Мір і бяспека немагчымы без устойлівага развіцця. І вельмі важна, каб мэты, якія ставяць перад сабой урады, прыватны сектар, грамадзянская супольнасць, міжнародныя арганізацыі, былі сканцэнтраваны ў большай ступені на якасных паказчыках, а не колькасных, як было раней, каб яны былі сканцэнтраваны не на лічбах, а на рэальнай сітуацыі, улічвалі патрэбнасці слабаабароненых катэгорый. Трэба аб'яднаць намаганні, наладзіць дыялог, каб свет стаў лепшым для нас, нашых дзяцей і ўнукаў, адзначыў у інтэрв'ю карэспандэнту БЕЛТА пастаянны каардынатар ААН у Беларусі Санака Самарасінха. Ён выказаў сваё меркаванне аб дасягненнях і праблемах Беларусі, аб пунктах росту для эканомікі і соцыуму, аб прагнозах на атрыманне крэдыту МВФ і павышэнне пенсійнага парога.
- Падпісанне рамачнай праграмы ААН па аказанні дапамогі ў мэтах развіцця (ЮНДАФ) на наступнае пяцігоддзе адбылося 23 кастрычніка бягучага года - яно дало старт маштабнай ініцыятыве "Экспрэс ААН-70". Праграма - ужо другі такі дакумент, які вызначае сумесную стратэгію дзейнасці арганізацый сістэмы ААН у Беларусі. Наколькі змяніліся прыярытэты ў новай рамачнай праграме ў параўнанні з папярэдняй (на 2011-2015 гады), і чым гэта абумоўлена?
- Розніца паміж дзвюма рамачнымі праграмамі істотная: гэта датычыцца як зместу дакументаў, так і працэсу іх падрыхтоўкі. Першую рамачную праграму я назваў бы натхняльнай па сутнасці і амбіцыйнай па мэтах і задачах, аб'ёме фінансавання. Асноўны ўпор рабіўся на ўзаемадзеянні з партнёрамі, якія прадстаўляюць урад.
Новая рамачная праграма ў большай ступені інклюзіўная, у працэс яе падрыхтоўкі былі ўключаны грамадскія арганізацыі, прадстаўнікі прыватнага сектара і, што вельмі важна, групы насельніцтва, якім па праграме будзе аказана дапамога, - прадпрымальнікі, інваліды, бежанцы, віч-інфіцыраваныя. Праведзена вялікая колькасць кансультацый, дыскусій, перагавораў. Мы імкнуліся сфарміраваць у людзей пачуццё датычнасці і ўключанасці ў праграму.
Беларусь стала адной з самых актыўных удзельніц глабальнага апытання па парадку дня развіцця пасля 2015 года "Мой свет", арганізатарамі якога выступіла Арганізацыя Аб'яднаных Нацый і яе партнёры. У глабальным апытанні ўдзельнічалі больш за 10 тыс. рэспандэнтаў з Беларусі. Выбіраючы з 16 прапанаваных праблем, вырашэнне якіх павінна садзейнічаць значнаму паляпшэнню іх жыцця, беларусы адзначылі такія найбольш хвалюючыя пытанні, як сумленнае, адказнае і эфектыўнае кіраванне, дастойныя рабочыя месцы і больш высокі ўзровень жыцця, даступная і якасная адукацыя і ахова здароўя, клопат і падтрымка слабаабароненых катэгорый насельніцтва, абарона ад злачыннасці і насілля, бяспечнае навакольнае асяроддзе.
Яшчэ адно значнае адрозненне новай рамачнай праграмы - у яе ўключаны толькі тыя стратэгічныя напрамкі, у рэалізацыі якіх задзейнічана не адно, а некалькі агенцтваў ААН. Рамачная праграма прадугледжвае работу па чатырох ключавых напрамках. Першы - інклюзіўнае, аператыўнае і падсправаздачнае дзяржаўнае кіраванне. Другі - устойлівае эканамічнае развіццё. Трэці - захаванне спрыяльнага навакольнага асяроддзя і ўстойлівае выкарыстанне прыроднага патэнцыялу, заснаванае на "зялёных" прынцыпах эканомікі. І чацвёрты - устойлівае развіццё чалавечага капіталу: ахова здароўя, адукацыя, сацыяльная ўключанасць і абарона, комплекснае постчарнобыльскае развіццё. Такім чынам, улічаны меркаванні людзей наконт таго, што іх найбольш хвалюе і што яны хацелі б змяніць у будучым.
Я лічу, што ўсе чатыры напрамкі рамачнай праграмы ўзаемазвязаны, як і мэтавыя паказчыкі (іх восем): нельга дасягнуць адной мэты, не дасягнуўшы іншай. Калі не будуць узведзены чатыры апоры для вашага дома, то даху будзе няма на чым трымацца. Чатыры напрамкі рамачнай праграмы - адлюстраванне прыярытэтаў, якія закладзены ў нацыянальнай стратэгіі сацыяльна-эканамічнага ўстойлівага развіцця Беларусі да 2030 года, а таксама ў пяцігадовым плане сацыяльна-эканамічнага развіцця. І яны з'яўляюцца адлюстраваннем 17 Мэт устойлівага развіцця (МУР), якія былі падпісаны сусветнымі лідарамі ў Нью-Ёрку.
- Агульны аб'ём фінансавых сродкаў, неабходных агенцтвам сістэмы ААН у Беларусі для дасягнення пастаўленых рамачнай праграмай мэт, перавышае $111,3 млн на 2016-2020 гады. Якія напрамкі найбольш дарагія?
- Трэба разумець, што ААН не банк, не філантроп, мы не раздаём крэдыты і гранты. Так, фінансавы элемент прысутнічае ў нашай рабоце ў кожнай краіне, але галоўная каштоўнасць - гэта вялікі патэнцыял чалавечых рэсурсаў, які маюць дзяржавы - члены ААН, гэта ідэі, веды, вопыт. Іх можна выкарыстоўваць, імі можна абменьвацца, іх можна вывучаць і ўдасканальваць.
Аб'ём рэсурсаў, які мы плануем прыцягнуць на рэалізацыю другой рамачнай праграмы, - больш сціплы ў параўнанні з папярэдняй (тады заяўлялася аб неабходнасці $490 млн, але ўдалося мабілізаваць менш як $200 млн). Калі ж гаварыць аб аб'ёме абмену тэхналогіямі, вопытам і ведамі, то размах другой праграмы значна шырэйшы.
- Дарэчы, ці ёсць упэўненасць, што ўдасца прыцягнуць заяўлены аб'ём фінансавых сродкаў на другую праграму?
- Калі б я не быў упэўнены, то не падпісваў бы гэты дакумент разам з Прэзідэнтам Беларусі.
- Па прызнанні міжнародных экспертаў, Беларусі ўдалося многае зрабіць для дасягнення васьмі Мэт развіцця тысячагоддзя (МРТ), у тым ліку ў цесным супрацоўніцтве арганізацый ААН з урадам, прыватным сектарам, грамадзянскай супольнасцю. Разам з тым, безумоўна, застаюцца актуальныя праблемы, якія неабходна вырашаць. Якія з іх вы лічыце найбольш вострымі?
- Пачну з праблемы клімату. Само жыццё на планеце пад пагрозай. Надвор'е змянілася (гэта назіраюць і беларусы). На канферэнцыі па змяненні клімату ў Парыжы прынята пагадненне, прызначанае ўтрымаць глабальнае пацяпленне на ўзроўні ніжэйшым за два градусы Цэльсія да 2100 года - гэта вялікі крок наперад да глабальнай бяспекі, да забеспячэння бяспекі чалавецтва. Вы ведаеце, што 2015 год стаў рэкордным па колькасці бежанцаў і прымусовых перасяленцаў з часоў Другой сусветнай вайны - больш за 60 млн чалавек былі вымушаны пакінуць свой дом, у асноўным з-за канфліктаў. Але калі не спыніць змяненне клімату на планеце, то гэта лічба падасца мізэрнай - вялікія масы людзей будуць перамяшчацца ў іншыя рэгіёны, і ніхто не зможа прадказаць напрамкі гэтых перамяшчэнняў і іх вынікі.
Не будзе міру і стабільнасці на планеце, пакуль людзі не пераканаюцца, што іх правы паважаюць, пакуль установы не будуць прадастаўляць своечасовыя і якасныя паслугі, пакуль усе без выключэння краіны не знойдуць спосаб супрацоўнічаць з іншымі дзяржавамі, а не толькі з самымі блізкімі суседзямі, гістарычнымі сябрамі. Свет звузіўся. Канфлікт у Сірыі прывёў да трагедыі ў Парыжы і можа прывесці да новых бед у іншых пунктах зямнога шара, фінансавы крызіс у Кітаі паўплываў на Нью-Ёрк, Эбола ў Сьера-Леонэ адгукнулася ў Нідэрландах, процістаянне ў Данецку не дае спакою ў Беларусі, "рэха" леднікоў, што растаюць у Антарктыдзе, адгукнецца на Мальдывах. Гэта азначае, што ўсе краіны павінны быць партнёрамі, ні адна краіна не можа выжыць паасобку. І, безумоўна, партнёрства павінна быць наладжана ўнутры краін, паміж рознымі сегментамі грамадства.
- Устойлівага развіцця чалавечага капіталу немагчыма дасягнуць без сучаснага ўзроўню медыцыны і адукацыі, без удасканалення механізмаў сацыяльнай абароны насельніцтва, без забеспячэння высокай якасці жыцця людзей. Якія тут ёсць пункты росту?
- Менавіта таму я раблю акцэнт на партнёрстве, дыялогу. Гэта актуальна для Беларусі, дзе з немалымі жыццёвымі цяжкасцямі сутыкаюцца дарослыя людзі і дзеці з інваліднасцю; людзі, якія жывуць з ВІЧ; беспрацоўныя; пажылыя людзі; ахвяры дамашняга насілля і гандлю людзьмі; вызваленыя з месц пазбаўлення волі; працоўныя мігранты, бежанцы і г.д. Неабходна сабраць фрагменты звестак аб гэтых слабаабароненых групах і прэзентаваць абагульненыя даныя грамадскасці, каб усе ведалі аб існуючых вострых праблемах і каб рашэнні гэтых праблем былі інтэграваны ў законы, дзяржаўныя праграмы.
Дарэчы, мы завяршаем даследаванне слабаабароненасці насельніцтва, каб вызначыць, хто гэтыя людзі, колькі іх і хто апынецца сярод іх у выпадку якіх-небудзь узрушэнняў. Разумееце, жыццё такое, што калі вы асабіста не выключаны з жыцця грамадства, то вы і не ўяўляеце, што такое выключанасць і да чаго яна можа прывесці. Калі вы не ахвяра дамашняга насілля, то не ўяўляеце маштаб гэтай праблемы. Калі не перамяшчаецеся ў інваліднай калясцы, не з'яўляецеся чалавекам са слабым зрокам, то і не здагадваецеся аб незлічонай колькасці бар'ераў, што перашкаджаюць звычайнаму жыццю. Калі вы не дзіця, то вы не заўсёды можаце зразумець яго страхі і прычыны рызыкоўных паводзін. Калі вы не бежанец, то не ўяўляеце, што даводзіцца пераадольваць гэтым людзям, якія апынуліся далёка ад радзімы без сродкаў да існавання, мовы і работы.
З-за адсутнасці ведаў і інфармацыі ўзнікае стыгматызацыя і дыскрымінацыя, неразуменне і, як вынік, сацыяльная раз'яднанасць. Але ж у зоне выключанасці людзі апынуліся не таму, што зрабілі нешта не так або з'яўляюцца людзьмі ў меншай ступені, чым мы з вамі.
- Беларусь знаходзіцца ў няпростай эканамічнай сітуацыі, якая ў многім абумоўлена знешнімі фактарамі. Якія, на ваш погляд, патрэбны дадатковыя крокі для эканамічнага росту і ўстойлівага развіцця?
- Нягледзячы на песімістычныя выказванні некаторых экспертаў, краіне ўдалося захаваць адносную стабільнасць і адносна высокі ўзровень жыцця насельніцтва. Пры гэтым усе разумеюць, што Беларусі трэба эвалюцыянаваць у эканамічнай сферы. Мы прымалі актыўны ўдзел у падрыхтоўцы законапраекта аб дзяржаўна-прыватным партнёрстве. Гэта важны крок, каб прыцягнуць прыватны сектар да ўдзелу не толькі ў інфраструктурных праектах, але і ў сацыяльных.
На мой погляд, трэба звярнуць увагу на дзяржаўныя прадпрыемствы, якія ледзь трымаюцца на плаву. Магчыма, іх трэба было б закрыць або прадаць - па разумнай цане, каб не абрабаваць народ і не справакаваць сацыяльнае напружанне, і толькі пасля сур'ёзнага аналізу сітуацыі. Пытанне прыватызацыі мае патрэбу ў асэнсаванні. Вельмі далікатна трэба падысці да праграмы сацыяльнай абароны работнікаў тых прадпрыемстваў, якія эканамічна больш выгадна прадаць, чым падтрымліваць. У гэтай сітуацыі ўзмацняецца роля сярэдняга і малога бізнесу.
Вы ведаеце, што вядуцца перагаворы з МВФ, ведаеце, што наконт гэтага сказаў Прэзідэнт Беларусі.
- І які ваш прагноз?
- Я аптыміст. Так, ёсць пэўныя ўмовы для атрымання крэдыту. Лічу, што сам МВФ разумее праблематычнасць выканання гэтых умоў. Асабліва адносна сацыяльна адчувальных сфер (кошту жыллёва-камунальных паслуг, напрыклад). Каб абараніць сацыяльна нестабільныя слаі, патрэбны дзейсныя праграмы падтрымкі. І МВФ згодны, каб частка сродкаў крэдыту была выкарыстана менавіта на гэтыя мэты. Каманда экспертаў МВФ добра валодае кантэкстам сацыяльных умоў у Беларусі. Думаю, рашэнне будзе прынята і абазначаны адэкватныя тэмпы: важна не толькі тое, што канкрэтна будзе прадастаўлена, але і з якой хуткасцю будзе ісці выкананне ўмоў.
- А якое ваша меркаванне па пытанні павышэння пенсійнага ўзросту ў Беларусі?
- Гэта пытанне, над якім задумваюцца ў многіх краінах. Дарэчы, дыскутуецца гэта пытанне і ў адносінах да супрацоўнікаў ААН (прапануецца павысіць пенсійны парог з 62 да 65 гадоў, і, хутчэй за ўсё, гэта адбудзецца).
Рэальнасць такая, што мы жывем даўжэй, чым нашы бацькі, а нашы бацькі - даўжэй, чым іх бацькі. Чаму мы павінны абдзяляць нашы супольнасці, адпраўляючы на пенсію людзей, якія з'яўляюцца працаздольнымі? Адбываецца ўцечка рэсурсаў - і чалавечых, і фінансавых (яны накіроўваюцца на выплату пенсій тым, хто можа працаваць). Я з'яўляюся прыхільнікам таго, што тыя, хто могуць працаваць, - павінны працаваць.
Але ў Беларусі ёсць спецыфічны аспект - невысокая сярэдняя працягласць жыцця ў цэлым і мужчын асабліва, а таксама вялікі адрыў гэтага паказчыка ад сярэдняй працягласці жыцця жанчын. Таму так важны эканамічны і дэмаграфічны аспект канкрэтнай краіны пры прыняцці рашэння аб павышэнні ўзросту выхаду на пенсію. І я поўнасцю падтрымліваю Аляксандра Лукашэнку ў тым, што неабходна раіцца з грамадзянскай супольнасцю (а не толькі з экспертамі) па такіх жыццёва важных пытаннях.
Вяртаючыся да пытання аб перспектывах крэдыту, будзем шчырымі: не ў інтарэсах МВФ бачыць, як эканоміка рэспублікі пераварочваецца з ног на галаву і як пакутуюць беларусы.
Дасягнуць устойлівага поспеху, развіцця і прарыву можна толькі пры ахопе ўсіх элементаў грамадства. Нельга сёння траціць, а заўтра - плаціць, так больш не пройдзе. У прыватнасці, нельга гаварыць аб эканамічным росце, пакідаючы на пасля пытанні навакольнага асяроддзя.
- У рэспубліцы зроблены рашучыя крокі для захавання спрыяльнага навакольнага асяроддзя, развіцця "зялёнай" эканомікі. Але трэба будзе зрабіць куды больш. Якія "зялёныя" праекты будуць рэалізаваны пры падтрымцы ПРААН? Якія новыя трэнды ў гэтай сферы?
- Мы нядаўна запусцілі праект пры падтрымцы Еўрасаюза "Зялёная" эканоміка" - канцэптуальны, комплексны праект. Рэалізуюцца праекты "Мясцовае развіццё" ў кожнай вобласці Беларусі - таксама пры падтрымцы ЕС. У 2016 годзе стартуе пяцігадовы праект "Зялёныя" гарады" з бюджэтам $3 млн, накіраваны на прапаганду зніжэння выкідаў у атмасферу вуглякіслага газу. Пілотнымі пляцоўкамі вызначаны Полацк, Наваполацк і Навагрудак.
Вельмі актуальныя для Беларусі пытанні энергаэфектыўнасці, у першую чаргу будынкаў, транспарту. Прадаўжаецца рэалізацыя праектаў з бюджэтам $4,3 млн па кіраванні лясамі і захаванні балот. Важнай таксама лічу работу па стварэнні лабараторый сацыяльных інавацый (ужо адкрыты ў Мінску і Брэсце).
- Парадак дня ў галіне ўстойлівага развіцця на перыяд да 2030 года змяшчае 17 мэт, рэалізацыя якіх пачнецца ўжо са студзеня 2016 года. Дасягненне якіх з іх для Беларусі будзе вельмі цяжкім, якіх - лягчэйшым? І ці ёсць верагоднасць, што да 2030 года ўсе 17 мэт будуць для Беларусі ў "плюсе"?
- О, калі б я ведаў адказ на гэта пытанне, то быў бы багачом. Я не варажбіт і не прадказальнік.
Поспехі Беларусі ў дасягненні Мэт развіцця тысячагоддзя ўражальныя (Дэкларацыя тысячагоддзя была аднагалосна адобрана ўсімі дзяржавамі - членамі ААН у 2000 годзе, МРТ вызначаюць агульныя прыярытэты на перыяд да 2015 года. - Заўвага БЕЛТА). Па ўсіх МРТ Беларусь прадэманстравала вялікі прагрэс, выканаўшы і перавыканаўшы ўстаноўленыя паказчыкі. Напрыклад, узровень малазабяспечанасці скараціўся практычна ў 10 разоў - з 50 працэнтаў да 5 працэнтаў. Акрамя таго, розніца ў даходах самых бедных і самых багатых невялікая, няма катастрафічнага разрыву ва ўзроўнях жыцця.
Дасягнуты Беларуссю прагрэс дае магчымасць спадзявацца, што ён не спыніцца. Што датычыцца Мэт устойлівага развіцця, то, лічу, Беларусі трэба будзе стварыць сістэму, устойлівую да шокаў і ўзрушэнняў.
- Вы працуеце ў нашай рэспубліцы ўжо тры гады. Ці адзначаеце вы якія-небудзь змяненні ў краіне за гэты (няхай і нядоўгі) перыяд? Якія асабістыя дасягненні на сваёй пасадзе лічыце найбольш важкімі для краіны і яе людзей, для развіцця структур ААН?
-Гэта пытанне трэба адрасаваць беларусам.
Што я атрымаў асабіста для сябе? Гэта вялікая любоў да Беларусі і яе народа. Яна зусім не такая, якой я яе сабе першапачаткова ўяўляў (раней пажыў у 25 краінах на ўсіх кантынентах, але ніколі не быў у постсавецкай краіне). Правёўшы тры гады ў Беларусі, я атрымаў пацвярджэнне таго, у чым раней быў упэўнены: людзі ўсюды аднолькавыя. Мы марым аб адным і тым жа, любім па адных і тых жа прычынах, плачам з-за аднаго і таго ж. Мы адрозніваемся знешне, размаўляем на розных мовах, але ў душы мы ўсе аднолькава хочам шчасця.
Пасля трох гадоў у Беларусі я стаў прыхільнікам таго, каб свет даведаўся пра Беларусь, якая яна ёсць і якой можа стаць у будучыні.
Алена ПРУС
