Прэм'ер-міністры краін Еўразійскага эканамічнага саюза 21 чэрвеня правядуць у Мінску ў вочным фармаце пасяджэнне Еўразійскага міжурадавага савета. Адной з цэнтральных тэм абмеркавання будуць пытанні імпартазамяшчэння ў прыярытэтных і высокатэхналагічных галінах прамысловасці. Аб тым, якую ролю адыгрывае Беларусь у гэтым працэсе ў Еўразійскім эканамічным саюзе, напярэдадні сустрэчы кіраўнікоў урадаў "пяцёркі" карэспандэнту БЕЛТА расказаў член Калегіі (міністр) па прамысловасці і аграпрамысловым комплексе Еўразійскай эканамічнай камісіі Артак Камалян. Аднак размову мы пачалі з тэмы, якая з-за санкцыйнага націску і турбулентнасці на сусветных рынках хвалюе многіх: ці хопіць краінам ЕАЭС прадуктаў харчавання.
- Артак Каджыкавіч, тэма харчовай бяспекі сёння актуальная як ніколі: многія краіны, у тым ліку і на Захадзе, зведалі на сабе, што такое дэфіцыт пэўных прадуктаў харчавання. Часам гучаць апасенні, што краіны ЕАЭС могуць з гэтым сутыкнуцца. Наколькі мы сябе забяспечваем сёння і якія захады робяцца для таго, каб змякчыць магчымыя праблемы з забяспечанасцю прадуктамі харчавання?
- Сёння ў краінах Еўразійскага эканамічнага саюза захоўваецца дадатная дынаміка развіцця аграпрамысловага комплексу. У першым квартале вытворчасць сельскагаспадарчай прадукцыі ў цэлым па ЕАЭС павялічылася на 1,6 працэнта.
Нашы дзяржавы за кошт уласнай вытворчасці цалкам пакрываюць унутраныя патрэбнасці ў збожжы, свініне, агародніне і бульбе, раслінных алеях, цукры і яйках. Адзначаецца толькі няхватка фруктаў і ягад. Узровень самазабяспечанасці асноўнымі відамі сельскагаспадарчай прадукцыі і прадуктаў харчавання дасягае 93 працэнты.
Калі разглядаць гэта пытанне ў разрэзе краін, то найбольш высокія паказчыкі самазабяспечанасці дасягнуты ў Беларусі (94 працэнты) і Расіі (90 працэнтаў). Далей ідуць Казахстан (83 працэнты) і Кыргызстан (81 працэнт). У Арменіі ўзровень самазабяспечанасці складае 73 працэнты.
Нашы дзяржавы робяць сумесныя захады па ўмацаванні харчовай бяспекі. У прыватнасці, для забеспячэння збалансаванасці агульнага рынку на штогадовай аснове фарміруюцца кароткатэрміновыя саюзныя прагнозныя балансы попыту і прапанавання па асноўных відах сельскагаспадарчай прадукцыі і прадуктаў харчавання. Акрамя таго, зацверджаны агульныя прынцыпы і падыходы забеспячэння харчовай бяспекі. Гэта важны крок па фарміраванні рэальных механізмаў стабілізацыі харчовага рынку, забеспячэнні гарантаваных узаемных паставак, а таксама ўстараненні існуючых бар'ераў і абмежаванняў на агульным еўразійскім аграрным рынку.
Для рэагавання на ўзнікаючыя рызыкі на пляцоўцы Еўразійскай эканамічнай камісіі дзейнічае рабочая група па пытаннях аператыўных паставак сельскагаспадарчых тавараў. Гэта неабходна для забеспячэння эфектыўнага ўзаемадзеяння краін "пяцёркі" пры ўзнікненні форс-мажорных сітуацый.
Гаворачы аб харчовай бяспецы, нараўне з эканамічнай, варта таксама адзначыць важнасць забеспячэння фізічнай даступнасці прадуктаў харчавання для насельніцтва. Для гэтага цяпер ЕЭК сумесна з краінамі-членамі прапрацоўваецца пытанне па фарміраванні Еўразійскай тавараправоднай сеткі. Акрамя зніжэння транзакцыйных выдаткаў, рэалізацыя праекта дасць магчымасць ліквідаваць непразрыстасць лагістычнага ланцужка, нарасціць аб'ём складскіх магутнасцей, стварыць уніфікаваную сістэму прыняцця рашэнняў і кіравання таварна-матэрыяльнымі патокамі.
- Якую ролю адыгрывае Беларусь у забеспячэнні харчовай бяспекі саюза? Якія прадукты ў асноўным наша краіна пастаўляе на рынкі дзяржаў ЕАЭС?
- У агульным аб'ёме ўзаемнага гандлю прадуктамі харчавання на долю Рэспублікі Беларусь прыпадае амаль 43 працэнты.
Каля 93 працэнтаў паставак Беларусі прыпадае на Расійскую Федэрацыю, астатнія 7 працэнтаў вывозяцца ў Казахстан, Кыргызстан і Арменію. Асноўнымі таварнымі пазіцыямі з'яўляюцца сыры і тварог, масла сметанковае, малако і вяршкі згушчаныя і сухія, малако і вяршкі нязгушчаныя, кісламалочная прадукцыя, ялавічына, мяса птушкі, гатовая або кансерваваная рыба, алей рапсавы, доля якіх у 2021 годзе складала амаль 64 працэнты ад усяго аб'ёму ў грашовым выражэнні.
- Паглыбленне прамысловай кааперацыі, актыўная работа на экспартных рынках шляхам сумеснага пашырэння вырабленых тавараў і многае іншае - важныя напрамкі ў ЕАЭС. Якія прадпрыемствы Беларусі ўжо знаходзяцца ў ланцужку прамысловай кааперацыі ЕАЭС? І якія галіны нашай краіны найбольш актыўныя і паспяховыя ў гэтым працэсе?
- Беларусь займае сваю ўстойлівую нішу ў інтэграцыйнай архітэктуры Еўразійскага эканамічнага саюза. Гандаль Беларусі арыентаваны пераважна на дзяржавы ЕАЭС. Так, Беларусь знаходзіцца на другім месцы пасля Расіі па тавараабароце ў саюзе.
У 2021 годзе адзначана дадатная дынаміка кааперацыйнага супрацоўніцтва ў рамках узаемнага гандлю дзяржаў-членаў з удзелам Беларусі. Напрыклад, у параўнанні з 2019 годам, выраслі пастаўкі гатовых металічных вырабаў - на 38,1 працэнта, металаў - на 35,4 працэнта, камплектуючых для аўтатранспартных сродкаў - на 5 працэнтаў, машын і абсталявання - на 10 працэнтаў, гумавых і палімерных вырабаў - на 5 працэнтаў. Таксама развіты пастаўкі ў адрас краін ЕАЭС хімічных прадуктаў - у асноўным мінеральных угнаенняў. Дарэчы, гэтыя галіны маюць не толькі кааперацыйны, але і экспартны патэнцыял.
Асноўным драйверам далейшага развіцця партнёрства нашых краін мы бачым паглыбленне вытворчай кааперацыі па найбольш запатрабаваных сегментах і нішах. Краіны - члены ЕАЭС актыўна працуюць у гэтым напрамку, і ўжо ёсць шэраг паспяховых прыкладаў такой дзейнасці.
Адной з найбольш прыярытэтных галін ЕАЭС з'яўляецца сельскагаспадарчае машынабудаванне. Вытворцы сельгастэхнікі актыўна развіваюць зборачныя вытворчасці ў краінах саюза. Напрыклад, ажыццяўляецца кааперацыйнае супрацоўніцтва беларускага ААТ "Гомсельмаш" і казахстанскага АТ "Аграмашхолдынг", на пляцоўцы якога выпускаюцца збожжаўборачныя камбайны беларускай лінейкі "ПАЛЕССЕ".
Шляхам паглыблення лакалізацыі дзеючай вытворчасці трактароў з машынакамплектаў ААТ "Мінскі трактарны завод" на пляцоўцы ААТ "Чарапавецкі ліцейна-механічны завод" пры падтрымцы блока па прамысловасці і аграпрамысловым комплексе ЕЭК запушчаны праект па арганізацыі вытворчасці "саюзнага сельскагаспадарчага трактара".
У працяг гэтай работы пры каардынацыі ЕЭК дасягнута дамоўленасць паміж Пецярбургскім трактарным заводам (АТ "ПТЗ"), Мінскім трактарным заводам (ААТ "МТЗ") і ААТ "Гомсельмаш" аб развіцці доўгатэрміновага, эфектыўнага і ўзаемавыгаднага партнёрства, накіраванага на рэалізацыю праектаў у сферы вытворчасці машын і абсталявання для сельскай гаспадаркі, а таксама ў лясной і камунальнай галінах. Дарэчы, далучыцца да гэтай работы ў любы час могуць і іншыя зацікаўленыя ўдзельнікі рынку.
Акрамя таго, мы ўважліва сочым за найноўшымі тэндэнцыямі ў сферы аўтаматызацыі сельскагаспадарчых машын. У сувязі з гэтым эксперты Дэпартамента прамысловай палітыкі ЕЭК правялі шэраг кансультацый з мэтай аб'яднання навуковага і вытворчага патэнцыялу краін саюза, што неабходна для стварэння аўтаномнай, беспілотнай сельскагаспадарчай тэхнікі з удзелам прадпрыемстваў ЕАЭС. Прыемна канстатаваць, што першы важны вынік гэтай работы ўжо дасягнуты: падпісаны пагадненні аб намерах паміж Мінскім трактарным заводам і ААТ "Гомсельмаш" з навукова-вытворчым аб'яднаннем аўтаматыкі імя акадэміка М.А. Семіхатава. Бакі дамовіліся развіваць узаемавыгаднае супрацоўніцтва ў галіне развіцця вытворчасці аўтаномнай сельскагаспадарчай тэхнікі.
Варта таксама адзначыць, што ў рамках кааперацыйнага супрацоўніцтва ААТ "БЕЛАЗ" ажыццяўляюцца закупкі ў расійскіх прадпрыемстваў фератытану, Мінскім маторным заводам - алюмініевых сплаваў і вырабаў, ААТ "Магілёўліфтмаш" - першаснага алюмінію.
У галіне спецыяльнага машынабудавання рэалізуецца сумесны праект па вытворчасці беларускай лесанарыхтоўчай тэхнікі ў Карэліі, у тым ліку колавых форвардараў, колавых харвестараў і лесапагрузчыкаў, а таксама агрэгатаў, якія выкарыстоўваюцца ў канструкцыі гэтай тэхнікі (тандэмных мастоў), на магутнасцях Анежскага трактарнага завода.
Яшчэ адзін перспектыўны напрамак для кааперацыйнага супрацоўніцтва ў ЕАЭС - гэта беспілотныя тэхналогіі. БЕЛАЗ стаў першапраходцам у гэтай галіне. Партнёрам БЕЛАЗа выступае расійскае ААТ "ВІСТ Груп". Два прадпрыемствы сёння сумесна рэалізуюць даследчыя і эксперыментальныя праграмы па беспілотным транспарце.
Важным інструментам развіцця прамкааперацыі ў ЕАЭС мы лічым міждзяржаўныя праграмы і праекты. Так, цяпер прапрацоўваецца праграма па павышэнні эфектыўнасці і надзейнасці работы аб'ектаў прамысловасці і размеркаванай энергетыкі, праект па суперкамп'ютарах. Раней была прынята міждзяржпраграма ў сферы дыстанцыйнага зандзіравання Зямлі.
Ва ўсёй гэтай рабоце беларускія прамысловыя прадпрыемствы прымаюць актыўны ўдзел. Напрыклад, у міждзяржпраграме па космасе беларускія кампаніі заняты распрацоўкай і вытворчасцю оптыка-электроннай здымачнай апаратуры для касмічных апаратаў дыстанцыйнага зандзіравання Зямлі.
Што датычыцца далейшага паглыблення кааперацыі і імпартазамяшчэння ў ЕАЭС, то такія напрамкі работы змешчаны ў "Карце індустрыялізацыі ЕАЭС". У гэтым інфармрэсурсе акумуляваны звесткі прыкладна аб 200 значных рэалізуемых і запланаваных інвестыцыйных і кааперацыйных праектах на агульную суму $195 млрд з усіх краін саюза. Размова ідзе аб авія- і суднабудаванні, аўтамабільнай і лёгкай прамысловасці, фарміндустрыі, металургіі, прамысловасці будаўнічых матэрыялаў, вытворчасці будаўніча-дарожнай, спецыяльнай і камунальнай тэхнікі, сельскагаспадарчым і лясным машынабудаванні, станкаінструментальнай, хімічнай і цэлюлозна-папяровай прамысловасці, энергетычным машынабудаванні, кабельнай і электратэхнічнай прамысловасці.
- Гэтымі днямі Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка правёў нараду па тэме развіцця мікраэлектронікі. Які бягучы стан спраў у галіне вытворчасці мікраэлектронікі ў Еўразійскім эканамічным саюзе?
- У ЕАЭС сёння працуюць некалькі дзясяткаў кампаній, занятых вытворчасцю і распрацоўкай мікраэлектроннай прадукцыі. Вытворчыя і навукова-даследчыя цэнтры гэтых кампаній пераважна размешчаны ў Расіі і Беларусі.
Тут важна адзначыць, што глабальныя эканамічныя і палітычныя працэсы ўнеслі свае карэктывы, у тым ліку ў існуючыя лагістычныя сувязі, што, у сваю чаргу, паўплывала і на вытворчасць мікраэлектронікі ў ЕАЭС. У сувязі з гэтым многія прадпрыемствы вымушаны скарачаць вытворчасць або дыверсіфікаваць выпуск прадукцыі з дапамогай укаранення больш архаічных тэхналагічных працэсаў.
- Ці зможа рынак ЕАЭС адысці ад імпартнай залежнасці ў галіне паставак мікраэлектроннай прадукцыі?
- Думаю, што ў кароткатэрміновай перспектыве пазбавіцца ад імпартазалежнасці і дабіцца поўнага імпартазамяшчэння па гэтым напрамку ў дзяржаў ЕАЭС, хутчэй за ўсё, не атрымаецца, паколькі гэты пераход запатрабуе каласальных фінансавых і навуковых уліванняў.
Разам з тым цвёрдасць пазіцый лідараў краін ЕАЭС сведчыць аб тым, што нашы краіны прыкладуць максімум намаганняў для дасягнення як грамадзянскай, так і ваеннай бяспекі з дапамогай увядзення новых вытворчых магутнасцей, а таксама распрацоўкі і выпуску неабходных мікраэлектронных кампанентаў.
Сёння ўнутры саюза ўжо дзейнічае шэраг праграм падтрымкі распрацоўшчыкаў і вытворцаў вылічальных кампанентаў, арганізавана дзейнасць у рамках СЭЗ па падтрымцы навукова-даследчай дзейнасці ў напрамку мікраэлектронікі і складанай вылічальнай тэхнікі.
Лічу, што пры ўзгодненых падыходах нашых вытворцаў, а таксама выпрацоўцы неабходных мер стымулявання ў доўгатэрміновай перспектыве мікраэлектронная прамысловасць краін ЕАЭС зойме сваё месца ў топе сусветных вытворцаў.
- Як вы ацэньваеце патэнцыял прадпрыемстваў Беларусі ў галіне мікраэлектронікі? І дзейнасць якіх прадпрыемстваў гэтай галіны вы вылучаеце?
- Беларусь з'яўляецца другой па велічыні аб'ёмаў вытворчасці прадукцыі мікраэлектронікі ў ЕАЭС. Прыемна, што большая частка беларускіх прадпрыемстваў уключана ў розныя кааперацыйныя праекты з вытворчымі і навукова-тэхнічнымі аб'яднаннямі Расіі, а значная доля вырабленай у Беларусі прадукцыі мікраэлектронікі разлічана на ўнутрысаюзны рынак. І, дарэчы, немалаважную ролю яна адыгрывае і ў ваенна-прамысловым комплексе ЕАЭС.
Найбольш буйное вытворчае прадпрыемства Беларусі - НВА "Інтэграл", чые прадпрыемствы знаходзяцца таксама і ў Расіі. "Інтэграл" - найбуйнейшы вытворца інтэгральных мікрасхем і паўправадніковых прыбораў у Цэнтральнай і Усходняй Еўропе. Тут арганізаваны поўны цыкл распрацоўкі і вытворчасці інтэгральных мікрасхем і паўправадніковых прыбораў: ад крэмніевых зліткаў да закончаных вырабаў.
Таксама варта адзначыць холдынг ААТ "Планар", які з'яўляецца адным з найбуйнейшых прадпрыемстваў у ЕАЭС па выпуску абсталявання для фарміравання тапалагічных малюнкаў на фоташаблонах і паўправадніковых пласцінах. Гэта абсталяванне - сэрца вытворчых магутнасцей любога прадпрыемства, якое ажыццяўляе выпуск паўправаднікоў.
Яшчэ адно буйное вытворчае аб'яднанне Беларусі, работу якога таксама трэба адзначыць, - гэта холдынг "Гарызонт". Цяпер прадпрыемства асноўны ўпор робіць на інавацыйнай прадукцыі. Тут развіваюць вытворчасць аўтамабільнай электронікі (бартавыя сістэмы кіравання і сістэмы маніторынгу і індыкацыі), авіёніку (бартавыя сістэмы індыкацыі і кіравання для самалётаў), інфармацыйныя сістэмы (комплексныя рашэнні для разумнага горада).
- Адна з самых імпартазалежных галін у ЕАЭС - авіябудаванне. Што тут робіцца для імпартазамяшчэння і якую ролю ў гэтым працэсе адыгрывае Беларусь?
- Работа па актывізацыі супрацоўніцтва ў галіне грамадзянскага авіябудавання вядзецца па даручэнні кіраўнікоў дзяржаў, якое яны далі на Вышэйшым еўразійскім эканамічным савеце ў снежні 2020 года.
У 2021 годзе мы распрацавалі дарожную карту па пашырэнні прамысловага супрацоўніцтва ў галіне грамадзянскага авіябудавання ў дзяржавах ЕАЭС на 2022-2023 гады, гэты дакумент зацверджаны прэм'ерамі нашых краін.
У першым квартале гэтага года мы актуалізавалі аналітычныя матэрыялы аб стане галіны і патрэбнасцях краін - членаў ЕАЭС у авіятэхніцы на бліжэйшую перспектыву, далей сумесна з упаўнаважанымі органамі і прадпрыемствамі-авіявытворцамі вызначылі пералікі авіякампанентаў, па якіх існуе крытычная імпартазалежнасць. На гэты час адшукваюцца магчымасці арганізацыі імпартазамяшчэння сіламі прадпрыемстваў саюза. Гэта добрая аснова для фарміравання новых кааперацыйных ланцужкоў у грамадзянскім авіябудаванні.
Канкрэтны прыклад эфектыўнасці праводзімай работы - сёння бакамі прапрацоўваецца вялікі пералік камплектуючых па праграме імпартазамяшчэння для самалёта МС-21, які ў лютым гэтага года прадаставіла карпарацыя "Іркут" (ААК).
Беларусь выказвае вялікую зацікаўленасць у развіцці еўразійскага авіябудавання. Яна можа ўнесці важкі ўклад у першую чаргу сваімі кадрамі - у Беларусі ёсць канструктары, аэрадынамікі і праграмісты.
Зацікаўленыя беларускія прадпрыемствы - 558-ы Авіяцыйны рамонтны завод, Аршанскі завод і іншыя - актыўна прымаюць удзел у гэтай рабоце. Наколькі нам вядома, ужо ёсць пазіцыі, па якіх магчыма падключэнне беларускіх вытворцаў авіякампанентаў.
Варта таксама падкрэсліць высокую тэхнічную аснашчанасць беларускіх прадпрыемстваў. У прыватнасці, на 558-м авіярамонтным заводзе ў Баранавічах ёсць унікальная апаратура для праверкі работы апаратаў у розных умовах. Гэта прадпрыемства паспяхова супрацоўнічае з расійскім навукова-тэхнічным комплексам імя Г.М. Берыева па пастаўках камплектуючых для гідрацыліндраў, якія выкарыстоўваюцца пры вытворчасці самалётаў Бе-200ЧС.
Эдуард ПІВАВАР
