Аўтарскі публіцыстычны праект "Лёсы жанчын - лёс адзінай Беларусі" члена праўлення Беларускага саюза жанчын, журналіста Аліны ГРЫШКЕВІЧ прадаўжаецца ў Год гістарычнай памяці, які праходзіць пад знакам захавання нацыянальнай спадчыны і праўды аб усіх перыядах жыцця беларускага народа.
Праект быў пачаты ў 2021 годзе - у Год народнага адзінства, 80-годдзя пачатку Вялікай Айчыннай вайны і 30-годдзя БСЖ.
Лёсы жанчын як звёны адзінай гісторыі краіны, адзінага лёсу Беларусі, што сціпла, упэўнена і нястомна ствараюць нашы суайчынніцы. Такі лейтматыў праекта, у якім прадстаўляюцца ўнікальныя лёсы розных жанчын, як простых і невядомых раней, так і знакамітых. У кожнай з іх свая жыццёвая дарога, часам вельмі няпростая, але яна звязана са стварэннем і патрыятызмам, што фундаментуюць дзяржаву, аб'ядноўваюць грамадства.
Гэты расказ пра жанчыну з унікальным лёсам - Ларысу Іванаўну Тарасаву, якая каля 40 гадоў свайго жыцця прысвяціла развіццю мастацкіх промыслаў, працуючы на рэспубліканскім унітарным прадпрыемстве "Слуцкія паясы". Цяпер яна намеснік дырэктара. А на той момант, калі літаральна з нуля пачалося вяртанне з гістарычнага нябыту страчанай традыцыі ткацтва знакамітага беларускага брэнда, кіравала гэтым прадпрыемствам. У 2012 годзе была прынята дзяржпраграма адраджэння тэхналогій і традыцый вырабу слуцкіх паясоў, якая дала новае дыханне старажытнай беларускай традыцыі.
Гераіня расказвае пра цікавыя моманты адраджэння слуцкіх паясоў, невядомыя раней факты. У гэтым матэрыяле - не толькі гісторыя аднаўлення старажытных тэхналогій і самога працэсу ткацтва, стварэння эксклюзіўнага ткацкага станка, але таксама амаль містычны расказ пра тое, як Радзівіл "даў дабро" пачынанню.
Карэнная случчанка
Яна карэнная случчанка. Нарадзілася на старажытнай беларускай зямлі, вядомай слаўнай гісторыяй і талентамі. Ларыса Іванаўна - з вёскі Ячава пад Слуцкам, дзе жыве і да гэтага часу.
У час вучобы ў Слуцкай СШ нумар 1 захаплялася спортам, музыкай, была сакратаром камсамольскай арганізацыі, наогул звычайная савецкая школьніца з актыўным і цікавым школьным жыццём.
Яна са звычайнай сям'і - бацька будаўнік, маці даярка. Таму з маленства спазнала вясковую працу, дапамагаючы па гаспадарцы бацькам. З расказаў дзяцінства добра памятае сямейныя ўспаміны пра Вялікую Айчынную вайну, пра дзеда па мацярынскай лініі, які пайшоў у армію ў 1942 годзе, але да фронту так і не дабраўся - пад Асіповічамі немцы разбамбілі поезд з навабранцамі. У сям'і заўсёды шанавалася гісторыя, дзецям перадалі і перадаюць цяпер павагу да сваёй радаслоўнай і Радзімы.
У родзе Ларысы Тарасавай хоць і няма знатных ткачых, аднак саматканыя абрусы, дываны - тканыя і вышытыя, посцілкі, вышытая сталовая бялізна заўсёды былі дома аксесуарамі штодзённага жыцця і свят. Таму дзяўчынка разумела, што гэта важная частка жыцця яе родных.
"Мая бабуля жыла ў Ячаве, у якім мая сям'я жыве і цяпер, - расказвае Ларыса Іванаўна сямейную гісторыю. - Калі пачалася Вялікая Айчынная вайна, наваколле Слуцка, дзе стаялі ваенныя часці, пастаянна бамбілі. Бабуля надумала адвезці ўвесь свой няхітры хатні скарб, у якім былі і саматканыя хатнія рэчы, да свайго бацькі ў вёсачку, што стаяла ў лесе ў глыбіні раёна. Але і гэта не выратавала, паколькі карнікі спалілі ўсю вёску. Што ўжо тут гаварыць, людзі пацярпелі. А ўсё бабуліна дабро згарэла дашчэнту. Таму ёй, як амаль і ўсім тады, давялося нажываць хатняе дабро з нуля. Пасля вайны яна ткала сама. Раней жа жанчыны паўсюдна ткалі, што было справай прывычнай, і гэта традыцыя перадавалася з пакалення ў пакаленне. У каго былі ткацкія станкі, той быў сапраўдны багач. Маёй маці потым перайшлі гэтыя самабытныя бабуліны рэчы. Да гэтага часу ёсць пакрывала ў выглядзе дывана, якое можна вешаць на сцяну".
Ткацтва ва ўсе часы было шырока распаўсюджана ў беларусаў. Самыя старадаўнія беларускія вырабы - тканыя пакрывалы, абрусы, ручнікі, кашулі. Прычым людзі самі вырошчвалі лён, трымалі авечак, каб атрымаць воўну. Самі ўсю гэту сыравіну апрацоўвалі, пакрывалі натуральнымі фарбамі, пралі пражу і з іх ткалі прыгожыя вырабы. Уся гэта разнастайная прыгажосць суправаджала людзей у штодзённым жыцці - і адзенне насілі, і сталовую, пасцельную бялізну выкарыстоўвалі. Любоў да народных тканых вырабаў перадавалася з пакалення ў пакаленне. Вось яны - карані таго, што і паслужыла адраджэнню слуцкіх паясоў ужо ў сучасным жыцці.
Ларыса змалку вывучылася вышываць гладдзю, крыжыкам, вязаць кручком і спіцамі. Дома захоўваюцца вышытыя ёю падкоўдранікі, навалачкі. Калі яна выйшла замуж і нарадзіла дачку, то вязала касцюмы, штаны, яе ж маладосць прыпала на час масавага дэфіцыту, і рукадзелле стала добрай падмогай для маладой сям'і. Цяпер, вядома, гэтым яна не займаецца, хоць часам хочацца што-небудзь прыгожае для ўнукаў зрабіць. Іх двое - 16-гадовы Глеб і двухгадовая Валерыя.
Больш за 40 гадоў на родным прадпрыемстве
Ларыса Тарасава працуе на "Слуцкіх паясах" з 1980 года. Уладкавалася сюды адразу пасля школы вышывальшчыцай, так і засталася тут працаваць назаўсёды. Дзякуючы сваёй працавітасці, мэтанакіраванасці, жаданню рабіць усё дасканала добра дарасла да дырэктара.
З будучым мужам, ён быў з суседняй вёскі, пазнаёмілася на танцах. Ён вучыўся ў сельскагаспадарчым тэхнікуме ў Ляхавічах, а на выхадныя прыязджаў дадому. Два гады яны сустракаліся, разам хадзілі на танцы, у кіно, а потым вырашылі пажаніцца. Ларыса была зусім юнай, 19-гадовай дзяўчынай, калі нарадзіла дачку Эму. Адразу маладая сям'я жыла ў маці мужа, а потым яму выдзелілі дом як спецыялісту, ён быў начальнікам участка ў мясцовым калгасе.
Тым часам Ларыса асвойвалася на прадпрыемстве, куды пасля нядоўгага дэкрэтнага водпуску вярнулася на работу. Ступень за ступенню яна спасцігала прамудрасці розных прафесій, нават не падазраваючы, што аднойчы ўзначаліць гэта прадпрыемства, якому наканавана будзе стаць адным з найважнейшых у сістэме "Белмастацпромыслаў" Кіраўніцтва справамі Прэзідэнта Беларусі.
...Яна працавала аператарам часальнага абсталявання, калі вырашыла здзейсніць і сваю, і бацькоўскую мару вучыцца далей. Завочна паступіла ў Баранавіцкі тэхнікум лёгкай прамысловасці. Паралельна з хатнімі клопатамі, вучобай, яна паступова ішла далей па вытворчых ступенях. Настойлівасць у характары, прынцыповасць, жаданне добра рабіць сваю справу і ўважлівае стаўленне да людзей не засталіся не заўважанымі кіраўніцтвам. У працоўнай кніжцы ёсць і такія запісы - тэхнік-лабарант, інжынер па падрыхтоўцы кадраў, начальнік цэха, галоўны інжынер. Па пяць гадоў прыкладна ўсюды. Між тым яна паспела скончыць Віцебскі дзяржаўны тэхналагічны ўніверсітэт. У 2005 годзе ранейшы дырэктар, ідучы на пенсію, парэкамендаваў яе на змену.
Ларыса Тарасава кіравала прадпрыемствам з 2005 па 2020 год. Потым вырашыла, што пара адпачыць і пайшла на пенсію. Праўда, толькі на адзін год. Потым яе пераканалі зноў вярнуцца на прадпрыемства. З таго часу яна баявы намеснік дырэктара.
Больш за 40 гадоў на адным прадпрыемстве - гэта, вядома, ёсць пра што расказаць. Асабліва, калі ўлічыць, што менавіта на гэты перыяд выпаў вялікі гонар і адначасова выпрабаванне для ўсяго працоўнага калектыву - адраджэнне слуцкіх паясоў.
Справа ўсяго жыцця
Ларыса ўнесла свой уклад у адраджэнне слуцкіх паясоў. "Гэта стала справай усяго майго жыцця", - гаворыць жанчына.
Яна ўспамінае, што калі раней ездзіла адпачываць за мяжу, то абавязкова ў храмах пакідала запіскі, у якіх было месца не толькі для асабістых просьбаў, але і пра росквіт узначаленага ёю прадпрыемства.
Калі ў красавіку 2012 года па тэлевізары пачула з вуснаў Прэзідэнта Беларусі Аляксандра Лукашэнкі, што ў краіне будуць адраджаць ткацтва слуцкіх паясоў, то адразу стала марыць: няхай гэты будзе менавіта ў яе родным Слуцку, на гістарычнай радзіме гэтых народных промыслаў. Бо менавіта на слуцкай зямлі больш за два стагоддзі таму працвітала гэта вытворчасць. Мара здзейснілася.
Гісторыя слуцкіх паясоў ідзе каранямі ў XVIII стагоддзе
Крыху гісторыі. Значная старонка ў гісторыю Слуцка была ўпісана ў другой палове XVIII - першай палове XIX стагоддзяў, калі на мануфактуры, што належала Радзівілам, была наладжана вытворчасць паясоў, якія атрымалі назву "слуцкія". У той час піскам мужчынскай моды было выкарыстанне паясоў. Як сцвярджаюць гісторыкі, гэты павеў прыйшоў у Рэч Паспалітую з Усходу - іх прывозілі з Асманскай імперыі і Персіі.
Пад кіраўніцтвам майстра са Стамбула Яна Маджарскага, а потым яго сына Леа Маджарскага на Слуцкай мануфактуры, ці як яе называлі "персіярні", у год выпускалася каля 200 паясоў найтанчэйшай, практычна ювелірнай работы. Сапраўдныя шэдэўры ствараліся з шаўковых, сярэбраных і залатых нітак дзякуючы майстэрству мастакоў і ткачоў.
Пояс быў просты, аднак надзвычай выразны. Доўгая вузкая тканіна падзелена ўпоперак на тры часткі - самую вялікую сярэднюю (сярэднік) і дзве канцавыя часткі аднолькавай велічыні (дзве галавы). Важным элементам былі махры, якія прымацоўвалі вязаннем да канцоў. Сярэднік - гэта ў большасці выпадкаў папярочныя палосы (гладкія або з дробным малюнкам - раслінным, геаметрычным або накшталт таго); галава ж гэта абавязкова буйны раслінны матыў. Уся кампазіцыя па перыметры павінна быць закампанавана, як у рамку, палосамі.
Такі дызайн з акцэнтаванымі канцавымі часткамі быў вызначаны дзякуючы манеры нашэння паясоў у Рэчы Паспалітай. Бо пояс, як правіла, не завязваўся на вузел. Ён абкручваўся вакол таліі, канцы яго перакладваліся праз сярэднік і, добра распраўленыя, звісалі спераду на некаторай адлегласці адзін ад аднаго, што лічылася ў той час вельмі модным.
Аднак такі аксесуар быў па кішэні далёка не кожнаму. Беднякі маглі б усё жыццё збіраць на адзін пояс.
Што характэрна, паясы Слуцкай радзівілаўскай персіярні імкліва атрымалі папулярнасць на тэрыторыі ўсёй Рэчы Паспалітай. Такі вось факт - па ўзоры слуцкіх на іншых вядомых фабрыках, нават у французскім Ліёне, сталі рабіць такія паясы, гаворачы сучаснай мовай, капіраваць слуцкія паясы. Пры гэтым менавіта арыгінальныя паясы са Слуцка лічыліся верхам дасканаласці.
Слуцкая мануфактура славілася вырабам двухбаковых (так званых літых і паўлітых) паясоў, якія часцей за ўсё ткаліся з дабаўленнем сярэбраных і залатых нітак.
Дарэчы, цудоўныя модныя аксесуары айчыннай вытворчасці каштавалі значна танней за тыя, што прывозіліся з-за мяжы.
Слуцкія паясы сталі вялікім укладам беларускага народа ў сусветную скарбніцу культуры, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Гэта сапраўдная культурная з'ява як у беларускім, так і заходнееўрапейскім мастацтве.
Вядомы беларускі паэт Максім Багдановіч увекавечыў гэту тэму ў вершы "Слуцкія ткачыхі":
Дзе блішча збожжа ў яснай далі,
Сінеюць міла васількі,
Халодным срэбрам ззяюць хвалі
Між гор ліючайся ракі;
Цямнее край зубчаты бора…
І тчэ, забыўшыся, рука,
Заміж персідскага узора,
Цвяток радзімы васілька.
У гэтых вырабах увасобіліся вынікі шматвяковага развіцця на беларускай зямлі мастацтва ручнога ткацтва, вялізнай працавітасці беларусаў, а таксама імкненне Радзівілаў да развіцця культуры і народнай творчасці.
Цяпер слуцкія паясы - адзін з самых вядомых брэндаў Беларусі. Калекцыі іх унікальных узораў знаходзяцца не толькі ў гарадах Беларусі, але і за мяжой, у Дзяржаўным гістарычным музеі на Краснай плошчы ў Маскве.
Ідэя адраджэння
Нядзіўна, што на сучасным этапе развіцця незалежнай Беларусі ўзнікла ідэя адрадзіць даўно забытае ткацтва слуцкіх паясоў, якія ў свой час сімвалізавалі самабытны талент, працавітасць беларускіх майстроў. Ад агучанай у красавіку 2012 года ідэі і стварэння дзяржаўнай праграмы адраджэння слуцкіх паясоў да першага вытканага вырабу прайшло менш як два гады.
Дарэчы, не адразу было прынята рашэнне аб тым, што менавіта ў Слуцку створаць новую вытворчасць. У ліку абмяркоўваемых былі і іншыя варыянты.
Ларыса Іванаўна ўспамінае: "Май 2012 года, першая нарада на гэту тэму ў кіраўніка спраў Прэзідэнта. Трэба было даказаць, што менавіта наша прадпрыемства справіцца з такой маштабнай задачай дзяржаўнай важнасці. Вядома ж, мой настрой быў баявы, але поўнай упэўненасці ў тым, што даручаць менавіта нам рэалізацыю задачы, я не адчувала. Добра разумела, што будуць узважваць усё, каб прыняць выверанае рашэнне. Мае аргументы былі такія - у нас ёсць вытворчая база, ткацкае абсталяванне, уменне працаваць з сыравінай, а галоўнае - вельмі вопытныя высокапрафесійныя спецыялісты, якія дзесяцігоддзямі адточвалі сваё майстэрства. Людзі - галоўнае наша багацце, іх розум, талент, жаданне працаваць".
Відаць, дырэктар прадпрыемства змагла пераканаўча данесці свае аргументы. У выніку выбар паў на Слуцк, чаму яна была вельмі рада. І разам з гэтай радасцю і гонарам неяк стала расці і хваляванне, якое доўгі час ні на хвіліну потым не пакідала жанчыну. З разуменнем таго, які груз адказнасці лёг на плечы калектыву і яе як кіраўніка, у яе пачаўся зусім новы этап жыцця, звязаны з ідэяй слуцкіх паясоў.
Безумоўна, усе стратэгічныя рашэнні прымаліся на ўзроўні Кіраўніцтва справамі, якому падпарадкоўваецца прадпрыемства. Была задзейнічана вялікая колькасць спецыялістаў па розных напрамках, каб улічыць усе нюансы будучай маштабнай работы. Усё дэталёва прапрацоўвалася, пачынаючы ад вельмі складанага працэсу адраджэння тэхналогіі вырабу слуцкіх паясоў на сучасным ткацкім абсталяванні - гэтым займалася загадчыца кафедры дызайну Віцебскага дзяржаўнага тэхналагічнага ўніверсітэта Галіна Васільеўна Казарноўская, і да стварэння ў Германіі ўнікальнага і адзінага ў свеце станка кампаніі Мageba, а таксама пошуку вытворцаў шаўковых, пазалочаных і пасярэбраных нітак.
Плюс да гэтага было шмат іншых тонкасцей, з якіх складалася цяжкая і дэталёвая арганізацыйная работа.
Каманда таленавітых арганізатараў і высокакваліфікаваных спецыялістаў па ўсёй краіне працавала над рэалізацыяй пастаўленай мэты.
Мageba
"Асобнае пытанне - пошук партнёраў, якія змаглі б стварыць унікальны станок пад адроджаныя тэхналогіі. Мы перабралі шмат прадпрыемстваў, якія гіпатэтычна маглі б узяцца за такую няпростую справу, - успамінае Ларыса Іванаўна. - У асноўным жа вырабляюць стандартныя станкі для работы з сукном, для тэкстыльнай вытворчасці. Нам жа патрабавалася абсалютна ўнікальнае, а не тыпавое ткацкае абсталяванне, якое вырабляе большасць такіх прадпрыемстваў. І мы шукалі самі, хто зможа нам дапамагчы. Паралельна ішла работа па закупцы камп'ютарнай праграмы для станка, па пошуку пражы. Былі задзейнічаны многія беларускія спецыялісты, пасольствы".
"Калі мы даведаліся пра нямецкую фірму, што выконвае эксклюзіўныя заказы ткацкіх станкоў, то адразу з'явілася надзея, - прадаўжае Ларыса Іванаўна. - Мы звярнуліся туды, але адказ прыйшоў не адразу. Як аказалася, яны паехалі ў Францыю, у Ліён для вывучэння тэхналогій вырабу гістарычных паясоў. І дзіва, менавіта ў гэтым горадзе быў старажытны механічны станок, прычым у рабочым стане. Спецыялісты Мageba ўважліва вывучылі яго работу і, вядома ж, сам слуцкі пояс. І толькі пасля гэтага яны далі згоду, што змогуць вырабіць патрэбны нам станок".
Нямецкія канструктары і іншыя спецыялісты каля дзевяці месяцаў працавалі над выкананнем беларускага заказу - ткацкі станок з жакардавай машынай, матальная і снавальная машыны.
А тым часам у Слуцку поўным ходам ужо ішла мадэрнізацыя будынка пад наваселле для новай вытворчасці і новага комплекснага станка. Ад ранейшага будынка, пабудаванага ў 1956 годзе, засталіся толькі сцены. Усё было мадэрнізавана - інжынерныя канструкцыі, ацяпленне, вентыляцыя, каналізацыя. Планам прадугледзелі цэлы вытворча-культурны комплекс, які ўмясціў цэх па выпуску слуцкіх паясоў, музей іх гісторыі, сувенірную краму, кафэ. Работы хапала і дырэктару, і ўсяму калектыву. Затое цяпер гэты будынак стаў сапраўдным упрыгажэннем горада.
Пакуль у Германіі стваралі станок, на тым месцы, дзе паўстагоддзя прастаяў цэх апрацоўкі швейных вырабаў, вельмі хутка ўзнік сучасны комплекс. Дарэчы, шмат цікавага пра гісторыю слуцкіх паясоў можна даведацца менавіта ў музеі, што створаны на прадпрыемстве і прываблівае вялізную колькасць наведвальнікаў, якія маюць магчымасць трапіць у атмасферу двухвекавой даўнасці.
А тады спецыялісты з Беларусі некалькі разоў ездзілі ў Германію, каб сачыць за працэсам стварэння адзінага ў свеце станка.
Ларыса Іванаўна расказвае, што яе не пакідала пастаяннае пачуццё хвалявання: "Непакоіліся, каб усё атрымалася, каб партнёры не падвялі, каб усё склалася, як і планавалі. Па начах наогул не спалася - з аднымі думкамі кладзешся і ўстаеш, вельмі вялікае перажыванне было і ў мяне, і ва ўсіх, хто ўдзельнічаў у гэтым працэсе. А гэта - вельмі вялікая каманда людзей, кожны адказваў за свой канкрэтны ланцужок у вырашэнні агульнай маштабнай задачы".
Яна прадаўжае расказваць пра той перыяд: "Калі мы прыехалі ў Германію ўжо на прыёмку станка, то трэба было выткаць пробны кусочак палатна. Прычым зрабіць гэта трэба было не пазалочанай і не пасярэбранай ніткай, як прадугледжана па тэхналогіі, а сінтэтычнай ніткай, якая была ў іх, што істотна ўскладніла нашы пробы. Памятаю, усе вельмі нерваваліся. Мы ж там цэлы тыдзень прабылі, два дні пайшло толькі на тое, каб належным чынам заправіць нітку для ткацтва. Галіна Васільеўна Казарноўская таксама была, бо менавіта яна тэхналогію аднаўляла, які чаўнок першы пойдзе, які другі... Усё гэта ювелірная работа... Далей справа была так. Цяпер 11 вечара і нам назаўтра ў 10 раніцы ўжо ляцець дадому, а мы яшчэ не бачым жаданага выніку. Нічога не атрымліваецца. Проста нейкае нерваванне. І вось нарэшце ноччу бачым: працэс пайшоў, усё тчэцца - і галава, і бардзюр слуцкага пояса вырысоўваецца. Увогуле, усё пачало працаваць, і гэта было проста шчасцем для нас".
...Было гэта ў верасні 2013 года. Потым пару тыдняў пайшло на тое, каб станок на дзвюх вялікіх грузавых машынах даставілі з Германіі ў Слуцк. Калі тэхніка пад'язджала да прадпрыемства, то там ужо чакалі краны, гатовыя да разгрузкі кантэйнераў. Гадзіны тры ішла акуратная разгрузка такога доўгачаканага станка, які ў памяшканні заняў каля шасці метраў у вышыню, як і прадугледжана планам. Абсталяванне стала на месца, яго сумесна манціравалі і адладжвалі беларускія і нямецкія спецыялісты. Работа ішла зладжана і спакойна, набліжаючы час з'яўлення першай прадукцыі.
"Настаў момант, калі я адчула проста супакаенне. Станок зроблены. Ён прывезены і ўстаноўлены. Асноўная частка хваляванняў у мінулым, як мне тады здавалася, - дзеліцца Ларыса Іванаўна. - Мы не адыходзілі ні на хвіліну ад доўгачаканага станка. Запусцілі яго, зрабілі аснову".
Золата нітак Вялікага шаўковага шляху
"Вядома, была праведзена вялікая работа - стварэнне з нуля тэхналогій, закупка абсталявання, нітак, падбор людзей, якія будуць працаваць на новай вытворчасці ў новым цэху, - успамінае Ларыса Іванаўна. - Аднак у мяне ні разу не ўзнікала сумненняў у тым, што ўсё будзе выканана як трэба. Такіх думак проста не было ў галаве, хоць перажыванняў і хвалявання хапала. Усё атрымалася дзякуючы зладжанай камандзе, гэта вялікія калектывы людзей і каласальная калектыўная праца. Заўважце - такога маштабу работа праведзена менш як за два гады".
Паводле яе слоў, такім жа важным, як і ўсё астатняе, быў пошук сыравіны - нітак. У Віцебскім тэхналагічным універсітэце вывучылі, з якіх нітак быў гістарычны пояс, якая павінна быць іх лінейная шчыльнасць, колькі кручэнняў ніткі на метр.
"Прычым патрабавалася, каб усе тэхнічныя характарыстыкі былі абсалютна такімі ж, як у гістарычных паясах. Куды толькі не ездзілі і з кім толькі не звязваліся беларусы ў надзеі знайсці патрэбнае, - прадаўжае Ларыса Іванаўна. - У аснове ніткі для слуцкага пояса павінен быць шоўк, абкручаны плоскай пазалочанай або пасярэбранай ніткай. Звярніце ўвагу, што таўшчыня ніткі - не большая за чалавечы валасок. Мы шукалі ніткі на многіх еўрапейскіх прадпрыемствах, у Швейцарыі глядзелі, але якасць была не тая... У выніку спыніліся на пазалочанай і пасярэбранай нітцы расійскай вытворчасці і на шоўку аднаго з кітайскіх тэкстыльных прадпрыемстваў".
Да Радзівіла - за благаслаўленнем
У Слуцку мне расказалі цікавую гісторыю...
Здавалася б, нічога не выпала з-пад агульнай пільнай увагі спецыялістаў на прадпрыемстве, якія станавіліся першапраходцамі ў аднаўленні старадаўняга ткацтва. І тым не менш у першыя дні, ды і тыдні работы на новым станку нібыта нейкія містычныя выхадкі перашкаджалі роўна выткаць хаця б малюсенькі кусочак палатна копіі слуцкага пояса.
Усё рабілася абсалютна правільна, але дзіўная справа - нічога не атрымлівалася наогул: ніткі то блыталіся, то рваліся, то не ўдавалася выткаць пруг.
Працэс быў нібыта пад нечай нябачнай містычнай забаронай, для пераадолення якой патрабавалася ажыццявіць нейкае невядомае таінства або дзеянне. Упэўненасць у гэтым умацоўвалася ў жанчын з кожным днём, паколькі што б і як яны ні рабілі б, пояс не ткаўся і ўсё тут.
Начныя старанні ткачых і кіраўніцтва, інжынераў таксама ні да чаго не прыводзілі. Час ішоў, а справа з мёртвага пункта так і не зрушвалася, нягледзячы ні на цудоўны станок, ні на новы цэх, ні на вывучаныя на зубок тэхналогіі.
Невядома, колькі яшчэ так беспаспяхова працавалі б над палатном ткачыхі, калі б аднойчы ім не трапіла думка: трэба ехаць у Нясвіж, дзе спачывае прах Радзівіла, можа, гэта ён не дае свайго благаславення новай справе, а дакладней прадаўжэнню сваёй сямейнай справы.
Цяпер можна, вядома, скептычна ставіцца да такой ідэі, а тады яна падалася адзіна правільнай.
...Была халодная восень, імжыў дождж, калі дзве работніцы прадпрыемства са Слуцка зайшлі ў Нясвіжскі палац, спусціліся ў цокаль, недалёка ад мошчаў Радзівілаў. У склепе было змрочна і холадна. Словы з малітвамі і просьбамі благаславіць і даць дабро ткацтву копій слуцкіх паясоў гучна падалі ў змрок і напышлівую цішыню сямейнага радзівілаўскага склепа. Было адчуванне сюррэалізму таго, што адбываецца…
Случчанкі вярнуліся дадому, нікому нават не расказваючы пра сваю паездку. Аднак літаральна праз дзень усё пайшло як па масле, нібыта і не было бяссонных начэй і залатых нітак, якія рваліся. Як гаворыцца, хочаце верце, хочаце не.
Першы пояс стаў як першае дзіця, доўгачаканае і любімае. Цяпер ён займае сваё дастойнае месца ў Палацы Незалежнасці. Калі ён быў вытканы, жанчыны проста плакалі ад шчасця. Атрымаўся пояс на заглядзенне роўны і гладкі. Як нарэшце, і ўсе наступныя.
...І пацяклі далей незабыўныя палотны кветкавых палёў, залатых і сярэбраных россыпаў. На велічна разасланых на палатне лугах адлюстравана прывабнае зачараванне няяркіх беларускіх кветак. Ад цвіцення пышнай расліннасці, падкрэсленага сонечным золатам нітак, не адарваць вачэй.
Слуцкія паясы - хараство беларускіх пейзажаў і прыроды, веліч і моц Сусвету. Гэта прыгажосць абуджае стваральныя пачуцці, праз тлен стагоддзяў захапляе і натхняе.
Эксклюзіўная прафесія - у Беларусі дзве ткачыхі слуцкіх паясоў
Асноўная частка калектыву "Слуцкіх паясоў" - жанчыны. У іх ліку і дзве ткачыхі, якія на гэты час ствараюць копіі слуцкіх паясоў. Прафесія эксклюзіўная - ва ўсёй краіне ўсяго два такія спецыялісты. Гэта Наталля Місько, якая працуе на прадпрыемстве больш за дзесяць гадоў, а таксама малады спецыяліст Кацярына Альфяровіч.
Яны любяць сваю прафесію і з задавальненнем ткуць не толькі самі паясы, але і сувеніры з атрыбутыкай слуцкіх паясоў - пано, сумачкі, міні-паясы.
Я не ведаю, ці мараць юныя слуцкія лэдзі пераняць прафесію слуцкай ткачыхі і ці ўсведамляюць яны значнасць гэтай прафесіі. Той жа, хто тчэ знакамітыя на ўвесь свет слуцкія паясы, дакладней іх копіі, і іншыя беларускія вырабы, займаецца не проста мастацкім промыслам, а тчэ гісторыю сучаснай Беларусі, уплятаючы ў канву ўзораў цеплыню сваёй душы і майстэрства.
...Шмат розных былей і небыліц ходзіць пра тое, што ў дзедаўскіх куфрах і цяпер разам з рознымі аксесуарамі даўніны, дыванамі і ручнікамі, могуць недзе захоўвацца і самі слуцкія паясы або ж іх элементы. Ці то жартам, ці то сур'ёзна мясцовыя жыхары расказваюць пра тое, што аднойчы наведвальнік музея цікавіўся прыкладным коштам арыгінала слуцкага пояса, які нібыта захоўваецца недзе ў куфры ў дзеда. Спецыялісты, вядома ж, не выключаюць таго, што такое можа быць, аднак лічаць вельмі малой такую верагоднасць.
Акампанемент чаўнака
Сэнс і мова слуцкіх паясоў простыя, зразумелыя і выразныя. Нястрымная сіла жыцця, веліч прыроды, багатай на расліны і кветкі, адвечнае свята і ўрачыстасць жыцця разліты ў карцінах слуцкага пояса. Чарадзейства ў тым, што створаныя два стагоддзі таму ўзоры не страцілі свайго актуальнага гучання.
Старажытны геній беларускага народа ўвасабляўся ў народным ткацтве, у невычэрпнай творчасці, шэдэўры якога не страчаны, дайшлі да нас. Прыгажосць падтрымлівае нас у жыцці, дорыць душэўную гармонію і зачараванне. Таму так важна, каб майстэрства ткацтва перадавалася з пакалення ў пакаленне, каб нашы дзеці не толькі ведалі пра народныя традыцыі, але і самі іх пераймалі, захоўваючы і ўзбагачаючы культурную спадчыну.
Мудрагелістыя ўзоры шаўковай ніткі
...Цікава, што кітайскі шоўк быў адным з найважнейшых тавараў на Вялікім шаўковым шляху. А цяпер, калі яму на змену прыйшоў "Адзін пояс, адзін шлях", кітайскі шоўк - зноў запатрабаваны тавар у сучасным сусветным гандлі. Усё цесна пераплецена ў гэтым свеце нябачнымі ніткамі зямнога быцця. Дарэчы, сучасныя слуцкія паясы ёсць цяпер і ў Кітаі - іх у якасці нацыянальных падарункаў падносяць у час візітаў і сустрэч на высокім узроўні. Шаўковая нітка, з якой робяць слуцкі пояс, таксама аб'яднала народы дзвюх краін.
...Лёс случчанкі Ларысы Іванаўны Тарасавай цесна ўплецены ў канву агульнага лёсу Беларусі. У яе жыцці ёсць такая выдатная старонка працоўнай біяграфіі, як адраджэнне слуцкіх паясоў. У асабістым жыцці яна нараўне з мужам трымае на плаву сямейную лодку: разам яны выгадавалі дачку, якая жыве ў Мінску, з радасцю назіраюць, як растуць і сталеюць унукі.
Жанчына марыць, каб яны атрымалі адукацыю, знайшлі прафесіі сабе даспадобы і былі добрымі і прыстойнымі людзьмі, стваралі мірную будучыню роднай Беларусі, у якой будзе месца і народным традыцыям, што перадаюцца праз стагоддзі і пакаленні.
Аліна ГРЫШКЕВІЧ,
БЕЛТА.-0-
Фота Паўла Арлоўскага і Аліны Грышкевіч.-0-
