У Беларусі 12 лістапада грамадскасць скалыхнула паведамленне аб змяненнях, што адбудуцца на рынку дэпазітаў. Частка нашых суайчыннікаў запанікавала ў чаканні нейкага падвоху. Некаторыя людзі, нават не спрабуючы ўнікнуць у сутнасць справы, пачалі (пакуль яшчэ галоўным чынам на ўзроўні мысліцельнага працэсу) мітусіцца: што рабіць і куды несці свае грошы, давераныя банкам пад працэнты. Можна, безумоўна, узяць і захоўваць іх пад матрацам, у кніжках на паліцы, у слоіку з-пад сыпучых прадуктаў на кухні, закапаць на прысядзібным участку, схаваць у шчылінах падлогі ў гаражы. Але следам узнікаюць асацыяцыі: крадзеж, пажар, усюдыісны сабака, мышы... Цяжка пералічыць усе беды, якія могуць здарыцца нечакана і нават у галаву не прыходзяць перапалоханым уладальнікам зберажэнняў. Апошнія рэальна рызыкуюць страціць усё нажытае. Давайце разбяромся, ці варта рабіць не да канца абдуманыя ўчынкі?
У Беларусі з 12 лістапада 2015 года ўведзены безадзыўныя банкаўскія ўклады, пры якіх датэрміновае вяртанне па ініцыятыве ўкладчыка не прадугледжваецца. Адпаведны дэкрэт нумар 7 "Аб прыцягненні грашовых сродкаў ва ўклады (дэпазіты)" Прэзідэнт Беларусі падпісаў 11 лістапада. Таксама, згодна з дакументам, з 1 красавіка 2016 года падаходным падаткам будуць абкладацца працэнтныя даходы, атрыманыя фізічнымі асобамі пры размяшчэнні грашовых сродкаў на бягучых банкаўскіх рахунках і ва ўкладах на тэрмін меншы за 1 год - у беларускіх рублях, меншы за 2 гады - у замежнай валюце. Падаходны падатак будзе спаганяцца толькі з працэнтных даходаў, а не з усёй сумы ўкладу, пры гэтым па бягучых рахунках - толькі ў тым выпадку, калі даходы налічаны па працэнтнай стаўцы, якая перавышае памер дзеючай у банку працэнтнай стаўкі па ўкладзе да запатрабавання.
Банкі: людзі рэагуюць спакойна
Цяпер у краіне, нягледзячы на паведамленні ў СМІ аб адтоку ўкладаў, на рынку захоўваецца адносны спакой. Гэта, у прыватнасці, БЕЛТА пацвердзілі ў ААТ "Банк БелВЭБ", якое па стане на 1 кастрычніка бягучага года займае 7-е месца ў банкаўскай сістэме Беларусі на рынку дэпазітаў фізічных асоб. Так, намеснік старшыні праўлення банка Алег Прохарчык канстатаваў, што ўступленне ў сілу дэкрэта нумар 7 прыкметна не паўплывала на паводзіны ўкладчыкаў банка. "Мы не назіраем павышанага інтарэсу ўкладчыкаў да змянення валюты ўкладаў або да іх датэрміновага адзыву. Гаварыць аб якіх-небудзь тэндэнцыях пакуль рана, але відавочна, што на тэрмін да 1 года ўкладчыкі пры выбары дэпазіту арыентуюцца на працэнтныя стаўкі, а не на магчымасць адазваць дэпазіт. Пацвярджэннем служыць хуткі рост астаткаў на нашым новым безадзыўным дэпазіце, прапанаваным з 12 лістапада, як у беларускіх рублях, так і ў замежнай валюце", - сказаў ён.
Паводле слоў Алега Прохарчыка, некаторыя кліенты займаюць пазіцыю чакання, пакідаючы ўклады, што заканчваюцца па тэрміне, на бягучых рахунках. Гэта банк тлумачыць тым, што пры змяненні ставак або ўмоў на дэпазітным рынку людзям патрэбны час для ацэнкі сітуацыі і азнаямлення з умовамі новых прапанаваных банкамі ўкладаў. Пры гэтым, як паказвае практыка, насельніцтву пры размовах са спецыялістамі банка практычна не патрабуюцца дадатковыя кансультацыі па ўмовах і функцыянаванні рахункаў і дэпазітаў, у той час як пытанні падаткаабкладання працэнтаў па ўкладах насельніцтва цікавяць.
Адказваючы на пытанне, ад чаго можа залежаць рашэнне, канверсаваць зберажэнні з рублёвых укладаў у замежную валюту або не, намеснік кіраўніка Банка БелВЭБ адзначыў: "Рашэнне аб тым, у якой валюце і на які тэрмін размяшчаць уклад, залежыць ад мэт канкрэтнага чалавека. Ва ўмовах высокай зменлівасці курсаў валют заўсёды рэкамендуюць дыверсіфікаваць зберажэнні, выкарыстоўваючы для гэтага не толькі ўклады ў рознай валюце, але і золата, каштоўныя паперы, страхаванне. У той жа час, на мой погляд, уклады ў нацыянальнай валюце па-ранейшаму застаюцца самымі даходнымі ў перспектыве 1-2 гады".
Таксама пракаменціравалі тое, што адбываецца, у прэс-службе ЗАТ "Альфа-Банк": "Нашы ўкладчыкі ў цэлым спакойна адрэагавалі на новаўвядзенні, адчувальнага адтоку дэпазітаў ні ў беларускіх рублях, ні ў замежнай валюце не назіраецца". З 12 лістапада Альфа-Банк часова заключае толькі дагаворы безадзыўных укладаў. Характэрна, што прыток укладаў захаваўся, у тым ліку ў беларускіх рублях. У бліжэйшыя дні Альфа-Банк адновіць прыём адзыўных укладаў.
У банку тлумачаць, што безадзыўны ўклад, з улікам больш высокай стаўкі, лепш заключаць з мэтай накаплення адносна працяглых зберажэнняў і атрымання па іх высокага даходу. Актуальным безадзыўны ўклад будзе, напрыклад, пры стварэнні асабістай падушкі бяспекі. Адзыўны ўклад, на думку экспертаў банка, пажаданы пры кароткатэрміновым планаванні асабістага бюджэту і для атрымання хуткага даходу. Умова безадзыўнасці можа прымяняцца да ўкладу з любым тэрмінам размяшчэння. Пры гэтым стаўка па безадзыўным укладзе будзе вышэйшай за стаўку па адзыўным укладзе з аналагічным тэрмінам.
Грошы не любяць мітусні
У ліку першых аргументаў, якія павінны паўплываць на вывад, ці знімаць цяпер беларускія рублі з укладаў, - гэта тое, што дзеянне дэкрэта не распаўсюджваецца на дагаворы, якія ўжо заключаны, у тым ліку на схему папаўнення і налічэння працэнтаў па дзеючых укладах. Падаткаабкладанне іх таксама не датычыцца. Банкі, безумоўна, маюць права зніжаць працэнты па пэўных дэпазітах, калі такая норма змешчана ў дагаворы, падпісаным пры адкрыцці рахунку ўкладчыкам. Гэта ўмова на грашовым рынку не новая: зніжэнне працэнта па ўкладах перыядычна адбывалася на працягу апошніх гадоў, калі на рынку адзначаліся адпаведныя тэндэнцыі і ў краіне складваўся нейкі сярэдні ўзровень працэнтных ставак. Але калі такая ўмова ў прынцыпе не прадугледжана ў заключаным дагаворы, то банк не можа знізіць працэнтную стаўку. З чаго вынікае, што мітусіцца з наяўнасцю такога дагавора было б прынамсі дзіўна.
Калі ўсё ж магчымасць зніжэння працэнтнай стаўкі закладзена ў дагаворы, банк не знізіць яе настолькі, каб уклад стаў стратным. Трэба памятаць, што яму нявыгадна зніжаць стаўкі па дэпазітах да такога ўзроўню, каб кліент быў зацікаўлены закрыць уклад і скарыстацца больш канкурэнтаздольнай і выгаднай прапановай іншага банка. Акрамя таго, беларусы павінны быць упэўнены, што ў любым выпадку працэнты ад размяшчэння сродкаў на дэпазітах будуць перавышаць узровень інфляцыі.
На гэтым пункце спынімся больш падрабязна. Так, сёння ўзровень працэнтных ставак па тэрміновых укладах перавышае цяперашні ўзровень інфляцыі практычна ў два разы. Сярэднегадавы ўзровень інфляцыі, які складваецца на сённяшні дзень, - гэта прыкладна 13 працэнтаў. Усё ідзе да таго, што прагнозны ўзровень, які Нацбанк Беларусі заклаў па выніках 2015 года (18 працэнтаў плюс - мінус 2 працэнты; хутчэй за ўсё, на думку беларускіх аналітыкаў, з мінусам), будзе выкананы. Нават па самых песімістычных прагнозах інфляцыя не будзе вышэйшай за 20 працэнтаў, у той час як самыя нізкія працэнтныя стаўкі па рублёвых дэпазітах цяпер перавышаюць 20 працэнтаў.
У наступным годзе, калі ўступяць у сілу важныя нормы дэкрэта нумар 7 наконт падаткаабкладання, інфляцыя прагназуецца ў памеры 12 працэнтаў, і працэнты па дэпазітах змогуць пакрыць яе. У гэтым і заключаюцца асновы крэдытна-грашовай і працэнтнай палітыкі Нацбанка, накіраванай не толькі на захаванне, але і на прымнажэнне зберажэнняў насельніцтва. Зразумела, стаўкі па дэпазітах будуць вышэйшымі за ўзровень інфляцыі, якая складзецца ў 2016 годзе. У далейшым, да 2020 года, рэгулятар заявіў аб планах па зніжэнні інфляцыі да адназначнай велічыні.
Беларусы прывыклі бачыць у замежнай валюце нейкі залог стабільнасці, але, калі мы гаворым аб інфляцыі, трэба заўважыць, што яна датычыцца таксама і долараў, і еўра. Еўрасаюз і ЗША ў сваіх прагнозах закладваюць пэўны ўзровень абясцэньвання.
Ведаючы гэта, мы можам зрабіць прамежкавы вывад, што захаванасць грошай, якія прынёс грамадзянін у беларускі банк, у любым выпадку будзе гарантавана. Гэта значыць, калі чалавек забірае з банка грошы і захоўвае іх у месцах, зусім для гэтага непрызначаных, ён падвяргае купюры, умоўна кажучы, фізічным рызыкам. З іншага боку, грошы, якія ляжаць мёртвым грузам у зацішных месцах, проста абясцэньваюцца ў выніку інфляцыйных працэсаў.
Як жывецца ўкладчыку за мяжой?
У банку грошы не проста захоўваюць сваю плацежаздольнасць, але і прыносяць даход. Можна выказаць меркаванне, што не толькі журналісты для напісання матэрыялаў вывучылі ўмовы, якія прапануюцца для ўкладчыкаў у сумежных краінах. Ёсць перакананасць, што некаторыя суайчыннікі таксама правялі такую работу. Дык вось не сакрэт, што ў Беларусі прапануюцца самыя камфортныя ўмовы па дэпазітах сярод краін постсавецкай прасторы, не гаворачы аб еўрапейскіх дзяржавах. Каб не быць галаслоўнымі: найбольш прывабныя ўмовы прапануюцца ў Расіі, дзе ў расійскіх рублях можна захоўваць зберажэнні пад 3,15-10,5 працэнта - максімум пад 11 працэнтаў гадавых (але ў РФ інфляцыя на ўзроўні Беларусі, з чаго зразумела, што стаўкі па дэпазітах яе не пакрываюць). Каля 75 працэнтаў дэпазітаў у нашага асноўнага партнёра сфарміравана ў расійскіх рублях, а не ў замежнай валюце. Што датычыцца апошняй, то долары ЗША і еўра можна тут захоўваць па стаўках ад 0,15 працэнта да 4,5 працэнта гадавых. Пры гэтым нельга забываць, што для грамадзян Беларусі для адкрыцця ўкладу ў іншай краіне патрэбны дазвол рэгулятара. Акрамя таго, запал беларускіх укладчыкаў можа ахаладзіць тое, што апошнім часам у Расіі дзясяткамі закрываюцца банкі, прычым гэта тыя ўстановы, якія прапаноўвалі найбольш высокія даходы. Яны вялі самую рызыкоўную палітыку і, у рэшце рэшт, прыйшлі да мізэрнага выніку.
Украінцы могуць пакласці сваю нацвалюту ў банк пад наступныя працэнты: ад 1,5 працэнта да 23 працэнтаў. Але ва Украіне ёсць падатак на даходы па ўкладах, які цяпер павышаецца да 20 працэнтаў. Плюс не забываем аб ваенным падатку ў памеры 1,5 працэнта з усіх відаў даходаў і яшчэ больш высокай, чым у Беларусі, інфляцыі. Па валюце ва Украіне прапануюцца дэпазіты ад 0,15 працэнта да 11 працэнтаў, але з улікам складанасцей з адазваннем валютных укладаў насельніцтвам каментарыі залішнія.
Што датычыцца Еўропы, то стаўкі там вельмі нізкія. Грамадзяне Еўрасаюза разглядаюць дэпазіты ў першую чаргу як сродак захоўвання грошай. Адрозненнем дэпазітных прадуктаў з'яўляецца іх комплекснасць, і людзі хочуць атрымаць не столькі даход ад размяшчэння ўкладу, колькі, дапусцім, магчымасць выплаты меншых сум камісійных за аплату камунальных паслуг і іншыя бонусы ў пакетным абслугоўванні. У Чэхіі, скажам, грамадзяне выбіраюць банк, дзе ім прапануецца аптымальны набор паслуг. Што датычыцца нашай заходняй краіны-суседкі, то польскі злоты можна захоўваць пад 1 працэнт - 1,2 працэнта гадавых, еўра і долары - ад 0,01 працэнта да 0,05 працэнта. У Літве долары і еўра можна пакласці пад працэнт ад 0,01 працэнта да 2,2 працэнта. І ў Польшчы, і ў Літве з даходаў па ўкладах выплачваецца падатак.
У свеце ёсць шмат альтэрнатыўных інструментаў фінансавага рынку, і людзі, якія менш кансерватыўныя і да таго ж настроены на атрыманне большага даходу, зарабляюць з дапамогай інвестыцыйных фондаў, перадачы сродкаў у давернае кіраванне, іншых інструментаў і інстытутаў фінансавага рынку. Але тут, зразумела, больш высокія рызыкі ў параўнанні з размяшчэннем грошай на дэпазіт у банку. Калі грошы размешчаны на ўклад у Еўрасаюзе, то гарантаванае вяртанне сродкаў устаноўлена на ўзроўні 100 тыс. еўра. На гэтым фоне Беларусь таксама выглядае выйгрышна - калі, дапусцім, абанкруціцца банк, дзяржава забяспечыць поўнае вяртанне ўкладу (у тым ліку ў валюце ўкладу) з такой колькасці рахункаў, колькі адкрыта.
Ігра на курсах
Калі разглядаць "для большай захаванасці" магчымасць канверсацыі знятых беларускіх рублёў у долары, то тут трэба памятаць аб некалькіх нюансах. Паколькі як у нас звычайна апошнім часам адбываецца? Часта чалавек, які не вельмі кампетэнтны ў фінансавых пытаннях, бачыць, што курс долара рэзка ўзрос. Паддаўшыся паніцы, нясецца ў банк скупляць валюту на ўсе існуючыя ў яго распараджэнні беларускія рублі, "каб не прагарэлі". У выніку валюта купляецца на адна- або двухдзённым піку росту яе курса, а наш чалавек тым самым фіксуе свае страты. Праз энную колькасць дзён або тыдняў курс долара спаў, а беларускія рублі сталі жыццёва патрэбны для аплаты камунальных паслуг (аб якіх у мітусні забыта), на куплю лякарстваў або на іншыя непрадбачаныя рэчы. Тады той жа грамадзянін адпраўляецца ў банк і зноў мяняе валюту. Зразумела, што ў выйгрышы ён не застаецца.
Каб іграць на курсе долара і не панесці страты, трэба не толькі тонка адчуваць сітуацыю на рынку, але і быць дасведчаным у многіх эканамічных пытаннях. Цяпер, напрыклад, ваганні на рынку звязаны ў тым ліку з сусветнай цаной нафты, і без разумення пэўных працэсаў спадзявацца на ўдачу прынамсі неразумна. Інакш кажучы, лепш за ўсё арыентавацца не на штодзённы курс долара, а на больш доўгі перыяд і кіравацца сваімі асабістымі інтарэсамі. Напрыклад, калі ты робіш кожны месяц (або тры месяцы) узносы ў долевае будаўніцтва на рахунак дзяржаўнага забудоўшчыка ў беларускіх рублях, адпаведна, мяняць то ў рублі, то ў долары свае зберажэнні - бессэнсоўна. Складана, дапусцім, уявіць сабе сярэдняга еўрапейца, які насіўся бы з банка ў банк і перакладваў свае накапленні ў долары, юані і іншую замежную валюту, гледзячы на тое, як вагаецца курс еўра - а ў апошні год, трэба сказаць, гэтыя ваганні прыкметныя.
Так, у пачатку 2015 года на валютным рынку ў Беларусі таксама адбыліся адчувальныя ваганні, але трэба ўспомніць, што ў той час стаўкі па дэпазітах у беларускіх рублях былі ў межах 50 працэнтаў. Можна меркаваць, што беларусы, якія размясцілі свае грошы на такія ўклады, страты ад дэвальвацыі кампенсавалі.
Ацэньваючы цяперашнюю сітуацыю і тое, што адбылося пасля абнародавання дэкрэта нумар 7, можна сказаць, што ў інтэрнэце больш за ўсё незадаволенасць выказваюць тыя, хто атрымліваў добры даход на вялікіх укладах, груба кажучы, прафесіянальныя "дэпазітчыкі". Безумоўна, кожны зарабляе так, як можа, але цяпер гэта катэгорыя з веданнем справы атакуе прастору глабальнай сеткі і ўносіць немалую долю смуты ў фарміраванне агульнага настрою. Калі радавы грамадзянін, які не мае соцень мільёнаў на сваіх рахунках, паддасца гэтым настроям, ён у рэшце рэшт прайграе.
Што ўкладу добра, то крэдыту не вельмі
Акрамя таго, людзям трэба разумець: чым вышэйшыя стаўкі па ўкладах у краіне, тым вышэйшыя стаўкі па крэдытах. Многія сем'і маюць патрэбу ў крэдытах для будаўніцтва кватэр, але адкуль можа ўзяцца танны або прынамсі даступны крэдыт, калі ў банках вельмі высокія стаўкі па дэпазітах? Беларусі трэба актывізаваць сваю эканоміку і выбірацца з крызісу. Нацбанк змяняе падыходы да той часткі крэдытаў, якія будуць пераразмяркоўвацца з удзелам дзяржпадтрымкі, каб яны расходваліся эфектыўна. Сёння развіваць бізнес з дапамогай крэдытаў, што выдаюцца на камерцыйных умовах з існуючымі па іх стаўкамі, немагчыма, і прадпрыемствы ў асноўным выкарыстоўваюць кароткатэрміновыя крэдыты для закрыцця касавых разрываў паміж паступленнямі выручкі і тымі расходамі, якія трэба накіраваць у вытворчасць. Каб бізнес развіваць, закупляць новае абсталяванне і такім чынам актывізаваць эканоміку, працэнтныя стаўкі ў краіне трэба зніжаць.
У Нацыянальным банку падлічылі, што сярэдняя сума на аднаго ўкладчыка па ўкладах да года складае цяпер па Беларусі Br16,8 млн. Пры сярэдняй працэнтнай стаўцы 28 працэнтаў даход па працэнтах ад гэтай сумы за год набягае ў памеры Br4,7 млн. Сума падатку ў памеры 13 працэнтаў (які будзе спаганяцца з красавіка 2016 года) ад гэтага даходу складае Br611 тыс., або Br50,9 тыс. у месяц. Гэта значыць памер рэальнай працэнтнай стаўкі - 24,4 працэнта. На заканчэнне самі сабой напрошваюцца словы з вядомай старой песенькі наконт гэтых самых працэнтаў: "Думайце самі, вырашайце самі, мець або не мець".
