Большасць каментатараў з экспертнай і медыйнай сфер сыходзяцца ў тым, што праведзены з 31 жніўня па 1 верасня 25-ы саміт ШАС пацвердзіў імкненне Кітая паэтапна ператварыць арганізацыю ў рэальны цэнтр цяжару еўразійскай дыпламатыі, шматпалярнасці і тэхналогій. Такую думку карэспандэнту БЕЛТА выказаў аналітык Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў (БІСД), кіраўнік Цэнтра даследаванняў ШАС і БРІКС Юрый Ярмалінскі.
"Фармат, маштабы і піяр мерапрыемства, а таксама новая ініцыятыва па глабальным кіраванні (у дапаўненне да больш ранніх - развіцця, бяспекі і цывілізацыі) адлюстроўваюць устойлівы намер Пекіна планамерна ўзмацняць ролю ШАС у міжнароднай палітыцы, у тым ліку ў процівагу заходнім інстытутам", - адзначыў Юрый Ярмалінскі.
Аналітык указаў на тое, што Індыя на саміце прадэманстравала прагматызм і стратэгічную аўтаномію: удзел у форуме гарманічна спалучаўся з пошукам гарантый і новых магчымасцей у сферах бяспекі і эканомікі ў адносінах з Кітаем. "Прапанова прэм'ер-міністра Нарэндры Модзі заснаваць "Форум дыялогу цывілізацый" падкрэслівае паслядоўную прыхільнасць Нью-Дэлі да "мяккай сілы", - сказаў ён. - Падабенства гэтай ідэі з кітайскай ініцыятывай глабальнай цывілізацыі перадае настрой на канструктыўны дыялог і далейшую нармалізацыю адносін з усходнім суседам. Пры гэтым выразна акрэслены "чырвоныя лініі" - тэрытарыяльная цэласнасць і суверэнітэт, адносіны з Пакістанам. Трэба адзначыць, што ўдзел Індыі робіць ШАС больш інклюзіўнай пляцоўкай, нівеліруе рызыкі аднабаковага дамінавання".
Разам з тым узаемадзеянне гэтых дзвюх краін, як і раней, аб'ектыўна чаргуецца з канкурэнцыяй і саперніцтвам у рэгіёне. Маюць месца разыходжанні па нацыянальных прыярытэтах і інтарэсах. Саміт забяспечыў Нью-Дэлі і Пекіну камфортную пляцоўку для перазагрузкі адносін і аздараўлення клімату стратэгічнага даверу, але не зняў фундаментальных супярэчнасцей, упэўнены Юрый Ярмалінскі.
Акрамя таго, цэнтральнаазіяцкія дзяржавы (асабліва Казахстан) бачаць у ШАС крыніцу інвестыцый, а таксама зручную каардынацыйную платформу. Таму яны падтрымліваюць і ініцыююць стварэнне профільных цэнтраў па бяспецы, водных рэсурсах, ШІ. "Пры гэтым краіны рэгіёна дзейнічаюць прагматычна і асцярожна: шукаюць перш за ўсё рэальныя эканамічныя выгады, імкнуцца ўзмацняць сваю ролю ў еўразійскай палітыцы, у тым ліку за кошт балансавання інтарэсаў з іншымі цэнтрамі сілы па-за рамкамі арганізацыі", - падкрэсліў аналітык.
Ён таксама дадаў, што поўнафарматная інстытуцыянальная перазборка ШАС пакуль сутыкаецца з абмежаваннямі. Практычная рэалізацыя прынятых стратэгічных дакументаў (Стратэгія-2035, дарожныя карты па ШІ, стварэнні Банка развіцця, цэнтраў па бяспецы) патрабуе фінансавых рэсурсаў, прававых механізмаў, адзінай плацежнай інфраструктуры, а таксама ўстойлівага палітычнага кансэнсусу паміж краінамі-членамі.
"Эканамічная канструкцыя ШАС па-ранейшаму знаходзіцца ў зоне санкцыйных рызык. Гэта асабліва крытычна для праектаў, якія маюць патрэбу ў міжнародным фінансаванні. Для падсанкцыйных краін членства ў ШАС прадастаўляе "палітычны парасон", але не гарантуе аўтаматычнага доступу да капіталу і тэхналогій, што ставіць на парадак дня пытанне аб стварэнні сістэмы іх трансферу ўнутры самой арганізацыі. Хоць працэс дэдаларызацыі і разлікаў у нацвалютах паступова рухаецца, без агульнай шматполюснай плацежнай сістэмы эфект будзе фрагментаваным", - упэўнены Юрый Ярмалінскі.
Такім чынам, адзначае аналітык, 25-ы саміт ШАС у Цяньцзіні замацаваў палітычны і сімвалічны статус арганізацыі як важнага полюса і шматбаковага форуму еўразійскай дыпламатыі, прома-пляцоўкі для дэманстрацыі альтэрнатыўных мадэлей глабальнага кіравання, даў імпульсы для пашырэння шматбаковага парадку дня. "Аднак рэальныя эканамічныя і інстытуцыйныя навацыі будуць прабуксоўваць да таго часу, пакуль не з'явяцца наднацыянальныя механізмы фінансавання, шматбаковыя флагманскія праекты, адзіная плацежная інфраструктура, а таксама больш узаемнага даверу", - падкрэсліў эксперт.
На падставе выкладзеных вывадаў, а таксама ўласнага ўспрымання вынікаў саміту, аналітык прапанаваў тры магчымыя сцэнарыі развіцця ШАС. Першы - кансерватыўны. Ён магчымы ў кароткатэрміновай перспектыве. Сцэнарый прадугледжвае, што ШАС да вызначанага моманту будзе заставацца пераважна дыялогавай і каардынацыйнай шматбаковай пляцоўкай, зручным месцам для адначасовай зверкі гадзіннікаў на двухбаковых трэках. На прасторы арганізацыі будзе дадзены старт асобным сумесным праектам, аднак хуткага стварэння плацежна-фінансавай архітэктуры не адбудзецца.
Другі магчымы сцэнарый - прагматычна-ўмераны. Ён бачыцца рэалістычным у сярэднетэрміновай перспектыве. "Гэты сцэнарый грунтуецца на меркаванні, што часткова пачне функцыянаваць Банк развіцця, што прастымулюе з'яўленне новых сумесных інфраструктурных праектаў, перш за ўсё ў Цэнтральнай Азіі як геаграфічным ядры ШАС. На аснове кансэнсусу ключавых краін-членаў будзе запушчаны механізм іх фінансавання, у асноўным з удзелам Кітая і Расіі", - лічыць аналітык.
Трэці сцэнарый - амбіцыйна-трансфармацыйны. Ён мае нізкую верагоднасць без геапалітычных зрухаў. "ШАС ператвараецца ў дзейсную альтэрнатыву заходнім фінансавым інстытутам: эфектыўна працуюць Банк развіцця з выразнымі правіламі фінансавання і прыцягнення капіталу, шматбаковы плацежны механізм у нацыянальных валютах, ідзе цесная каардынацыя тэхналагічнага супрацоўніцтва. Зніжаецца да аптымальнага ўзроўню градус супярэчнасцей паміж буйнымі краінамі-ўдзельніцамі. З'яўляюцца двухбаковыя пагадненні/праекты паміж Індыяй, Кітаем і Расіяй у галінах фінансаў, гандлю, лагістыкі і бяспекі, якія інтэгруюцца ў арганізацыйную рамку арганізацыі. У выніку істотна ўзмацняецца інстытуцыянальная моц і ўплыў ШАС у Еўразіі і свеце ў цэлым (пры ключавой ролі Кітая), прапануюцца альтэрнатыўныя мадэлі развіцця і трансферу тэхналогій, з'яўляюцца сумесныя R&D (даследаванняў і распрацовак) цэнтры. Павышаюцца ўзровень і глыбіня ваенна-палітычнай каардынацыі, ствараюцца рэальна функцыянальныя энергетычныя і лагістычныя ланцужкі па-за заходнімі разрывамі", - апісаў дадзены сцэнарый Юрый Ярмалінскі.
"Які з гэтых экспертных сцэнарыяў будзе найбольш рэалістычным і жыццяздольным, пакажа час. Адзначаныя вышэй вузкія месцы - гэта, безумоўна, праблемы росту. З пункту гледжання гістарычнай рэтраспектывы, 25 гадоў (юбілей ШАС, які мы адзначым у 2026 годзе) для такой міжнароднай арганізацыі новага тыпу - толькі пачатак доўгага шляху. Трэба прадаўжаць умацоўваць еўразійскую звязку або "шанхайскі дух", калі гаварыць у катэгорыях Хартыі ШАС. У прыкладным жа кантэксце галоўнай задачай для ўсіх нас з'яўляецца выкананне палажэнняў "Стратэгіі ўдзелу Рэспублікі Беларусь у Шанхайскай арганізацыі супрацоўніцтва", адобранай кіраўніком дзяржавы ў пачатку 2025 года", - рэзюмаваў аналітык.-0-
"Фармат, маштабы і піяр мерапрыемства, а таксама новая ініцыятыва па глабальным кіраванні (у дапаўненне да больш ранніх - развіцця, бяспекі і цывілізацыі) адлюстроўваюць устойлівы намер Пекіна планамерна ўзмацняць ролю ШАС у міжнароднай палітыцы, у тым ліку ў процівагу заходнім інстытутам", - адзначыў Юрый Ярмалінскі.
Аналітык указаў на тое, што Індыя на саміце прадэманстравала прагматызм і стратэгічную аўтаномію: удзел у форуме гарманічна спалучаўся з пошукам гарантый і новых магчымасцей у сферах бяспекі і эканомікі ў адносінах з Кітаем. "Прапанова прэм'ер-міністра Нарэндры Модзі заснаваць "Форум дыялогу цывілізацый" падкрэслівае паслядоўную прыхільнасць Нью-Дэлі да "мяккай сілы", - сказаў ён. - Падабенства гэтай ідэі з кітайскай ініцыятывай глабальнай цывілізацыі перадае настрой на канструктыўны дыялог і далейшую нармалізацыю адносін з усходнім суседам. Пры гэтым выразна акрэслены "чырвоныя лініі" - тэрытарыяльная цэласнасць і суверэнітэт, адносіны з Пакістанам. Трэба адзначыць, што ўдзел Індыі робіць ШАС больш інклюзіўнай пляцоўкай, нівеліруе рызыкі аднабаковага дамінавання".
Разам з тым узаемадзеянне гэтых дзвюх краін, як і раней, аб'ектыўна чаргуецца з канкурэнцыяй і саперніцтвам у рэгіёне. Маюць месца разыходжанні па нацыянальных прыярытэтах і інтарэсах. Саміт забяспечыў Нью-Дэлі і Пекіну камфортную пляцоўку для перазагрузкі адносін і аздараўлення клімату стратэгічнага даверу, але не зняў фундаментальных супярэчнасцей, упэўнены Юрый Ярмалінскі.
Акрамя таго, цэнтральнаазіяцкія дзяржавы (асабліва Казахстан) бачаць у ШАС крыніцу інвестыцый, а таксама зручную каардынацыйную платформу. Таму яны падтрымліваюць і ініцыююць стварэнне профільных цэнтраў па бяспецы, водных рэсурсах, ШІ. "Пры гэтым краіны рэгіёна дзейнічаюць прагматычна і асцярожна: шукаюць перш за ўсё рэальныя эканамічныя выгады, імкнуцца ўзмацняць сваю ролю ў еўразійскай палітыцы, у тым ліку за кошт балансавання інтарэсаў з іншымі цэнтрамі сілы па-за рамкамі арганізацыі", - падкрэсліў аналітык.
Ён таксама дадаў, што поўнафарматная інстытуцыянальная перазборка ШАС пакуль сутыкаецца з абмежаваннямі. Практычная рэалізацыя прынятых стратэгічных дакументаў (Стратэгія-2035, дарожныя карты па ШІ, стварэнні Банка развіцця, цэнтраў па бяспецы) патрабуе фінансавых рэсурсаў, прававых механізмаў, адзінай плацежнай інфраструктуры, а таксама ўстойлівага палітычнага кансэнсусу паміж краінамі-членамі.
"Эканамічная канструкцыя ШАС па-ранейшаму знаходзіцца ў зоне санкцыйных рызык. Гэта асабліва крытычна для праектаў, якія маюць патрэбу ў міжнародным фінансаванні. Для падсанкцыйных краін членства ў ШАС прадастаўляе "палітычны парасон", але не гарантуе аўтаматычнага доступу да капіталу і тэхналогій, што ставіць на парадак дня пытанне аб стварэнні сістэмы іх трансферу ўнутры самой арганізацыі. Хоць працэс дэдаларызацыі і разлікаў у нацвалютах паступова рухаецца, без агульнай шматполюснай плацежнай сістэмы эфект будзе фрагментаваным", - упэўнены Юрый Ярмалінскі.
Такім чынам, адзначае аналітык, 25-ы саміт ШАС у Цяньцзіні замацаваў палітычны і сімвалічны статус арганізацыі як важнага полюса і шматбаковага форуму еўразійскай дыпламатыі, прома-пляцоўкі для дэманстрацыі альтэрнатыўных мадэлей глабальнага кіравання, даў імпульсы для пашырэння шматбаковага парадку дня. "Аднак рэальныя эканамічныя і інстытуцыйныя навацыі будуць прабуксоўваць да таго часу, пакуль не з'явяцца наднацыянальныя механізмы фінансавання, шматбаковыя флагманскія праекты, адзіная плацежная інфраструктура, а таксама больш узаемнага даверу", - падкрэсліў эксперт.
На падставе выкладзеных вывадаў, а таксама ўласнага ўспрымання вынікаў саміту, аналітык прапанаваў тры магчымыя сцэнарыі развіцця ШАС. Першы - кансерватыўны. Ён магчымы ў кароткатэрміновай перспектыве. Сцэнарый прадугледжвае, што ШАС да вызначанага моманту будзе заставацца пераважна дыялогавай і каардынацыйнай шматбаковай пляцоўкай, зручным месцам для адначасовай зверкі гадзіннікаў на двухбаковых трэках. На прасторы арганізацыі будзе дадзены старт асобным сумесным праектам, аднак хуткага стварэння плацежна-фінансавай архітэктуры не адбудзецца.
Другі магчымы сцэнарый - прагматычна-ўмераны. Ён бачыцца рэалістычным у сярэднетэрміновай перспектыве. "Гэты сцэнарый грунтуецца на меркаванні, што часткова пачне функцыянаваць Банк развіцця, што прастымулюе з'яўленне новых сумесных інфраструктурных праектаў, перш за ўсё ў Цэнтральнай Азіі як геаграфічным ядры ШАС. На аснове кансэнсусу ключавых краін-членаў будзе запушчаны механізм іх фінансавання, у асноўным з удзелам Кітая і Расіі", - лічыць аналітык.
Трэці сцэнарый - амбіцыйна-трансфармацыйны. Ён мае нізкую верагоднасць без геапалітычных зрухаў. "ШАС ператвараецца ў дзейсную альтэрнатыву заходнім фінансавым інстытутам: эфектыўна працуюць Банк развіцця з выразнымі правіламі фінансавання і прыцягнення капіталу, шматбаковы плацежны механізм у нацыянальных валютах, ідзе цесная каардынацыя тэхналагічнага супрацоўніцтва. Зніжаецца да аптымальнага ўзроўню градус супярэчнасцей паміж буйнымі краінамі-ўдзельніцамі. З'яўляюцца двухбаковыя пагадненні/праекты паміж Індыяй, Кітаем і Расіяй у галінах фінансаў, гандлю, лагістыкі і бяспекі, якія інтэгруюцца ў арганізацыйную рамку арганізацыі. У выніку істотна ўзмацняецца інстытуцыянальная моц і ўплыў ШАС у Еўразіі і свеце ў цэлым (пры ключавой ролі Кітая), прапануюцца альтэрнатыўныя мадэлі развіцця і трансферу тэхналогій, з'яўляюцца сумесныя R&D (даследаванняў і распрацовак) цэнтры. Павышаюцца ўзровень і глыбіня ваенна-палітычнай каардынацыі, ствараюцца рэальна функцыянальныя энергетычныя і лагістычныя ланцужкі па-за заходнімі разрывамі", - апісаў дадзены сцэнарый Юрый Ярмалінскі.
"Які з гэтых экспертных сцэнарыяў будзе найбольш рэалістычным і жыццяздольным, пакажа час. Адзначаныя вышэй вузкія месцы - гэта, безумоўна, праблемы росту. З пункту гледжання гістарычнай рэтраспектывы, 25 гадоў (юбілей ШАС, які мы адзначым у 2026 годзе) для такой міжнароднай арганізацыі новага тыпу - толькі пачатак доўгага шляху. Трэба прадаўжаць умацоўваць еўразійскую звязку або "шанхайскі дух", калі гаварыць у катэгорыях Хартыі ШАС. У прыкладным жа кантэксце галоўнай задачай для ўсіх нас з'яўляецца выкананне палажэнняў "Стратэгіі ўдзелу Рэспублікі Беларусь у Шанхайскай арганізацыі супрацоўніцтва", адобранай кіраўніком дзяржавы ў пачатку 2025 года", - рэзюмаваў аналітык.-0-
