнта ад колькасці тых, хто прыняў удзел у ЦТ, не пераадолелі ўстаноўлены парог, вымушае задумацца. З аднаго боку, аб якасці прадметнага выкладання ў школах, аб мэтанакіраванасці прафесійнай арыентацыі вучняў, аб аб'ектыўнасці школьнай адзнакі, з іншага, аб стаўленні часткі вучняў да вучобы, аб іх вялікіх амбіцыях, неадэкватнай самаацэнцы і несфарміраванай працавітасці.
Выклікае хваляванне і тое, што больш як 8 тыс. абітурыентаў не набралі мінімальны прахадны бал 10 са 100 па рускай і беларускай мовах, гэта значыць у гэтых маладых людзей моўная адукаванасць сфарміравана менш як на 10 працэнтаў. Мова - прыкладная дысцыпліна, якая развівае мысленне і маўленне, патрэбна ўсім без выключэння.
У сувязі з гэтым трэба згадаць базу Рэспубліканскага інстытута кантролю ведаў, якая дае магчымасць ацаніць якасць работы канкрэтнай школы, канкрэтнага педагога з пункту гледжання балаў, атрыманых іх вучнямі пры здачы тэсціравання. На мой погляд, гэта добры стымул для прафесійнага росту, для павароту да аб'ектыўнасці школьнага ацэньвання і да павышэння персанальнай адказнасці за вынік педагагічнай працы.
Разам з тым, лічу, што ў бягучым годзе будзе менш адлічэнняў студэнтаў з ВНУ. Дзякуючы ўстаноўленаму ў гэтым навучальным годзе мінімальнаму парогу па прадметах ад 10 да 20 балаў у ВНУ не трапілі тыя, хто не змог бы асіліць праграму першага курса, як напрыклад, 2064 абітурыенты, якія не пераадолелі парог адразу па трох прадметах.
- У Беларусі амаль два гады праводзіцца маніторынг практыкі рэалізацыі Кодэкса аб адукацыі. Сваю лепту ўнесла і Пастаянная камісія па адукацыі, культуры і навуцы, якая правяла серыю пашыраных пасяджэнняў са спецыялістамі розных узроўняў адукацыі, анкетаванне на месцах. Калі меркаваць па выніках гэтай работы, якія змяненні наспелі ў сістэме адукацыі?
- Педагагічная грамадскасць актыўна адгукнулася на прапанову дэпутатаў выказаць сваё меркаванне аб праблемных і нежыццёвых нормах Кодэкса аб адукацыі, аб абгрунтаванні ўключэння новых норм або ўдакладненні існуючых. Пасяджэнні праходзілі эмацыянальна, што не перашкаджала на кожным з іх выпрацоўваць прапановы па карэкціроўцы адпаведнага раздзела Кодэкса аб адукацыі.
Напрыклад, безагаворачна падтрымліваліся прапановы па ўвядзенню профільнага навучання ў старшых класах, па замацаванню дыстанцыйнага навучання як формы атрымання адукацыі, па спрашчэнню відаў устаноў адукацыі. Выклікалі бурныя спрэчкі пытанні ўстанаўлення прахаднога парога для вучняў пры залічэнні ў 10-ы клас, аб механізме дысцыплінарнага спагнання. Шмат прапаноў паступала аб неабходнасці пашырэння рэгіянальнага складальніка, гэта значыць больш шырокага вызначэння зоны правоў і адказнасці мясцовай улады за прыняцце пэўных рашэнняў у пытаннях адукацыі.
Акрамя таго, спіс магчымых змяненняў у Кодэкс аб адукацыі абазначыла і анкетаванне кіраўнікоў устаноў адукацыі, выкладчыкаў, выхавальнікаў, бацькоў з усіх рэгіёнаў Беларусі.
Вынікі дэпутацкага маніторынгу кодэкса, апрацаваныя спецыялістамі Нацыянальнага інстытута адукацыі, хутка будуць размешчаны на яго афіцыйным сайце і апублікаваны ў рэспубліканскіх педагагічных выданнях. У верасні па выніках маніторынгу будзе праведзены круглы стол, на якім мы разгледзім прапановы, што паступілі. Міністэрства адукацыі ў сваю чаргу ўжо распрацавала канцэпцыю закона, які ўносіць змяненні і дапаўненні ў кодэкс.
Па ініцыятыве старшыні Пастаяннай камісіі Палаты прадстаўнікоў па адукацыі, культуры і навуцы Генадзя Пальчыка ў лістападзе будуць праведзены парламенцкія слуханні па пытанню ўдасканалення заканадаўчай і нарматыўна-прававой базы нацыянальнай сістэмы адукацыі ў сучасных умовах. Паколькі сфера адукацыі закранае інтарэсы практычна кожнага чалавека, парламенцкія слуханні будуць актуальнымі для кожнай сям'і, для кожнай сацыяльнай групы і, мяркуючы па вялікай праведзенай падрыхтоўчай рабоце, абяцаюць быць не толькі цікавымі, але і канструктыўнымі.
Святлана САЎКО
