У верасні дзяржаўнай санітарна-эпідэміялагічнай службе Беларусі споўнілася 95 гадоў. За сваю амаль векавую гісторыю яна прайшла шмат этапаў, але задача заставалася ранейшай - эпідэміялагічны дабрабыт насельніцтва. Чым сёння займаецца гэта структура і якія паўнамоцтвы мае, у інтэрв'ю карэспандэнту БЕЛТА расказаў намеснік міністра аховы здароўя - галоўны дзяржаўны санітарны ўрач Аляксандр Тарасенка.
- Мабыць, найбольш актуальная тэма - СOVID-19. У час першай хвалі шмат у чым дзякуючы санітарна-эпідэміялагічнай службе ўдалося не дапусціць узрыўнога характару захваральнасці. Было забяспечана мінімальнае распаўсюджванне каранавіруснай інфекцыі на ўсёй тэрыторыі Беларусі. Якая сёння роля санэпідслужбы ў забеспячэнні здароўя насельніцтва?
- Цяпер, як і пры першай хвалі, мы па-ранейшаму праводзім эпідрасследаванне: устанаўліваем крыніцы каранавіруснай інфекцыі, вызначаем кантакты першага ўзроўню і перарываем ланцужкі распаўсюджвання. У ачагах праводзяцца проціэпідэмічныя мерапрыемствы. Займаемся і мерапрыемствамі прафілактычнага характару, каб папярэдзіць групавыя масавыя захворванні. Гэта маніторынгі на прадпрыемствах, у арганізацыях, установах, у час якіх падказваем, дзе яны недапрацоўваюць. Але гэта не значыць, што мы толькі рэкамендуем. Пры сістэматычным невыкананні нашых патрабаванняў і рэкамендацый вінаватыя прыцягваюцца да адміністрацыйнай адказнасці.
Акрамя задачы па мінімізацыі рызыкі распаўсюджвання інфекцыйных захворванняў, у тым ліку COVID-19, забеспячэнні біялагічнай бяспекі, служба праводзіць лабараторную дыягностыку інфекцыйных захворванняў і фактараў навакольнага асяроддзя ў ходзе дзяржаўнага санітарнага нагляду. Пры гэтым прадаўжаецца ўдасканаленне ў плане рэалізацыі заканадаўства, накіраванага на зніжэнне патэнцыяльнай рызыкі ўплыву шкодных фактараў асяроддзя жыццядзейнасці на здароўе чалавека, абарону ўнутранага рынку краіны ад паступлення няякаснай і небяспечнай прадукцыі.
Адна з важнейшых задач санітарна-эпідэміялагічнай службы - фарміраванне здаровага ладу жыцця і ўдасканаленне сацыяльна-гігіенічнага маніторынгу, у тым ліку для дасягнення Мэт устойлівага развіцця.
Установы службы распрацоўваюць метады і сродкі дыягностыкі, прафілактыкі і лячэння інфекцыйных захворванняў, выяўляюць фактары навакольнага асяроддзя, якія ўздзейнічаюць на стан здароўя насельніцтва, праводзяць іх комплексную ацэнку. Распрацоўваюцца навукова-абгрунтаваныя падыходы да рэгламентавання забруджвальных хімічных рэчываў у атмасферным паветры, а таксама меры прафілактыкі захворванняў, абумоўленых уздзеяннем фактараў навакольнага асяроддзя.
Распрацаваныя і ўкаранёныя ў практыку новыя формы дзяржаўнага санітарнага нагляду, эфектыўна функцыянуючая сістэма эпідэміялагічнага нагляду - усё гэта забяспечвае магчымасць рэалізацыі пастаўленых задач. Размова ідзе аб стварэнні ўмоў, якія забяспечваюць гігіенічную бяспеку жыццядзейнасці, аздараўленні прыроднага, бытавога, вытворчага асяроддзя, мінімізацыі рызыкі ўзнікнення і распаўсюджвання інфекцыйных захворванняў.
- Раскажыце аб выніках кантролю масачнага рэжыму ў аб'ектах гандлю, грамадскага харчавання, бытавога абслугоўвання, грамадскім транспарце і іншых месцах. Ці шмат парушэнняў? Яны маюць разавы або сістэматычны характар?
- Служба штодзень ацэньвае выкананне санітарна-проціэпідэмічных мерапрыемстваў у арганізацыях, установах, на прадпрыемствах. У верасні парушэнні ўстаноўлены на трэці ацэненых аб'ектаў. Работнікі прадпрыемстваў (устаноў) і наведвальнікі не заўсёды выконваюць масачны рэжым, не ва ўсіх выпадках функцыянуе так званы ўваходны кантроль стану здароўя работнікаў, не захоўваецца сацыяльная дыстанцыя. Акрамя таго, адзначаецца недастатковае забеспячэнне сродкамі аховы, антысептычнымі і (або) дэзынфіцыруючымі сродкамі, не выконваецца рэжым прыбірання і дэзынфекцыі памяшканняў.
- Як складваецца сітуацыя з іншымі інфекцыйнымі захворваннямі? Калі ў 1970-1990-я гады ўспышкі перыядычна здараліся, то сёння дыягназ "дызентэрыя" рэдкасць. Якая работа праводзіцца, каб трымаць сітуацыю пад кантролем?
- Сапраўды, у параўнанні з 70-90-мі гадамі мінулага стагоддзя сітуацыя кардынальна змянілася. Праведзеныя, у тым ліку па ініцыятыве санітарна-эпідэміялагічнай службы, прафілактычныя мерапрыемствы (мадэрнізацыя вытворчасцей (пераход на тэхналогіі з "закрытым" вытворчым працэсам, змяншэнне ручной працы, упакоўванне прадукцыі), укараненне і рэалізацыя вытворчага кантролю на прадпрыемствах) далі магчымасць у апошнія гады пазбегнуць эпідэмічных ускладненняў, звязаных з функцыянаваннем прадпрыемстваў харчовай прамысловасці.
У той жа час усё большую актуальнасць набываюць вірусныя інфекцыі, у тым ліку кішэчныя, для якіх характэрны больш лёгкія ўмовы перадачы, нізкая інфіцыруючая доза. Перыядычна рэгіструюцца групавыя выпадкі захворвання віруснай этыялогіі, абумоўленыя невыкананнем санітарна-эпідэміялагічных патрабаванняў, асабістай гігіены.
Для забеспячэння кантралюемай эпідэміялагічнай сітуацыі, у тым ліку своечасовага ўвядзення комплексу санітарна-проціэпідэмічных мерапрыемстваў, санітарна-эпідэміялагічная служба праводзіць штодзённы маніторынг інфекцыйнай захваральнасці.
- Тым не менш час ад часу інфармацыйную прастору бударажаць паведамленні аб выпадках захворвання ў той ці іншай установе адукацыі. Адзін з апошніх - востры гастраэнтэрыт у вучняў мінскай гімназіі. Што высветліла эпідрасследаванне?
- Па выніках эпідэміялагічнага расследавання ўстаноўлена, што этыялагічным агентам захворвання быў наравірус. У апошнія гады гэты вірус найбольш часта прыводзіць да групавых захворванняў як у краінах Еўрапейскага рэгіёна, ЗША, так і ў нашай краіне.
Дзякуючы своечасова і ў поўным аб'ёме праведзеным санітарна-проціэпідэмічным мерапрыемствам гэту сітуацыю ўдалося аператыўна лакалізаваць на працягу 3 дзён (менш за адзін інкубацыйны перыяд). Усе выпадкі завяршыліся выздараўленнем.
Такія сітуацыі могуць узнікаць у любой установе, арганізацыі, дзе маюць месца парушэнні санітарна-эпідэміялагічнага заканадаўства, у першую чаргу ў арганізацыі харчавання. І калі не будзе ўнутранага кантролю (з боку адміністрацыі ўстановы), а таксама дзяржаўнага санітарнага нагляду, такіх сітуацый будзе рэгістравацца значна больш.
- Штогод у пачатку навучальнага года прадстаўнікі санітарна-эпідэміялагічнай службы манітораць выкананне санітарна-эпідэміялагічных патрабаванняў, якія датычацца арганізацыі харчавання школьнікаў. Парушэнні па-ранейшаму выяўляюцца?
- У ходзе наглядных мерапрыемстваў у аб'ектах харчавання школ выяўляюцца такія парушэнні, як невыкананне работнікамі правіл асабістай гігіены, норм харчавання (у асноўным па фруктах і агародніне). Выяўляюцца таксама парушэнні, якія датычацца невыканання ўмоў захоўвання і тэрмінаў годнасці прадуктаў харчавання, адсутнасці дакументаў, што пацвярджаюць якасць і бяспеку. Напрыклад, за верасень па гэтых прычынах санітарна-эпідэміялагічная служба ў школах выключыла з абарачэння каля 190 кг небяспечнай харчовай прадукцыі.
- Нядаўна завяршылася аздараўленчая кампанія ў дзіцячых лагерах. Якія вынікі можна падвесці? Ці былі значныя парушэнні? Чым закончылася сітуацыя ў "Лясной паляне"?
- На працягу ўсёй летняй аздараўленчай кампаніі ўстановы санітарна-эпідэміялагічнай службы штодзень ацэньвалі эпідэміялагічную сітуацыю ў адпаведных арганізацыях. Хочацца адзначыць, што іх кіраўнікі вельмі адказна падышлі да пытання арганізацыі бяспечнага адпачынку дзяцей. Пры самых нязначных падазрэннях на ўзнікненне інфекцыі было неадкладнае рэагаванне на сітуацыю, уводзіўся комплекс санітарна-проціэпідэмічных мерапрыемстваў. Тым самым у большасці ўстаноў удалося пазбегнуць распаўсюджвання інфекцыі.
На жаль, так адбывалася не ва ўсіх выпадках. Напрыклад, у дзіцячым рэабілітацыйна-аздараўленчым цэнтры "Лясная паляна" за кароткі прамежак часу (менш за палову інкубацыйнага перыяду) у эпідэмічны працэс было ўцягнута да 30 працэнтаў калектыву, пры гэтым на аднаго хворага з наяўнасцю сімптомаў захворвання прыпадала пяць бессімптомных пацыентаў.
Ускладненне эпідэміялагічнай сітуацыі ў "Лясной паляне" было аператыўна лакалізавана, усе выпадкі захворвання завяршыліся выздараўленнем. Па выніках эпідэміялагічнага расследавання ўстаноўлена, што да такой сітуацыі прывяло невыкананне санітарна-проціэпідэмічных мерапрыемстваў у аздараўленчым цэнтры (правядзенне масавых мерапрыемстваў з удзелам розных атрадаў і іншыя).
- Задачы, якія пастаўлены перад санітарна-эпідэміялагічнай службай, значна шырэйшыя за кантроль інфекцый. У цэлым гэта дабрабыт насельніцтва на тэрыторыі Беларусі. Сярод іншага гэта і кантроль стану атмасфернага паветра, пітной вады. Раскажыце, якім паветрам мы дыхаем, якую ваду п'ём? Якія праблемы выяўляюцца?
- Забяспечанасць спажыўцоў якаснай пітной вадой у Беларусі з цэнтралізаваных сістэм пітнога водазабеспячэння складае 94,8 працэнта (ваду з такіх сістэм атрымлівае 92,2 працэнта насельніцтва рэспублікі). Галоўная праблема якасці вады цэнтралізаваных сістэм пітнога водазабеспячэння, якія не маюць збудаванняў водападрыхтоўкі, - высокія канцэнтрацыі прыроднага жалеза, што ў сваю чаргу ўплывае на арганалептычныя ўласцівасці пітной вады і абмяжоўвае водаспажыванне.
У эпідэмічных і радыяцыйных адносінах пітная вада цэнтралізаваных сістэм водазабеспячэння характарызуецца як бяспечная на працягу многіх гадоў.
Што датычыцца шахтавых калодзежаў і іншых нецэнтралізаваных крыніц пітнога водазабеспячэння, для іх характэрнай праблемай якасці вады з'яўляюцца нітраты.
Санітарна-эпідэміялагічная служба сумесна з Міністэрствам прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя праводзіць маніторынг якасці атмасфернага паветра ў вялікіх прамысловых гарадах рэспублікі, уключаючы абласныя цэнтры і Мінск.
У I паўгоддзі 2021 года індэкс якасці атмасфернага паветра ў населеных пунктах, дзе праводзіліся вымярэнні, ацэньваўся ў асноўным як "вельмі добры", "добры" і "ўмераны". Доля перыядаў са "здавальняючай", "дрэннай" і "вельмі дрэннай" якасцю атмасфернага паветра ў населеных пунктах была нязначная. Гэта было звязана з павелічэннем колькасці дыяксіду азоту, дыяксіду серы і цвёрдых часцінак (пылу).
Трэба адзначыць, што пагаршэнне якасці паветра адзначалася ў асноўным пры комплексе неспрыяльных гідраметэаралагічных з'яў, якія садзейнічаюць збіранню забруджвальных рэчываў у прыземным слоі, і ў перыяды з дэфіцытам ападкаў.
- Служба праводзіць кантроль прадукцыі, якая рэалізуецца на ўнутраным рынку, а таксама паступае з-за мяжы. Ці шмат прадукцыі адбракоўваецца?
- З пачатку года забаронена рэалізацыя звыш 73 т прадуктаў харчавання (больш за 27 т імпартнай вытворчасці) і каля 16,6 тыс. адзінак тавараў нехарчовай групы (15,9 тыс. адзінак імпартнай вытворчасці). Пры гэтым 1061 юрыдычная і 2473 адказныя асобы прыцягнуты да адміністрацыйнай адказнасці ў выглядзе штрафаў. Прыпынялася эксплуатацыя (выкананне работ і паслуг) на 2970 аб'ектах, выдадзена 11 208 прадпісанняў (рэкамендацый) па ўстараненні парушэнняў, 332 - па скарачэнні асартыменту рэалізуемых тавараў.
- Перад вамі як галоўным дзяржаўным санітарным урачом Беларусі пастаўлена задача ўдасканальваць праграмы падрыхтоўкі спецыялістаў, пачынаючы са студэнцкай пары і заканчваючы паслядыпломнай падрыхтоўкай. Што ў планах?
- Па-першае, павышэнне кваліфікацыі кадраў. Цяпер у нас 60 працэнтаў урачоў маюць першую або вышэйшую кваліфікацыйную катэгорыю, яшчэ 20 працэнтаў - другую. З бягучага года адкрыты медыка-прафілактычны факультэт у Гомельскім дзяржаўным медыцынскім універсітэце. На спецыяльнасць "медыка-прафілактычная справа" ў гэтым годзе пачалі прымаць абітурыентаў медкаледжы Мінска і Гродна. З наступнага года такую падрыхтоўку плануецца адкрыць на базе Магілёўскага медкаледжа. Раней сярэдні медыцынскі персанал па гэтым напрамку рыхтавалі толькі ў Гомелі і Віцебску.
